آواتار/ روز قلم

روز قلم بر علما، دانشمندان و اساتید فرهیخته اهل قلم ، جامعه فرهنگی کشور مبارک باد.

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله): به درستی که نخستین چیزی که خداوند آفرید، قلم بود؛ پس به او فرمان داد بنویس! و او آن چه را بوده و خواهد بود تا روز قیامت نوشت»[1]
در عظمت و شأن قلم همین بس که در قرآن کریم، سوره ای به آن اختصاص داده شده و خداوند متعال به قلم و آثار قلم و سطرها و کلماتی که از نوک قلم بر صفحه کاغذ نقش می بندد، سوگند می خورد؛ «ن وَ القَلَمِ وَ ما یَسطُرون؛[2] ن، و سوگند به قلم و آن چه می نویسند».
آن چه در این جا بدان سوگند یاد شده است، ظاهراً موضوع کوچکی است: یک قطعه نی، و یا هر چیزی شبیه به آن، و کمی ماده سیاه رنگ، و سپس سطرهایی که بر صفحه کاغذ ناچیز رقم زده می شود. امّا آن چه که باعث عظمت قلم و نگاشته های قلم است، سوگندی است که خداوند بدان خورده است؛ زیرا در قرآن کریم خداوند متعال همه جا به مظاهر عالم وجودی که خود خلق فرموده، قسم یاد می کند، مانند: عصر، شب، فجر، خورشید، ماه و...
این ها همه مظاهر آفرینش اند، گردش منظم شب و روز، آفتاب و باران، آسمان و ستارگان، همه و همه، اهمیت دارند و در جهان عظیم خلقت نقشی ایفا می کنند و در زندگی انسان که گل سرسبد آفرینش است، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم دارند، قلم نیز یکی از آن مظاهر هستی است.
این آیات شریفه، به روشنی، جایگاه قلم را در میدان تعلیم و تعلم بیان می کند. از جمله نکات در خور توجه در این آیات شریفه این است که:
- عبارت «و ربک الاکرم الذی علم بالقلم» یعنی تربیت، پرورش و تکامل، در سایه صفت ربوبیت پروردگار، نسبت به «قلم» به کار رفته است، و قلم جهت بر طرف کردن جهل بشر، ابزار تعلیم گردیده است.
- «عَلَّم الانسان ما لَم یَعلَم» یعنی همان خدایی که به وسیله «قلم» انسان را تعلیم داد و به او آن چه نمی دانست آموخت، قادر است به بنده ای درس نخوانده، مانند پیامبر(صلی الله علیه و آله) قرائت و تلاوت را بیاموزد.
- از «اَلَّذی عَلَّمَ بِالقَلَم» دو معنا می توان دریافت:
الف) خداوند، نوشتن را به انسان آموخت و توانایی این کار بزرگ را که مبدأ تاریخ بشر، و سرچشمه علوم و فنون و تمدن هاست، در او ایجاد کرد.
ب) مراد این است که علوم و فنون و دانش ها را از این طریق به انسان آموخت.
و در واقع طبق یک تفسیر، منظور «تعلیم کتابت» است، و طبق تفسیر دیگر، مراد، علومی است که از طریق «کتابت» به انسان رسیده است.[3]
- عظمت سوگند به قلم (در سوره قلم) هنگامی آشکارتر می شود که توجه داشته باشیم آن روزی که این آیه شریفه نازل گشت، نویسنده و ارباب قلم در آن محیط وجود نداشت، بلکه عرب ها خواندن و نوشتن را حقیر می شمردند و آن چه در نظر آن ها مقدس بود، شمشیر و اسب بود و نه نوشته و قلم. چنان که در مقدمه ابن خلدون درباره آن ها آمده است: «این قوم بر حسب طبیعت، وحشی و یغماگر بودند و موجبات وحشیگری چنان در میان آنها استوار بود که همچون خوی و سرشت آنان شده بود و از این خوی لذت می بردند؛ زیرا در پرتو آن از قیود فرمانبری حکام و قوانین سرباز می زدند و نسبت به سیاست و کشورداری، نافرمانی می کردند و پیداست که چنین خوی و سرشتی، با عمران و تمدن منافات دارد... خوی آن ها غارتگری بوده و هر چه را در دست دیگران می یافتند، می ربودند و تاراج می کردند...» [4]

پی نوشت:
[1]ـ بحارالانوار، ج 57 ، ص 374.
[2]ـ قلم/ 1.3
[3]ـ تفسیر نمونه، ج 27، ص 158، با اندکی دخل و تصرف.
[4]ـ ترجمه مقدمه ابن خلدون، ج 1، ص ۲۸۵.

مطالعه بیشتر :

روز قلم