فرهنگ حجاب اسلامی

از نظر اسلام، حجاب بانوان، تنها پوشیدن اندام، بازوها، زیر گلو، بنا گوش و مواضع زینت و زیبایی نیست، بلکه ستر و پوشش، یک نوع فرهنگ دینی است که احکام ویژه خود را دارد.
همان گونه که بر مرد اجنبی نگاه به بدن زن نامحرم جایز نمی باشد، بر بانوان نیز واجب است اندام و نقاط زینتی خود را از مردان نامحرم بپوشانند.
البته مردها نیز حتی المقدور باید بدن خود را از زنان نامحرم بپوشانند، به ویژه اگر بدانند که زن ها به قصد لذت و یا ریبه به بدن آنان نگاه می کنند.(1) گر چه به جز موارد خاصی، پوشیدن سایر قسمت های بدن بر مردها واجب نیست، ولی بر بانوان حرام است به بدن نیمه عریان، بازوان و سایر قسمت هایی که معمولاً مردها می پوشانند، بنگرند. به طور کلی باز گذاشتن هر جای بدن به قصد به حرام انداختن نامحرم، حرام است.(2)
اصولاً فقهای معاصر و پیشین، حرمت نگاه و لزوم پوشش بانوان را یکی از واجبات مسلّم و قطعی به عنوان احکام اولیه می دانند. برای آشنایی عزیزان به چند نمونه از گفتار آنان اشاره می کنیم:
1 . شهید اول در مسالک می فرماید: مرد نامحرم نباید به زن نامحرم نگاه کند، مگر در حد ضرورت؛ آن هم برای یک مرتبه، جایز است و تکرار آن حرام می باشد؛ مثلاً هنگامی که زن و مردی بخواهند با هم ازدواج کنند، نگاه کردن هر یک به دیگری مطلوب خواهد بود. در منابع اهل سنت، حدیثی از ابو هریره نقل شده که می گوید: در محضر پیامبرصلی الله علیه وآله بودم، مردی از راه رسید، عرض کرد: من با زنی از انصار ازدواج کرده ام. حضرت رسول صلی الله علیه وآله پرسید: آیا به او نگاه کرده ای؟ عرضه داشت: خیر، فرمود: «فاذهب فانظر الیها؛ حتماً می روی و به او نگاه می کنی که در چشم آنها چیزی هست.»(3)
مقصود این است که با نگاه های متقابل، بسیاری از مسائل مبادله می شود و بدین علت می تواند کارساز باشد و در شناخت همسر ایده آل، نقش مهمی ایفا نماید.
2 . اکثر مراجع بزرگ معاصر بر جواز نگاه انسان به زنی که می خواهد با او ازدواج کند، فتوا داده اند. حضرت آیة الله بهجت می فرماید: «بنابر اظهر، نگاه کردن به مو و محاسن دیگر آن زن هم [که می خواهد با او ازدواج کند] با همین شرایط [نبودن مانع شرعی برای ازدواج با زن و احتمال پیدا کردن اطلاعات تازه با نگاه به او ]جایز است و وجهی دارد که زن هم بتواند به مردی که می خواهد با او ازدواج کند، با شرایطی که گفته شد، نگاه کند».(4) در غیر این صورت، زن و مرد اجنبی باید از نگاه های آلوده و چشم چرانی خودداری نمایند، چرا که پوشش اسلامی، نماد عفت و پاکی زن مسلمان است. حجاب، منشأ قداست و طهارت خانواده هاست. زن عفیف، همسر با تعصب و نجیب را انتخاب می کند؛ همان گونه که جوان نجیب، دختر با عفت را می طلبد.
پوشش کاملِ زنان، عفاف، آزرم و حیا را در آنان حفظ می کند. محمد جواد مغنیه، صاحب کتاب «الفقه علی المذاهب الخمسه» می نویسد: تمام فقهای مذاهب پنجگانه (جعفری، شافعی، مالکی، حنفی و حنبلی) در این امر اتفاق نظر دارند که بر زن ها و مردها واجب است هنگام نماز، مواضع زینت و یا تمام بدن را بپوشانند. بر مردها فقط پوشاندن شرمگاه ها واجب است، گر چه پوشاندن تمام بدن در حال نماز مطلوب می باشد. خانم ها باید اندام، موهای سر و کلیه مواضع زینت را از نامحرمان پوشیده نگه دارند.
مقصود از مواضع زینت یعنی اعضایی که نه تنها خود به گونه طبیعی زینت محسوب شده و جذابیت ویژه ای دارد، بلکه معمولاً زینت های مصنوعی در آن قسمت از اعضا قرار می گیرند و بر جذابیت زن می افزایند؛ مانند: گوش ها که جای گوشواره است، زیر گلو و گردن که موضع گردن بند می باشد، بالای مچ دست ها که النگو و دست بند قرار می گیرد، مچ پاها که خود از موارد زینت و جای خلخال می باشد و در میان بعضی از عشایر و زن های عرب، معمول بوده است و موهای سر که یکی از زیباترین زینت ها محسوب می شود. این بخش های بدن باید به تمام و کمال پوشانده شوند، به گونه ای که اگر چند تار مو از بالای پیشانی، زیر روسری و یا چادر نمایان گردد، در صورتی که عمدی و آگاهانه باشد، از گناهان کبیره به شمار می رود و گذشته از عوارض دنیوی، کیفر سختی نیز در جهان آخرت خواهد داشت. فقط پیر زن های از کار افتاده و دختران نابالغ از این قانون مستثنا شده اند. حکمت آن نیز روشن است، زیرا پیر زن های سال خورده، جاذبه ها را از دست داده اند و دختران خردسال هم از مسائل جنسی بی خبرند.
بعضی می گویند: مهم ترین شاخصه جمال زن در زیبایی چهره اش نمایان می شود، پس چگونه است که فقیهان اسلامی، صورت را استثنا کرده اند، ولی پوشاندن موها را واجب دانسته اند؟
یکی از مراجع تقلید می فرماید: بر زن، باز گذاشتن صورت و دست ها در برابر نامحرم جایز است، لیکن مشروط بر این که از عدم وقوع خود و دیگران در حرام مطمئن باشد و کشف وجه و کفین به انگیزه جلب نظر نامحرمان نباشد و به صورت کلی باعث فتنه نشود وگرنه پوشاندن دست ها و صورت حتی از کسانی که با او محرمند، (به جز همسر) واجب است.(5)
به عبارت دیگر، پوشاندن دست ها و صورت از نظر فقها مطلوب است، ولی اگر چهره زنی موجب به گناه افتادن دیگران شود، پوشاندن بخش اعظم آن را لازم می دانند؛ ولی چهره های معمولی، در صورتی که بدون آرایش باشد، پوشاندنش واجب نیست. مضاف بر این که بسیاری از فقیهان، پوشش نیمی از چهره زن را به صورت احتیاط فتوا داده اند. در ضمن از این نکته هم نباید غفلت کرد این که فقها پوشش چهره زن را استثنا کرده اند، به علت این است که بانوان در رفت و آمدها گرفتار مشقت می شوند و عسر و حرج ایجاب می کند که پوشش گردی صورت واجب نباشد، ولی اطراف و پیرامون چهره زن باید مستور باشد، چرا که بر جاذبه زن می افزاید.
حکمت دیگر حجاب، سالم سازی جامعه اسلامی، صیانت اخلاقی و حفاظت بانوان از خطر تعرض فرصت طلبان و بوالهوسان است. اگر حفظ پوشش توأم با فرهنگ اسلامی باشد، باعث سلامت روحی، جسمی، مادی و معنوی جامعه می شود، زیرا اغلب طلاق ها، تنش ها، تضادهای خانوادگی، بی مهری ها و سایر مفاسد اجتماعی، در اثر نگاه ها و روابط نامشروع و اختلاط بین دو جنس مخالف فراهم می گردد. گر چه غالب بانوان و دوشیزگان جامعه ما در اتخاذ بد حجابی و شیوه کاستن از حجاب کامل، قصد و غرضی ندارند، لیکن باید بدانند بینندگان همگی نیک اندیش و پاک نمی باشند. برخی گمان می کنند این گونه بانوان خدای ناکرده بزه کارند و گروهی با چشم چرانی ها، در پی فرصت های مساعد می گردند تا شکار خود را از میان آنان به دست آوردند. کم نیستند نوعروسانی که همسرانشان با خانواده های بد حجاب رفت و آمد کرده و زندگی خود را به تباهی کشیده اند. بی گمان، بد حجابی زنان موجبات جلب توجه نامحرمان را فراهم ساخته و زن و مرد را به گناه و روابط نادرست می کشاند. با وجود این، بسیاری از دختران و بانوان بد حجاب، علاقه مند به اسلام هستند؛ از این رو نظر فقهای اسلام و مراجع تقلید می تواند برای آنان سازنده باشد.
حجاب از نظر مراجع تقلید
تمام مراجع تقلید از عصر شیخ طوسی تاکنون، در مسائلی که ذیلاً می آوریم، اتفاق نظر دارند:
1 . پوشیدن جوراب نازک (6) و بدن نما برای خانم ها در بیرون از منزل و همچنین آرایش زنان (7) در خیابان ها و بیرون گذاشتن مقداری از موها و پوشیدن لباس های محرک،(8) حرام است.
2 . حجاب از ضروریات اسلام است و منکران آن، مرتد هستند؛ ولی بی اعتنایی به آن با عدم انکار، موجب فسق است و گناه محسوب می شود.
3 . عده ای در سخنرانی ها می گویند: چادر مشکی برای بانوان، مکروه است و باید پوشش جدیدی جایگزین آن شود. در پاسخ این عده باید گفت: چادر سیاه مانند عبای سیاه، کراهت ندارد، بلکه مطلوب است. چادر مشکی، یک نوع حجاب و بهترین آن محسوب می شود و چون پوشیدن بدن بر بانوان واجب می باشد، بدین دلیل چادر بهترین نوع پوشش واجبی است که زن های مؤمنه از آن استفاده کرده و اندام خود را با آن می پوشانند.(9) از این رو مراجع بزرگوار و کارشناسان اسلام می فرمایند: سزاوار است خانم ها از چادر استفاده کنند، زیرا چادر در کشور اسلامی ایران، از مظاهر و شعایر اسلام می باشد. بانوان محترم با حفظ این شعار سعی کنند حرکت خزنده ای را که بر ضد چادر که یک حجاب ملی و سنتی است، آغاز گردیده، خنثی نمایند.(10) بنابر این، عموم مراجع تقلید، چادر را بهترین و برترین نوع حجاب می دانند؛ گرچه حجاب های دیگر را هم حجاب اسلامی می دانند؛ البته در صورتی که تمام بدن به ویژه موها و اندام را کاملاً بپوشاند.
خاتمه
خواهران و بانوان گران قدر:
پیشینه و تاریخ حجاب به آغاز آفرینش انسان مسئول برمی گردد و موضوع تازه ای نیست که درباره علل آن به جست و جو بپردازیم. در مقابل، بد حجابی و برهنگی، پدیده ای تازه است. به گفته چارلی چاپلین: «برهنگی زنان، بیماری قرن ماست» که باید در علل پیدایی آن، به تحقیق و تفحص پرداخت.
نوع لباس و پوشش بانوان در هر کشوری، نماد ملی و فرهنگی آن کشور محسوب می شود. بانوان ترکمن حجاب خاصی دارند؛ چنانچه زن های محترم بلوچ و عشایر نیز پوشش مخصوصی دارند. شهرستان ها و روستاهای ایران به فراخور آداب و سنن اجتماعی و فرهنگی خود پوشش ویژه ای را انتخاب کرده اند، لکن به طور کلی چادر مشکی، یک حجاب همگانی و مشترک بین اقوام مختلف شیعه و سنی در کشور ما به شمار می رود. گرچه غالب کشورهای اسلامی نظیر ایران، از چادر برای پوشش خود استفاده می کنند، ولی در ایران، چادر، لباس ملی و مذهبی ماست.
خوانندگان عزیز نباید از این نکته غفلت کنند که هر نوع دگرگونی در ساختار فرهنگی و اجتماعی، با تغییر پوشش و نوع لباس همراه است؛ چنانچه استیلای فرهنگی و سلطه پذیری نیز، از تحول فرهنگ پوشش، جدا نمی باشد. بانوانی که وضع حجاب آنها مناسب با شخصیت فردی و اجتماعی شان نیست، بی گمان تحت تأثیر سلطه فرهنگ استعماری قرار دارند. این عده باید توجه داشته باشند که بافت اعتقادی و فرهنگی ایران اسلامی با مشخصات خاصی که دارد، با فرهنگ اخلاق غربی در تضاد است؛ مثلاً معاشرت دختر و پسر و زن و مرد در میان غربی ها، حریم و حرمتی ندارد و ثمره آن، وجود انواع نابسامانی ها، طلاق ها، افسردگی ها، بدبینی ها و خودکشی هاست؛ اما ضرورت حفظ حریم و حرمت میان نامحرمان در کشور ما، موجب وحدت و صمیمیت شده و می شود. بنابر این همه دختران معصوم و بانوان گران سنگی که به عللی حجاب کامل را رعایت نمی کنند، با کوچک ترین یادآوری و تنبّه، به خود آمده، حجاب را با فرهنگ کامل آن پذیرا می شوند و امنیت جسمی و روانی را برای خود به ارمغان می آورند. بانوان با حجاب ما مانند آن بانوی قهرمان ترکیه که شش سال زندان لائیک ها را تحمل کرد، ولی دست از تبلیغ گفتاری و عملی چادر برنداشت، هرگونه زخم زبان و استهزای بوالهوسان را تحمل می کنند، ولی حجاب ملی و اسلامی خود را از دست نمی دهند؛ حتی در خط مقدم جبهه و جهاد فرهنگی فریاد بر می آورند:
ای زن به تو از فاطمه این گونه خطاب است
ارزنده ترین زینت زن حفظ حجاب است
فرمان خدا، قول نبی، نصّ کتاب است
از بهر خدا افضل طاعات، حجاب است
زنان و دختران ما می دانند که خودنمایی و دل ربایی باید مخصوص همسرانشان باشد، نه نامحرمان کوچه و بازار. در ایران اسلامی، جوان ها به خواستگاری دخترانی می روند که از نجابت و عفت والایی برخوردارند. لباس های شاد و محرک، در شأن یک دختر ایرانی و مسلمان نیست، چرا که حجاب باید از بیرون، مانع دست یابی دیگران به گناه و چشم چرانی ها باشد و از درون، اعتقادات دینی و فرهنگی را مصونیت بخشد.
قرآن می فرماید: «قل للمؤمنین یغُضّوا من ابصارهم؛(11) به مردان مؤمن بگو که چشمانشان را از نگاه به مواضع حرام فرو افکنند». در آیه بعدی مشروح تر می فرماید: «و قل للمؤمنان یغضضن من ابصارهنّ و یحفظنَ فروجهُنّ و لا یُبدین زینتهنّ الاّ لبعولتهن؛(12) به بانوان مؤمن نیز بگو که چشمان خود را از نگاه به نامحرمان فرو پوشند و عفت خویش را پاس دارند و زینت و زیبایی های خود را از نامحرمان بپوشانند و تنها برای شوهران و سایر محارم خویش نشان دهند». قرآن همچنین در مقام حجاب رفتاری می فرماید: «فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض؛(13) به زنان با ایمان بگو با مردان به نرمی حرف نزنند تا مبادا آن که دلش بیمار است، به هوس و طمع افتد» و برای شکار زنان دام های گوناگون بگستراند.
رساله های عملیه مراجع، گفت و گوی غیر ضروری با نامحرمان و خلوت کردن با آنان را صحیح نمی دانند. مجموع این توصیه های گفتاری و رفتاری به اضافه انتخاب نوع لباس و فرهنگ حجاب می تواند آحاد جامعه را از نظر عفاف و اخلاق بیمه کند. باید گفت که چادر و حجاب ظاهری به تنهایی کافی نیست، بلکه مجموعه ای از فرهنگ و عقاید است که عفت عمومی را گسترش داده و ازدواج را روز افزون می کند. مضافاً این که هدف اصلی حجاب، رسیدن به تقوا و قرب به خداست، چرا که بی حجابی، خودآرایی، خودنمایی و تجمل گرایی، تکبر و غرور در پی دارد، همه خصلت های ناروا و زشت درونی بانوان را پرورش داده و آشکار می سازد و بدین وسیله، آنان را از خدا و معنویت و بلکه از محبوبیت راستین اجتماعی دور کرده، گرفتار دلهره، اضطراب و شکست اخلاقی می کند.
آری، اِعراض از یاد خداست که آدمی را در تنگنای معیشت و زندگی پر از شک و التهاب گرفتار می سازد، پیوندهای زناشویی را از هم گسسته و آمار طلاق را بالا می برد.
من آنچه شرط بلاغ است با تو می گویم
تو خواه از سخنم پند گیر، خواه ملال

منبع: مجله  معارف اسلامی، فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر 1386، شماره 60، فرهنگ حجاب اسلامی.
---------------------------------
پی نوشت ها:
1) سید مسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آن، ص 70.
2) همان، ص 71.
3) صحیح مسلم، ج 4، ص 143.
4) احکام بانوان، ص 126؛ توضیح المسائل مراجع، ج 2، ص 421.
5) آیة الله سیستانی، الفقه للمغتربین، ص 305.
6) سید مسعود معصومی، همان، ص 79.
7) همان، ص 84 و 85.
8) همان، ص 76.
9) تمام مراجع بالاتفاق می فرمایند: چادر سیاه، کراهت ندارد.
10) حسین مهدی زاده، حجاب شناسی، ص 164.
11) نور (24) آیه 30.
12) همان، آیه 31.
13) احزاب (33) آیه 32.