شخصیت عظیم حضرت زینب کبری سلام الله علیها

* مقام بالای حضرت زینب کبری سلام الله علیها
در تمام عالم چه قبل از اسلام و چه بعد از آن و در جوامع مسلمان و غیر مسلمان از قدیم تاکنون و تا قیامت اول زن نظام هستی سیده النساء العالمین فاطمه زهرا  (سلام الله علیها) و بعد از او زینب کبری (سلام الله علیها) است و این حقیقت، امری مسلم بین علما و اندیشمندان است و نیاز به توضیح و تفصیل ندارد، کسی که به تاریخ عالم و جامعه بشریت و جامعه زنان آشنایی داشته باشد در این مسئله تردیدی نخواهد داشت.
البته ممکن است در اثر عدم اطلاع به تاریخ؛ استبعادی هم صورت بگیرد، اما پس از مراجعه به تاریخ و مطالعه احوال پیشینیان این استبعاد مرتفع می شود.

* در محضر شش انسان کامل
حضرت زینب انسان های کاملی را درک کرده اند و نه تنها درک کردند، بلکه از نظر نسبی به آن انسان ها و به آن خاندان مرتبط هستند، زینب  (سلام الله علیها) فرزند علی بن ابیطالبی است که دومین شخصیت جهان آفرینش و به تعبیری نفس پیامبر است، گرچه خود امام علی علیه السلام با توجه به اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله، مقام خاتمیت دارد و علی، خلیفه و وارث اوست و به نحوی تقدم و تأخری بین ایشان است فرمود: «إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ ؛ كافي ج: 1 ص: 90» لکن با توجه به آیه مباهله «فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ؛ آل عمران 61 » حضرت علی، نفس پیامبر است و زینب کبری از صلب چنین شخصیتی به ظهور رسید و این شأن کمی برای ایشان نیست.
زینب  (سلام الله علیها) مادری چون فاطمه زهرا  (سلام الله علیها) دارد و از رحم چنین انسانی به ظهور رسیده و جد بزرگوار ایشان رسول الله  (صلی الله علیه و آله) است و برادرانی مانند امام حسن و امام حسین علیهماالسلام دارد و این خاندان در جهان آفرینش خاندان ممتازی هستند، پس اصل انتساب به این خاندان برای ایشان شأن بزرگی است و جدای از این انتساب، ایشان محضر انسان کامل را درک کرده اند، آنهم شش انسان کامل یعنی رسول اکرم؛ علی بن ابی طالب، فاطمه زهرا؛ حسنین، زین العابدین و به قولی امام محمد باقر علیهم السلام و الصلوة و هر یک از ایشان به تنهایی یک دوره ای از آفرینش هستند و انسان کامل به تنهایی افضل است از دوره ای از دوره های آفرینش است و حضرت زینب  (سلام الله علیها) درک محضر چنین انسان هایی کرده است و این مطلبی است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت و این انتساب و درک چنین شخصیت های بزرگی در تکوین شخصیت انسان بسیار موثر است.

* ظهور امور غریبه در دوران کودکی و طفولیت
در دوران طفولیت و کودکی، اموری از این بی بی به ظهور رسید که می تواند شاهد صدقی بر این مدعا باشد؛ نقل شده است روزى زينب كبرى (سلام الله علیها) كه كودك بودند روى زانوى پدر بزرگوارش نشستند حضرت امير (علیه السلام) فرمود: دخترم بگو احد. گفت احد. آن حضرت فرمود: بگو اثنين: ساكت شد و به پدر گفت زبانى كه احد گفت چرا دو بگويد؟ حضرت‏ دختر را به سينه چسبانيد و بوسيد.
البته این مطلب درباره حضرت عباس سلام الله علیه نیز نقل شده است. این مطالب بلند چگونه از کودکی صادر می شود و چه توجیهی برای آن می توان داشت؟! این گونه سخن گفتن و درک را تنها در انسان کامل می توان یافت.
زينب كبرى در حالی که دختر بچه كوچکی بود گفت: بابا من را دوست دارى؟ گفت: بله! تو را دوست دارم. گفت: خدا را هم دوست دارى؟ امام گفت: بله خدا را هم دوست دارم. زينب گفت: نه نمی شود. در يك دل دو تا دوستى جمع نمی شود. بعد خود حضرت زينب گفت: تو خدا را دوست دارى، منتها چون ما بچه هستيم، به ما محبت دارى و شفقت دارى و دوستى اصلى مال خداست.‏
گویا زینب در حقیقت به پدر بزرگوار خود درس پس می دهد و شنیدن چنین سخنی از طفلی خردسال عجیب است و حکایت از این دارد که او انسانی فوق معمول و برتر از دیگران است.

*** نگاهی به القاب حضرت زینب کبری سلام الله علیها
درباره این شخصیت بزرگ اسلام و افتخار جامعه زنان، القاب و کنیه های فراوانی ذکر شده است، صرف نظر از کنیه های معروف سه کنیه "ام المصائب"؛ "ام الرزایا"؛ "ام النوائب" ایشان قابل توجه می باشد.
من می خواهم نسبت به این سه کنیه نگاه دیگری بر خلاف آنچه معروف و مشهور است داشته باشیم، آنچه معروف است این است که چون او از کودکی تا رحلت، مصائب زیادی دیدند لذا به او «ام المصائب» می گویند اما اگر دقت شود قضیه دقیق تر است و شریف تر از این ها است "ام" در لغت به دو معنا است معنای اول، اساس و ریشه و معنای دوم، پناهگاه؛ ملجأ و مأوی است؛ من می خواهم معنی دوم را ترجیح دهم و شاید معنای اول به نحوی درست نباشد که بگوییم اساس و ریشه همه مصائب زینب است، بلکه معنی صحیح معنای دوم است و باید گفت: زینب پناهگاه مصیبت هاست، مصیبت که به تنهایی افراد را از پا در می آورند در مقابل عظمت زینب از پا می افتد و این معنا، معنای دقیقی تری است و باید مورد توجه قرار بگیرد.

* دیگر القاب زینب کبری سلام الله علیها
در میان القاب ایشان القاب فوق العاده ای به چشم می خورد، اگر بخواهیم فهرست وار این القاب را ذکر کنیم عبارتند از؛ عالمه غیر معلمه، عقیله بنی هاشم؛ معصومه صغری؛ ولیة الله؛ امینة الله، نائبة الزهراء؛ نائبة الحسین؛ عقیلة النساء؛ شریکة الشهداء؛ بلیغه؛ فصیحة؛ عابدة آل علی؛ فاضلة؛ شریکة الحسین؛ الراضی بالقضا و القدر و ...

* ولیة الله
و این القاب در بین نصوص و کتب تاریخ هم از ناحیه ائمه و هم از ناحیه علما رجال و تراجم ذکر شده است و در راس همه این ها لقب "ولیة الله" قرار دارد و هر لقبی که برای ایشان ذکر شده است همه فروعات همین مقام ولایت زینب کبری می باشد.
"ولایت" از ماده "ولی" است و "ولی" به معنی "شدت قرب" می باشد به نحوی که بین دو شی فاصله  و حجابی وجود نداشته باشد از ریشه "ولی" هم "ولایت" به کسر "واو" ساخته می شود و هم "ولایت" به فتح "واو" ساخته می شود.
وزن "فعالة" در زبان عربی دلالت بر شانی از شئونی جمعی و اجتماعی می کند، مثل "سقایة" و "تجارة" و .. لذا "ولایت" به معنی "تدبیر امور" است و اگر نسبت به جامعه انسان ها در نظر بگیریم، یعنی تدبیر امور انسان ها و اگر به معنی مطلق بگیریم یعنی "تدبیر ما سوی الله" و کل عالم هستی.
اما "ولایت" به "فتح واو" به معنی "محبت و دوستی" است و در هر دوی این ها شدت قرب ملحوظ است در "ولایت" به معنی "تدبیر امور" کسی می تواند ولایت داشته باشد که با اشیاء و موجودات و کثراتی که تدبیر آن ها را بعهده دارد یکی شده باشد و با آن ها اتحاد برقرار کرده باشد و اگر انسان از «مجموعه تدبیری» خودش دور شود این تدبیر محقق نمی شود و ولایت نیست، لذا در میان نصوص دینی که از "ولی" و "ولی خدا" و "مقام ولایت" صحبت می شود، این گونه استفاده می شود که "ولی" کسی است که با مردم هست با مجموعه هست و تافته جدا بافته نیست و از آنها و در میان آن ها است و «تدبیر» با دربان و حاجب و واسطه خوردن پا نمی گیرد، چون از حقایق و واقعیت ها دور می ماند و در "ولایت" به معنی محبت نیز این گونه هست، "محب" باید فانی در محبوبش باشد و نباید بین او و محبوب فاصله ای باشد و "ولی الله" به معنی اول، کسی است که از جانب حق متعال تعیین شده و شان ولایت و شئون جمعی را بعهده دارد و "ولایت" به معنی دوم یعنی عاشق و فانی خدا
لقب "ولیة الله" درباره حضرت زینب  (سلام الله علیها) آمده است و هر دو معنی درباره شخصیت عظیم زینب کبری (س) صدق می کند و این یعنی زینب (سلام الله علیها) کسی است که می تواند سرپرستی کند و در حوادث و مشکلات و مصائب خویشتن دار باشد و تسلط بر نفس داشته باشد و اداره امور را بدست گیرد و همچنین "ولی" به معنی فانی در حق نیز بر این بانوی مجلله صادق است.
شما تصور کنید، اگر کودکی در خانواده مریض شود این امر چقدر آرامش روانی خانواده را مختل می کند، چه رسد به اینکه او از دنیا برود. در حادثه بزرگ کربلا که اباعبدالله و یارانش با آن وضع فجیع به شهادت رسیدند و در رنگین ترین صحنه تاریخ نوشته شد و به تعبیر امام صادق علیه السلام « لَا يَوْمَ كَيَوْمِكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ؛ بحارالأنوار ج: 45 ص: 218 » اما کسی که صحنه گردان جریان کربلا است، زینب است. زینب کارگردان حماسه عاشورا بود.
این امور خارج از طاقت بشری است که از ایشان دیده می شود، اگر ولایت نیست پس چیست؟ زینب از همان کودکی فانی فی الله بود، چه برسد به تطورات و تکاملاتی که برای او فراهم شد و به قول استاد شهید مرتضی مطهری (ره): زينب با آن عظمتى كه از اول داشته است - و آن عظمت را در دامن زهرا عليها السلام و از تربيت على عليه السلام به دست آورده بود- در عين حال زينبِ بعد از كربلا با زينب قبل از كربلا متفاوت است، يعنى زينب بعد از كربلا يك شخصيت و عظمت بيشترى دارد. (مجموعه ‏آثاراستادشهيدمطهرى، ج‏17، ص: 60)
اگر این لقب "امینة الله " بودن را اساس قرار بدهیم قضیه "عَالِمَةٌ غَيْرُ مُعَلَّمَةٍ " بودن حضرت نیز روشن می شود.
زینب چون "ولی الله" است" عَالِمَةٌ غَيْرُ مُعَلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَيْرُ مُفَهَّمَة؛ بحارالأنوار ج: 45 ص: 164" است. گاهی علم انسان کسبی و رسمی است و گاهی علم او از ناحیه الهی «وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً؛ کهف، 65 » افاضه شده است و به قول خواجه حافظ شیرازی
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت *** به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد
و زینب کبری سلام الله علیها به «غمزه» آن علوم ومعارف را بدست آورد.

* عقیلة بنی ها شم:
"عقیله بنی ها شم" از دیگر القاب آن حضرت است. "عقیلة" بر وزن "اصیله"، "الاصیل من کل شی" در میان بنی هاشم کسی که از همه با اصل و نسب تر و نسخه مطابق با اصل بود، حضرت زینب سلام الله علیها بود.

* معصومه صغری:
"معصومه صغری" در مقابل "معصومه کبری" است. از دیگر القاب آن حضرت لقب "معصومه صغری" می باشد. در بین امت اسلامی 14 معصوم داریم، اما این کلام به معنای این نیست که معصومی در درجات پایین تر نداشته باشیم، به تعبیر دیگر بدون شک، ما 14 معصوم داریم، اما افراد دیگری هم داریم که با توجه به علم و معرفت و مقام ولایت ایشان، خود را به عصمت تام و کامل نزدیک کرده اند، اگر پذیرفتیم ریشه عصمت در ولایت است و همه حقایق بر ولی الله آشکار است ثمره این ولایت و معرفت، عصمت است، لذا می توان برای زینب کبری سلام الله علیها مقام عصمت قائل شد بدون اینکه عدد 14 معصوم نیز بهم بخورد.

* امینة الله:
از دیگر القاب ایشان لقب "امینة الله" است. ایشان شخصیتی است که حق تعالی او را امین سرّ خود قرار داده و اسرار الهی را در این شخصیت به ودیعه نهاده است.

* نائبة الزهرا:
نیابت حکم خاصی دارد. زینب، نائبة الزهرا  (سلام الله علیها) است و همان علو درجه ای که برای اوست برای زینب  (س) هم هست. برای مثال گاهی از طرف شخصیتی بزرگ نائب می شویم و مطالبی را به نیابت ازایشان به جمعی می رسانیم، نحوه برخورد ایشان با ما تفاوت خواهد داشت و احترام خاصی قائل می شدند لذا می بینیم خود نیابت حکم خاصی دارد.

* بلیغة:
از دیگر القاب حضرت " بلیغة " می باشد. خطبه ای که ایشان در حادثه کربلا در شام و کوفه انشاء نمودند، شانه به شانه خطبه های پدر بزرگوار ایشان علی بن ابیطالب علیه السلام می زند؛ از حذيم بن شريك اسدى روايت شده است چون علىّ بن حسين عليهما السّلام را با زنان از كربلا آوردند... زينب دخت على عليهماالسّلام به سوى مردم اشاره كرد كه خاموش باشيد.
حذيم می گويد: هرگز بانويى پرده‏نشين گوياتر از وى نديدم، گوئى بر زبان علىّ عليه السّلام سخن مى‏راند، و مردم را اشارت به سكوت فرمود، دمها فرو بسته شد و هر زنگى از بانگ بايستاد، آنگاه پس از حمد و ثناى الهى و صلوات بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله خطبه خود را شروع کرد.

* معلمة:
زینب کبری علاوه بر عالمه بودن؛ کرسی تدریس داشتند و مفسر بزرگ قرآن و از روات حدیث هستند، در سلسله سند خطبه ای که از حضرت فاطمه سلام الله علیها نقل شده است حضرت زینب سلام الله علیها قرار دارد و همچنین محمد بن عمر، عطا بن سایب، فاطمه بنت الحسین، از ایشان روایت نقل کرده اند.

* عابده آل علی:
عابده آل علی از دیگر القاب حضرت است و عبادت در این خاندن امری بدیهی است.
امام زین العابدین عليه السّلام در روز و شب، هزار ركعت نماز می گزارد و دفتر عبادات على عليه السّلام را می نگريست می فرمود: «ما كجا و عبادت على عليه السّلام كجا؟!؛ «ينابيع المودة، ص 150، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 9» و همین مسئله را نسبت به علی  (علیه السلام) عرض کردند و حضرت فرمود شما عبادت رسول الله را ندیده اید و تازه خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هم می فرمایند: «مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ وَ مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ؛ «بحارالأنوار ج: 68 ص: 23»
لذا این امور دراین خاندان امری بدیهی است و کسی که در چنین خانواده ای بزرگ شده است، طبیعتا به سمت و سوی این امر سوق پیدا می کند، علاوه بر اینکه ولایت و علم و معرفت او در این امر تاثیر دارد، لذا ایشان عابده آل علی است به گونه ای که حضرت در حادثه کربلا و لو نشسته، نماز شبش را ترک نکرد و نمی شود به سادگی از کنار این مطالب گذشت و این حکایت از این امر دارد که او عابده آل علی است، حضرت زينب(سلام الله علیها) در عبادت ثانى حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود، تمام شبها را به عبادت، تهجّد و تلاوت قرآن سپرى می ‏كرد.
حضرت در طول عمر، تهجّد و شب زنده دارى‏اش ترك نشده است، حتّى در شب يازدهم محرّم امام زین العابدین علیه السلام مى‏فرمايد: در شب يازدهم محرم ديدم نشسته نماز مى‏خواند. نيز آن بزرگوار مى‏فرمايد: با اين همه مصيبت و اندوهى كه به ما روى آورده، اما در مسيرى كه به شام مى‏رفتيم نافله‏هاى شب عمه‏ام اصلًا ترك نشد.
امام حسين(علیه السلام) در آخرين وداع با خواهرش زينب به او فرمود: «يا اختاه لاتنسينى فى نافلة اللّيل»، خواهرم مرا در نماز شب فراموش نكن.
هم چنين از فاطمه دختر امام حسين (علیه السلام) چنين نقل شده كه: عمّه‏ ام زينب در شب دهم محرم در محراب عبادت مشغول مناجات بود و با خدا راز و نياز می كرد در حالى كه چشمى از ما به خواب نرفته و ضجّه‏ هایمان آرام نشده بود
نيز از امام سجاد علیه السلام نقل شده: هنگامى كه ما را از كوفه به سوى شام حركت می دادند عمه‏ ام زينب مرتب نمازهاى واجب و مستحب خويش را انجام می داد و در بعضى از منازل نمازش را نشسته می خواند، وقتى سبب را پرسيدم؟ گفت: به خاطر گرسنگى و ضعف؛ زيرا سه شبانه روز غذا نخورده بود و سهم غذايش را در ميان كودكان تقسيم كرده بود.