شرح و تفسیر دعای روز دهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری
شرح و تفسیر دعای روز دهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری
در دعای روز دهم ماه رمضان آمده است: «خدایا من را در ماه رمضان از کسانی قرار بده که متوکل باشم و بر تو توکل کنم و چشمم به دست دیگری نباشد؛ هر جا که می‌خواهی بدانی دعایت مستجاب شده است به دلت نگاه کن، ببین اگر ناامید از همه جا هستی، بدان که آن دعا مستجاب شده است. در ادامه، شرح و تفسیر دعای روز دهم ماه رمضان از حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری را تقدیم روزه داران و میهمانان سفره الهی می نماییم.
متن و ترجمه دعای روز دهم ماه رمضان
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُتَوَکِّلِينَ عَلَيْکَ، وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ الفائِزِينَ لَدَيْکَ، وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُقَرَّبِينَ إِلَيْکَ، بِإحْسانِکَ يا غايَةَ الطَّالِبِينَ: ای خدا مرا در این روز از آنان که بر تو توکل کنند و نزد تو فوز و سعادت یابند قرار ده، و مرا از آنان که مقربان درگاه تو باشند قرار ده، به حق احسانت ای منت‌های آرزوی طالبان»
شرح و تفسیر دعای روز دهم ماه رمضان
در این دعای روز دهم ماه رمضان سه حاجت و خواسته مطرح شده است، فهم صحیح و معرفت همه جانبه نسبت به ماهیت این حاجات در صورتی امکان پذیر می شود هر یک از فرازها با بیان نکاتی توضیح و شرح داده شود.
شرح فراز اول دعای روز دهم ماه رمضان
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُتَوَکِّلِينَ عَلَيْک: ای خدا مرا در این روز از آنان که بر تو توکل کنند» شرح و تفسیر این فراز از دعای روز دهم ماه رمضان مبتنی بر بیان و توضیح دو نکته است؛
نکته اول؛ توکل به این معنا است که «بندگان جمیع امور خویش را بر خداوند حواله دهند» و از هر نیرو و قدرتی دیگر در امور خویش تبری جویند و تنها به یک قدرت وابسته باشند و او خدا است و تنها او را اساس عمل و تاثیر بدانند برای اینکه:
اولا؛ تمام امور دنیا و آخرت و هرچه در عالم وجود دارد به امر خداوند کار می‌کند: «إِنَّ الأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ”(آل عمران ، 154):”به درستی که تمام امور به فرمان خداوند است.»
ثانیا؛ تمام کلیدهای غیب نزد اوست: «وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ” (سوره انعام ،59): و کلید خزائن غیب نزد خداوند است (که) کسی جز خدا بر آن آگاه نمی‌باشد.»
ثالثا؛ هر گاه اراده الهی اقتضا کند که امری صورت پذیرد بدون هیچ درنگی صورت خواهد گرفت: «وَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ (سوره بقره 117): هنگامی که (خداوند) اراده امری را کند به محض آنکه بگوید موجود باش، پس موجود خواهد شد»
رابعا؛ همه عالم فرمان بردار ذات اقدس اویند: «بَل لَّهُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ کل لَّهُ قَنِتُونَ (سوره بقره ،116): بلکه هرچه در زمین و آسمان است ملک خداوند است و همه فرمان بردار اویند.»
پس با توجه به این آیات در می‌یابیم که انسان در هر کاری که می‌خواهد انجام دهد باید به خدای (قادر و متعال) که خالق و آفریدگار اوست توکل کند چرا که امیر مؤمنان حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: من توکل علیه کفاه و من ساله اعطاه و من اقرضه قضاه و من شکر جزاه (نهج البلاغه) یعنی هر کس بر او توکل کند او را کفایت نماید و هر کس از او بخواهد می‌پردازد و هر کس برای خدا به محتاجان قرض دهد وامش را بپردازد و هرکس او را سپاس گوید پاداش نیکو دهد و خداوند (عزوجل) نیز در قرآن می‌فرماید: فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین یعنی پس هنگامی که اراده نمودی (که کاری را انجام دهی) پس بر خداوند توکل نما (که) همانا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد که ما نیز از خداوند می‌خواهیم در این روز ما را از توکل کنندگان واقعی به ذات اقدس قرار دهد...»
نکته دوم؛ توکل به معنایی که در نکته اول توضیح داده شد: «بندگان جمیع امور خویش را بر خداوند حواله دهند» از نظر عارفان و اهل معنا از جمله امام خمینی رضوان الله سه مرتبه دارد:
مرتبه اول از توکل؛ اعتماد و اتکا به خداوند در حد اعتماد انسان به وکیلی عادی که در این صورت موکِّل نیز دارای تدبیر و اختیار هست؛ نه آنکه تمامی اختیار از کف او بیرون باشد.
مرتبه دوم از توکل؛ روی آوردن به خداوند در حد التفات طفل به مادر که تمامی توجه کودک به مادر است و جز او نمی‌خواهد و نمی‌خواند.
مرتبه سوم که بالاترین درجه توکل است این است که موکِّل، خودش را در حرکات و سکنات همچون مرده ای در دستان غسّال می‌بیند. در این مرحله به خلاف مرحله دوم، سخن از طلب و تضرع هم نیست، چنان که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در برابر پیشنهاد جبرئیل مبنی بر درخواست کمک از خداوند می‌گوید: اینکه او آگاه به حال من است مرا کفایت می‌کند.
به دلیل همین فضیلت اخلاقی، ایمانی و مرتبه پذیر بودن توکل است که صائم وروزه دار در پرتو تعیلم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در دعای روز دهم ماه رمضان اینگونه به حضرت حق متوسل شده و دعا می کند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُتَوَکِّلِينَ عَلَيْکَ: ای خدا مرا در این روز از آنان که بر تو توکل کنند.»
شرح فراز دوم دعای روز دهم ماه رمضان
«وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ الفائِزِينَ لَدَيْکَ: و نزدت فوز و سعادت یابند قرار ده» شرح این فراز از دعای روز دهم ماه رمضان مبتنی بر بیان و توضیح چند نکته است که زمینه ساز فهم آن می شود.
نکته اول؛ «فائز» از ریشۀ فوز بوده که نجات یافتن یکی از معانی اوست. هر کس به هر صفتی نجات یافت، فائز است، تحلیل معنای «فوز»، رهیدن از خطر و رسیدن به خیر است. هراندازه که آن خطر قبلی و خیر بعدی معلوم گردد، معنای فوز روشن‌تر می‌شود، چون خطر، درکاتی و خیر، درجاتی داشته و مرتبۀ هر فوز به معرفت و عمل طبق آن درکات و این درجات وابسته است.
منشأ تمام درکات، خطرِ حبِّ دنیاست و مصدر تمام درجاتِ خیر همانا محبّت خدایی بوده که از او به خیر مطلق یادشده است، در زیارت جامعۀ کبیره به امامان عرضه می‌داریم که «الفائزون بکرامته…: شما به کرامت الهی نائل شدید و رستگار مطلق هستید.»
«فوز» در قرآن به اوصافی مانند مبین، عظیم و کبیر موصوف شده است. چیزی که خداوند آن را با این اوصاف کمالی بستاید و از آن به عظمت و بزرگی یاد کند، بدون تردید در نهایت اعتلاست. انسان کامل، واجد اصل فوز است. لذا در شأن آنان به‌طور مطلق فرموده: «فائزون» سرّش آن است که ذوات قدسی آنان، در عقیده و عمل سرآمد همۀ فائزان هستند، چون خود فوز، نوعی کرامت است و آنان اصول کرم‌اند.، فائز در درجۀ بالاست که وی را از درجۀ پایین، بالاصاله جدا می‌نماید. درجۀ پایین فاقد کمال بوده و فقدان، عدمی است و عدم ذاتاً مایۀ امتیاز نیست.
نکته دوم؛ در ایات قران کریم برای فائزین چند مشخصه مهم ذکرکرده است هرکس و به هراندازه از این فضیلت معنوی و روحانی برخور دار باشد به مقام و مرتبه فائزین نزدیکتر خواهد بود.
مشخصه اول «طاعت پذیری» و روحیه «تعبد داشتن» نسبت به اوامر و نواهی خدا و رسول خدا است، ازهمین رو در آیه(52) سوره نور در توصیف فائزین آمده است:«مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللهَ وَ یَتَّقْهِ فَأولٰئِکَ هُمُ الْفٰائِزُونَ: و کسی که خدا و فرستادۀ او را فرمان برد و از خدا بترسد و از او پروا کند، آنان‌اند که رستگارند) و همچنین در آیه(71)سوره احزاب می فرماید: «وَ مَنْ یُطِعَ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فٰازَ فَوْزاً عَظیٖماً: هر کس اطاعت خدا و رسول او کند، به تحقیق به رستگاری بزرگی نائل‌آمده است»
مشخصه دوم صبر و استقامت در انجام تکالیف، و در برابر امتحانات و ابتلائات سخت الهی است که موجب رسیدن به مقام و مرتبه فائزین می شود. ازهمین رو در آیه(111) سوره مؤمنون در توصیف فائزین آمده است «إنّٖی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمٰا صَبَرُوا إنَّهُمْ هُمُ الفٰائِزُونَ: من امروز به‌پاس آنکه صبر کردند، به آنان پاداش دادم آری ایشان‌اند که رستگاران‌اند»
مشخصه سوم اخلاص درعمل و کسب رضاء و خوشنودی خدا در انجام عمل مؤمنانه یکی دیگری از راه رسیدن به مقام و مرتبه فائزین است. از همین در آیه (119) مائده است: «رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ، ذٰلِکَ الفَوْزُ العَظیٖمُ: خدا از ایشان (راست‌گویان) خشنود است و آنان نیز از او خشنودند، این است رستگاری بزرگ»
مشخصه چهارم جهاد و هجرت با مال و جان و هزینه کردن خود در مسیر اعتلاء و دفاع از ارزش های دینی زمینه و بستری برای رسیدن به مقام و مرتبه «فائزین» است، ازهمین رو در آیه(20) توبه آمده است: «اَلَّذیٖنَ آمَنُوا وَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا في سَبیٖلِ اللهِ، بِأمْوٰالِهِمْ وَ أنْفُسِهِمْ أعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللهِ وَ اُولٰئِکَ هُمُ الْفٰائِزِونَ: آنانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند، نزد خدا مقامی والا دارند و اینان همان رستگاران‌اند»
به دلیل اینکه کسب و تحصیل هریک از این مشخصه های زمینه ساز رسیدن به مقام و مرتبه فائزین سخت و همواره روبروی با دیو نفس اماره انسانیت و منیت است و تنها لطف و عنایت و نصرت خداست که راه رسیدن به مقام فائزین را هموار می کند. رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به صائم می آموزد که توسل به حضرت حق پیداکرده و این چنین دعا کند: «وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ الفائِزِينَ لَدَيْکَ: و نزدت فوز و سعادت یابند قرار ده»
شرح فراز سوم دعای روز دهم ماه رمضان
«وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُقَرَّبِينَ إِلَيْکَ، بِإحْسانِکَ يا غايَةَ الطَّالِبِينَ: و مرا از آنان که مقربان درگاه تو باشند قرار ده، به حق احسانت ای منت‌های آرزوی طالبان» شرح و تفسیر این فراز سوم مبنتی بر بیان و توضیح دو نکته است؛
نکته اول؛ «مقرب بودن » به ذات اقدس الهی از جمله مقام عارفانه و سالکانه است که درایات متعدد قرآن به آن اشاره شده است، از جمله این آیات سوره واقعه «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾ و سبقتگيرندگان مقدمند (۱۰) أُولَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾ آنانند همان مقربان [خدا] (۱۱) فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ «88» فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ «89» پس اگر او (محتضر) از مقرّبان باشد. راحت و رحمت و بهشت پر نعمت، روزى او خواهد بود»
و همچنین در سوره مطففين آمده است: «وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّيُّونَ ﴿۱۹﴾ و تو چه دانى که عليون چيست (۱۹) کِتَابٌ مَرْقُومٌ ﴿۲۰﴾ کتابى است نوشته شده (۲۰) يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۲۱﴾ مقربان آن را مشاهده خواهند(۲) إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ ﴿۲۲﴾ براستى نيکوکاران در نعيم [الهى] خواهند بود (۲۲)عَلَى الْأَرَائِکِ يَنْظُرُونَ ﴿۲۳) بر تختها [نشسته] مى نگرند (۲۳) تَعْرِفُ فِي وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِيمِ ﴿۲۴) از چهره هايشان طراوت نعمت [بهشت] را درمى يابى (۲۴) يُسْقَوْنَ مِنْ رَحِيقٍ مَخْتُومٍ ﴿۲۵﴾ از باده اى مهر شده نوشانيده شوند (۲۵) خِتَامُهُ مِسْکٌ وَفِي ذَلِکَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ ﴿۲۶) [باده اى که] مهر آن مشک است و در اين [نعمتها] مشتاقان بايد بر يکديگر پيشى گيرند (۲۶)وَمِزَاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ ﴿۲۷) و ترکيبش از [چشمه] تسنيم است (۲۷) عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ ﴿۲۸﴾ چشمه اى که مقربان [خدا] از آن نوشند»
بنابراین با تامل در این آیات می یابیم «سابقون» کسانى هستند که به خيرات و به تبع آن مغفرت و رحمت خداوند سبقت مى گيرند. در بين اين پيشگامان، پيامبران وامامان که به مقام قرب الهى رسيده اند جلوه خاصى دارند «مقربون» بلند مرتبه ترين طبقات اهل سعادتند، همچنان که آيه شريفه و السابقون السابقون اولئک المقربون نيز به اين معنا اشاره دارد.
نکته دوم؛ امام خمینی رضوان الله علیه در اثارعرفانیش همانند عرفای دیگر «قرب الی الله» را سه مرتبه و درجه می داند؛
۱- قرب وجودی: که از آن به وجه خاص نیز تعبیر می‌شود و همان جهت غیبی احدی اشیاء به حق‌تعالی است. اشیاء از این طریق ارتباطی خاص و بی واسطه با حق دارد.
۲- قرب سلوکی: یعنی بنده سالک به واسطه سلوک به حق‌تعالی تقرب پیدا می‌کند، این قرب در قوس صعود می‌باشد. در این قرب، رسیدن به لقاء الهی از بزرگ‌ترین مقاصد اهل الله است. به باور امام خمینی، برای سفر معنوی و معراج قرب حقیقی به دو رکن نیاز است، یکی خروج از منزلگاه نفس و دیگری حرکت به سوی خداوند، که نتیجه آن رسیدن و قرب الهی و فناء فی الله است.
۳- قرب نوافل و فرایض: سالک به واسطه اعمال عبادی و انجام آنها به حق‌تعالی تقرب می‌یابد. به باور امام خمینی وقتی سالک انانیت خود را کنار گذاشت و در طلب مقصود اصلی سیر کرد هر یک از حجب ظلمانی و نورانی را کنار زد و قلبش از غیر حق‌تعالی خالی شد، جذبات الهی او را به سوی خود می‌کشاند و حق‌تعالی بر او تجلی فعلی می‌کند و با گذر از مقام تلوین و رسیدن به مقام تمکین و با سیر در مراحل عبودیت هر آنچه از انیت و انانیت در عبودیت مفقود شده در سایه حمایت ربوبیت آن را می‌یابد و به مرحله‌ای می‌رسد که حق‌تعالی چشم و گوش او می‌شود و این مقام قرب نوافل است و وقتی که فنای کلی ذاتی برای او رخ داد، عبد سمع و بصر حق می‌شود. (، تعلیقات امام خمینی علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۳۹-۴۰، شرح چهل حدیث امام ص۵۹۰-۵۹۱»
با عنایت به این مراتب و سالکانه است که توفیق از ذات اقدس الهی را می طلبد که سالک بتواند مراتب منازل قرب راطی کند و خودش را به بالاترین منزل قرب برساند، رسول‌الله صلی الله علیه وآله و سلم از روزه داران دستگیری نموده و به آنان می آموزد برای رسیدن به مقام قرب، از حق تعالی استمداد نماید و اینگونه دعا نمایند: «وَاجْعَلْنِي فِيْهِ مِنْ المُقَرَّبِينَ إِلَيْکَ، بِإحْسانِکَ يا غايَةَ الطَّالِبِينَ: و مرا از آنان که مقربان درگاه تو باشند قرار ده، به حق احسانت ای منت‌های آرزوی طالبان»
مطالب مرتبط و پیشنهادی :
ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)
ویژه نامه احکام روزه و روزه داری
مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)
دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان
ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان
افزودن دیدگاه جدید