حقیقت بندگی و آخرین مرحله کمال انسان در آخرت

حقیقت بندگی

بندگی در صورتی در انسان متصور است که انسان خود را در همه حالات در محضر پروردگار بداند. تسلیم خواسته ها و قضای الهی باشد. هرگز آلوده به گناه نشود. در همه حالات و رفتارها و سکنات خوف از خدا داشته باشد. اطاعت از دستور خدا سرلوحه زندگی او باشد. اگر انسان به مقام بندگی رسید، می تواند به پلّه های بالاتر و درجات عالی تر دست بیابد.

در آیات آخر سوره فرقان صفات بندگان خدا را بیان می کند:

«و عباد الرحمن الذین یمشون على الارض هونا و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً...؛

بندگان خاص خداوندِ رحمان، کسانى هستند که با آرامش و بى تکبر بر زمین راه مى روند. هنگامى که جاهلان آن ها را مخاطب سازند و سخنان نابخردانه گویند، به آنان سلام گویند. با بى اعتنایى وبزرگوارى مى گذرند. کسانى که شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قیام مى کنند و مى گویند: پروردگارا! عذاب جهنّم رااز ما برطرف گردان که عذابش سخت و پردوام است. جهنم بد جایگاه و بد محلّ اقامتى است. کسانى که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف مى نمایند و نه سخت گیرى، بلکه حالت اعتدال را رعایت مى کنند. براى خدا شریک قائل نمى شوند.غیر او را عبادت نمى کنند. کسى را به ناحق نمى کشند. زنا و فساد نمى کنند. شهادت دروغ نمى دهند. هرگاه به باطلى و لَغْوى مرور کردند، با متانت و بزرگوارى از آن مى گذرند».[ترجمه تفسیر المیزان، ج 1 ص 30 با تلخیص]

امام صادق (علیه السلام) می فرماید : حقیقت بندگی در سه چیز است:

اول این که بنده، خودش را مالک چیزهایی که خدا به وی عطا کرده نداند، زیرا بندگان مالک چیزی نمی شوند، بلکه مال را مالِ خدا می‌دانند. در همان طریق که فرموده، به مصرف می رسانند.
دوم این که بنده خودش را در تدبیر امور ناتوان بداند.
سوم این که خودش را در انجام اوامر و ترک نواهی خدا مشغول بدارد.[بحارالانوار، ج 1، ص 224]

کسی که عبودیت و بندگی خدا را برگزیده است، در تمام مراحل زندگی و حتی در جزئیات اعمال و رفتار نیز طبق رضای پروردگار عمل می‌کند؛ یعنی واجبات را انجام می‌دهد و محرمات را ترک می‌کند.

عمل به واجبات و پرهیز از محرمات حداقل مرتبه بندگی و عبودیت است. مراتب بعدی آن انقطاع از خلق و توجه محض به پروردگار می‌باشد. امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: «هیچ بنده ای آنطور که شایسته و سزاوار است خدا را عبادت نکرده تا آنکه از همه مردم منقطع شود.در این حال خداوند می‌فرماید: این بنده خود را برای من خالص کرده، پس او را به کرمش می‌پذیرد».[بحارالانوار، ج 67، ص 111]

آخرین مرحله کمال انسان در آخرت چیست؟

اما این که انسان در آخرت به کجا می رسد؟ باید گفت آخرین مرتبه کمال «فنای فی الله» است یعنی، انسان کامل مستغرق در ذات مطلق و جامع جمیع صفات کمالیه می‏شود (شبیه قطره‏ای که در دریا افتد و دریا شود) و دیگر نمی‏توان گفت بعد از آنچه می‏ شود زیرا زمانی این سؤال روا است که بعدی باشد و بعد وقتی متصور است که مرحله پیشین محدودیتی داشته باشد اما بی‏ نهایت حد و محدودیتی ندارد.

از این‏رو دیگر برای آن بعدی متصور نیست. بنابراین سؤال از بعد در این مرتبه، سؤالی خطاست. فیض و فیاضیت نیز در این مرحله از کار نمی‏ افتد زیرا فیض ‏رسانی اعم از افاضه حدوثی و بقائی است.

افزون بر آن افاضه فیض نیز مانند سعه وجودی، هرگز از دایره کمال مطلق خارج نیست. بنابراین نباید انتظار داشت که افاضه فیض به معنای رساندن مخلوق به مرتبه ای بالاتر از فنای فی الله باشد؛ زیرا مجدداً گرفتار تناقض خواهد شد.

مطالب مرتبط :
باب ششـم در فنــــا
تنها راه رسیدن به اخلاص در بنـدگـــی