معاشرت با کودکان
پیامبر ﷺ آنقدر به کودکان احترام می گذاشت که برای مردم مایه تعجب شده بود. ملا محسن فیض کاشانی در این باره می گوید: «وَ التَّلَطُّفُ بِالصِّبْیَانِ مِنْ عَادَۀِ الرَّسُولِ؛ (17) لطف و مهربان به کودکان از عادات رسول اکرم ﷺ بود».
1. بوسیدن کودکان
بوسیدن کودک علاوه بر عمیق کردن علاقه والدین و فرزند، بهترین روش برای رفع عطش محبت فرزند می باشد. دخترانی که خارج از خانه به دنبال محبت هستند، آن را در کودکی از والدین خویش دریافت نکرده اند. سیره پیامبر ﷺ در معاشرت با کودکان، بوسیدن کودکان بوده است، و آن را نوعی رحم و شفقت نسبت به کودکان می شمردند. «روزی حضرت، حسنین را می بوسیدند، [اقوع بن حابس] گفت: من ده فرزند دارم و هرگز ایشان را نبوسیده ام. رسول خدا ﷺ فرمود: «مَنْ لَا یرْحَمْ لَا یرْحَمْ؛ کسی که رحم نکند، مورد ترحم قرار نخواهد گرفت.» و نیز فرمودند:«اگر خداوند ترحم را از قلب تو گرفته، من با تو چه کنم؟» (18)
2. توجه دادن به آینده نگری کودکان
رسول اکرم ﷺ می فرمایند: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ؛ (19) فرزندان خود را اکرام کنید و آداب ایشان را نیکو گردانید.» در حقیقت دستور به اکرام نوعی شخصیت سازی کودک است و نیکو کردن آداب کودک نیز موجب تأمین سلامت روانی او در آینده می شود. رسول اکرم ﷺ با این سفارش می خواهند آینده جامعه نیز به نوعی از جهت روانی سالم باشد، در حقیقت بهداشت روانی جامعه را نیز سالم خواهد کرد. حضرت رسول ﷺ مسلمانان را نسبت به اموال ایشان توجه داده است. در این زمینه یک مورد اشاره می کنیم: مردی از انصار هنگام مرگ تمام دارایی خود را که پنج یا شش بَردِه بود، آزاد نمود، در حالی که فرزندان کوچکی داشت. وقتی خبر به حضرت رسول ﷺ رسید، فرمود: اگر پیش از دفن مرا از کارش آگاه می کردید، اجازه نمی دادم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید. کودکان خردسال را وا گذاشته تا از مردم گدایی کنند؟! (20) همین یک نمونه، از حساسیت حضرت رسول ﷺ نسبت به سرمایه گذاری برای آینده کودکان حکایت می کند.
3. سلام کردن به کودکان
رسول اکرم ﷺ فرمودند: «پنج چیز است تا بمیرم آنها را ترک نمی کنم؛ یکی سلام بر کودکان است، تا روشی پس از من باشد.» (21) و نیز در سیره ایشان آمده است که: رسول اکرم ﷺ بر کودکان می گذشت و به آنها سلام می کرد.» (22)
حضرت با این کار می خواهند سیره تواضع نمودن در برابر کودکان عمومی شود. از طرفی این عمل باعث احساس شخصیت در کودک می شود و او را با اعتماد به نفس بار می آورد. «انس بن مالک» می گوید: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ مَرَّ عَلَى صِبْیانٍ فَسَلَّمَ عَلَیهِمْ وَ هُوَ مُغِذٌّ؛ (23) رسول اکرم ﷺ در رهگذری با چند کودک خردسال بر خورد نمود و به آنها سلام کرد و طعامشان داد.» چقدر زیباست که مبلغ دینی هنگام عبور از کوچه و خیابان به کودکان سلام کند تا از این رهگذر خاطره خوشی از روحانی در ذهن آنها باقی بماند.
مشورت با دیگران
از جمله اموری که در فرهنگ اسلامی به آن اهمیت فراوانی داده شده است، مسئله مشورت می باشد. با اینکه رسول اکرم ﷺ متصل به وحی بود و کامل ترین انسانها محسوب می شد؛ ولی خداوند به ایشان دستور به مشورت می دهد و می فرماید: «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر»؛ (24) «[ای پیامبر] در کارها با ایشان (مردم) مشورت کن!»
پیامبر خدا ﷺ در جنگ احد شورایی تشکیل داد که بیرون از شهر بجنگند یا در داخل شهر مدینه دفاع کنند؟ نظر رسول اکرم ﷺ و عده ای از اصحاب بر سنگربندی در مدینه بود؛ ولی اکثر جوانها به بیرون رفتن از مدینه نظر دادند. اینجا رسول اکرم ﷺ رأی جوانان را بر رأی خود و دیگران مقدم قرار داد و همگی سلاح بر داشتند و برای جنگ به بیرون مدینه رفتند. (25)
رسول اکرم ﷺ می فرمایند: «مَا شَقِیَ عَبدُ قَطٍّ بِمَشوِرَۀٍ وَ لاَ سَعِدَ بِاستِبدَادِ رَأیٍ؛ (26) کسی با مشورت بدبخت نشد و هیچ کس با استبداد رای، خوشبخت نگردید.»
در مورد جنگ خندق نیز، وقتی از اصحاب مشورت خواستند و سلمان فارسی نظر بر حفر خندق اطراف مدینه داد، حضرت همان را پسندیدند و عمل کردند. (27)
ضمن اینکه شخصی که مشورت می کند، اگر در کاری موفق نشود؛ او را مورد شماتت قرار نمی دهند؛ چرا که می گویند: بالاخره ما هم در این زمینه بی تقصیر نیستیم؛ چون او از ما هم نظر خواست. چه خوب است مبلغی که فعالیت تبلیغی می کند، با تأسی به این سیره، مردم را در کارها و فعالیتهای خویش با مشورت خواهی شریک سازد.
آداب پاکیزگی حضرت رسول ﷺ
1. مسواک زدن
در ارتباطات اجتماعی چنانچه هنگام سخن گفتن بوی بد از دهان شخص متصاعد شود، علاوه بر دوری و تنفر از او، شاید این کار نشانه بی ادبی نیز باشد؛ از اینرو در فرهنگ اسلامی به این امر اهمیت ویژه ای داده شده است و نمود آن در سفارش جبرئیل به رسول خدا ﷺ است: قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ: «مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یوصِینِی بِالسِّوَاكِ حَتَّى خِفْتُ أَنْ أُحْفِی أَوْ أَدْرَد؛ (28) جبرئیل آنقدر به مسواک زدن سفارش کرد تا اینکه ترسیدم [دندانهایم] یا سائیده شود یا از بین برود.»
کسانی که با مردم ارتباط دارند و دائم در بین آنان هستند، و با ایشان گفتگو دارند، لازم؛ بلکه واجب اخلاقی است که مسواک زدن را به هیچ وجه فراموش نکنند.
بنا به فرموده رسول اکرم ﷺ: «السِّوَاكُ یزِیدُ الرَّجُلَ فَصَاحَۀً؛ (29) مسواک زدن فصاحت انسان را زیاد می کند.» امام صادق علیه السلام 12 خاصیت برای مسواک زدن بر می شمرد که هر کدام کفایت می کند انسان آن را به هیچ وجه فراموش نکند: «قال الصادق علیه السلام: فِی السِّوَاكِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ مَطْهِرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاةٌ لِلْبَصَرِ وَ یرْضِی الرَّحْمَنَ وَ یبَیضُ الْأَسْنَانَ وَ یذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یشُدُّ اللِّثَةَ وَ یشَهِّی الطَّعَامَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِكَةُ؛ (30) در مسواک زدن دوازده ویژگی وجود دارد: از سنت [رسول گرامی اسلام] است و پاک کننده دهان است و باعث روشنی چشم می شود و موجب خوشنودی پروردگار است و باعث سفید شدن دندانها می گردد و بوی بد دهان را می برد و باعث محکم شدن لثه می شود و باعث اشتهای غذا می شود و بلغم را می برد و حافظه را قوی می کند و کارهای نیک را زیاد می کند و ملائکه با آن شادی می کنند.»
2. عطر زدن
خوشبو کردن خود از سیره رفتاری و تربیتی رسول اکرم ﷺ است که یکی از جاذبه های میان فردی در ارتباطات به شمار می رود در احوالات رسول اکرم ﷺ آمده است که حضرت برای عطر، بیشتر از غذا خرج می کردند. «امام صادق علیه السلام فرمودند: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ ینْفِقُ عَلَى الطِّیبِ أَكْثَرَ مِمَّا ینْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ؛ (31) رسول اکرم ﷺ همواره بیشتر از غذا، برای عطر خرج می کردند.»
رسول اکرم ﷺ می فرمایند: «الرَّائِحَةُ الطَّیبَةُ تَشُدُّ الْقَلْب؛ (32) بوی خوش قلب را محکم می کند.»
واقعا هم همین طور است که به انسان با خوش بو احساس آرامشی دست می دهد که همین آرامش موجب استواری قلب او می شود.
3. ناخن گرفتن
یکی دیگر از سیره های رسول اکرم ﷺ و گرفتن ناخن در روز جمعه بوده است، و به آن سفارش می نمود. در روایت آمده است: «مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یوْمَ الْجُمُعَةِ لَمْ تَسْعَفْ أَنَامِلُهُ؛ (33) هر کس روز جمعه ناخنهایش را بگیرد، انگشتانش آسیب نمی بیند.»
اشاره حضرت به خراب شدن ناخن دست و پا است که گاهی از طرفین ریش ریش می شوند؛ از اینرو می فرمایند که با ناخن گرفتن روز جمعه این مشکل بر طرف می شود. این مسئله آنقدر مهم است که به خاطر دوری مردم از نظافت، مدتی وحی بر پیامبر ﷺ نازل نشد: «امام صادق علیه السلام فرمودند: احْتَبَسَ الْوَحْی عَنِ النَّبِی ﷺ: فَقِیلَ لَهُ: احْتَبَسَ الْوَحْی عَنْكَ یا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ كَیفَ لَا یحْتَبِسُ عَنِّی وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَكُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَائِحَتَكُمْ؛ (34) وحی از پیغمبر قطع شد. سؤال کردند: یا رسول الله! چرا وحی قطع شد؟ فرمودند: چطور قطع نشود در حا که شما ناخنهایتان را نمی گیرید و بوی بد را از خود دور نمی کنید؟» از اینرو لازم است همه مسلمانان، مخصوصاً کسانی که دارای ارتباطا اجتماعی بیشتری هستند، نسبت به ناخن گرفتن و استفاده از بوی خوش اهتمام ویژه ای داشته باشند.
ادامه دارد...
مطالب مرتبط
