جایگاه اقتصاد اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)

جایگاه اقتصاد اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)

اقتصاد اسلامی بر قناعت و اعتدال در مصرف گرایی تأکید دارد. اقتصاد در اندیشه غرب نیازهای انسان را نامحدود و منابع و امکانات جهان را محدود می داند؛ ولی در اسلام منابع و امکانات، نامحدود معرفی شده اند. در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد جایگاه اقتصاد اسلامی در اندیشه امام خمینی (رضوان الله علیه) بیشتر بخوانید.

به گزارش ضیاءالصالحین، حجت الاسلام غلامعلی معصومی نیا، مدیر گروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی، در گفتگویی، به بیان نکاتی درباره اندیشه های اقتصادی حضرت امام خمینی (ره) پرداخت و اظهار کرد: چند محور را از فرمایش حضرت امام نقل می کنم که شاید کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. نظر قاطع ایشان این بود که اسلام در زمینه اقتصاد تفکر منسجمی دارد و برخلاف برخی از افراد که منکر اقتصاد اسلامی هستند یا اقتصاد اسلامی را مجموعه ای از گزاره های غیرکامل می دانند، نظر ایشان این بود که اسلام یک نظام اقتصادی دارد.

وی افزود: اگر سخنان حضرت امام (ره) را در زمینه های مختلف اقتصادی جمع آوری کنیم یک نظام از آن بیرون می آید؛ کما اینکه برخی افراد همانند حجت الاسلام میرمعزی چنین کاری را انجام داده اند. بسیار جالب است که بنیانگذار انقلاب اسلامی که یک فقیه و فیلسوف بودند، بسیار حواسشان به ابعاد اقتصاد بود و آن را از دل شریعت استخراج کردند.

لزوم توجه به تفکرات اقتصادی رهبری

حجت الاسلام معصومی نیا یادآور شد: حضرت امام (ره) می فرمایند مشکلات را باید در درون نظام اسلامی حل کرد. این تفکر از ویژگی های تفکر اقتصادی امام (ره) است و اگر دقت کنیم در فرمایش رهبر معظم انقلاب هم به خوبی درک می کنیم که ایشان امتداد امام (ره) هستند. توصیه می کنم افراد علاقه مند تفکرات اقتصادی ایشان را بخوانند و به مجموعه آن نیز دقت کنند.

اهمیت استقلال اقتصادی در اندیشه امام خمینی (ره)

مدیر گروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: یکی از محورهایی که بنیانگذار انقلاب اسلامی در تفکر اقتصادی خود داشتند عبارت است از مسئله استقلال اقتصادی؛ ایشان به شدت معتقد بودند که در زمینه اقتصادی باید استقلال داشته باشیم و به خارجی ها وابسته نباشیم. برخی می گفتند استقلال در اقتصاد امکان پذیر نیست. اینها منادی وابستگی بودند و اکنون نیز برخی از مسئولان چنین دیدگاهی دارند.

کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: البته باید استقلال را تعریف کنیم. ایشان معتقد بودند تا آنجا که ممکن است خودمان نیازهای داخلی را تأمین کنیم و اگر واردات کالایی از خارج سبب وابستگی ما نشود اشکال ندارد از مزیت نسبی دیگران استفاده کرده و آن کالا را وارد کنیم اما از آنجا که خارجی ها از همان نقطه که وابسته هستیم به ما فشار وارد می کنند، اگر هم در مواردی از مزیت نسبی دیگران استفاده می کنیم، نباید به گونه ای باشد که آنها به ما فشار وارد کنند. لذا باید تلاش کنیم که توانایی تولید آن کالاها و خدمات را هم به دست بیاوریم تا به محض اینکه خواستند به ما فشار بیاورند از توانایی های خودمان برای مقابله با آن استفاده کنیم.

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: حضرت امام (ره) می فرمایند: «آنها که این صنایع را ایجاد کردند همانند سایر انسان ها هستند اما قبل از ما بیدار شدند و ما را خواب کردند و همه تلاش خود را صرف این کردند که ما را غافل کرده و به ما تزریق کنند که شما نمی توانید.» واقعاً از این فرمایش گهربار حضرت امام (ره) می توان استفاده کرد که افرادی که الان شعار ما نمی توانیم را سر می دهند در حال خدمت به دشمنان کشور هستند.

نباید وابسته به کالاهای خارجی باشیم

وی گفت: در طول تاریخ در بین علمای ما این موضوع وجود داشته است که ما نباید در نیازهای خود وابسته به کالاهای خارجی باشیم. حتی در مقطعی اعلام کردند اگر کفن میت از خارج وارد شده باشد ما بر آن نماز نمی خوانیم چراکه این حکم عقل است. همچنین امام (ره) می فرمایند: «شما می دانید اگر مملکت در اقتصاد به خارج احتیاج مبرمی پیدا کند نمی تواند خود را اداره کرده و باید دیگران کشور ما را اداره کنند این وابستگی باعث می شود که ملت ایران تسلیم دیگران شود.»

حجت الاسلام معصومی نیا اظهار کرد: همچنین می فرمایند: «چقدر برای یک مملکت عیب است و سرشکستگی که دست خود را به سوی آمریکایی ها دراز کند که گندم بدهد و از دشمن بخواهد که رزقش را بدهد. چقدر برای ما سرشکستگی دارد؟» در واقع حضرت امام (ره) استقلال اقتصادی را از اوجب واجبات می دانستند و معتقد بودند اگر برنامه ریزی صحیحی نداشته باشیم، در سایر ابعاد هم وابسته خواهیم شد و استقلال سیاسی ما هم در معرض خطر قرار می گیرد.

وی با اشاره به دیدگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی در مورد وظایف مردم در اقتصاد، ادامه داد: حضرت امام (ره) فرموده اند: «وقتی کالای داخلی مصرف می کنید در حال کمک به کالای ایرانی و ایجاد اشتغال و کمک به سرمایه ایرانی هستید اما اگر جنس خارجی را انتخاب کنید یک کارگر ایرانی را بیکار و یک کارگر غیرایرانی را وادار به کار می کنید. وقتی اینگونه کردید نتیجه آن ورشکستگی کارخانه داخلی، بیکاری کارگر و ناامیدی سرمایه گذار داخلی می شود.» این دقیقاً همان نظری است که مقام معظم رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی مطرح کردند.

جایگاه مردم در اندیشه امام خمینی (ره)

استاد حوزه و دانشگاه درباره اهمیت مردم در اندیشه بنیانگذار انقلاب اسلامی تصریح کرد: حضرت امام (ره) در این زمینه می فرمایند: «خدا نیاورد آن روزی که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و روی آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیا و امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم السلام سازگار نیست.» در صحیفه نور آمده است که باید از اول شروع کنید و قصدتان این باشد که در همه چیز از جمله فرهنگ، صنعت و زراعت مستقل باشید وقتی با این عزم وارد میدان شدید می توانید کشور خودتان را نجات دهید و استقلال کشورتان را برای همیشه بیمه کنید

مدیر گروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی افزود: بنابراین حضرت امام (ره) براساس همان جوهره اقتصاد مقاومتی بر این موارد تأکید کرده اند. در ابتدای انقلاب اسلامی نیز در دیدار با وزیر وقت صنایع و معاونان ایشان می فرمایند: «ما در مرحله ای هستیم که تازه متولد شد ایم و من به شما می گویم اگر ما به سمت خودکفایی حرکت کنیم بهتر از این است که وابسته و مرفه باشیم.»

تعبیر اقتصاد خصوصی اشتباه است

حجت الاسلام معصومی نیا گفت: بُعد دیگر از تفکر اقتصادی حضرت امام خمینی (ره)، مسئله مردمی شدن اقتصاد است. باید دانست که تعبیر اقتصاد خصوصی اشتباه است چرا که تعبیری سرمایه داری است. اسلام خصوصی سازی به این معنا را قبول ندارد و مسلماً دولتی بودن اقتصاد را هم قبول ندارد بلکه اسلام طرفدار مردمی شدن اقتصاد است. بدین معنی که اقتصاد را اختیار کسانی بدهیم که اراده فعالیت اقتصادی دارند و برای آن الگوهای عملیاتی درست کنیم و سود آن هم به توده مردم برسد.

دولت اسلامی باید نظارت کند و کارها را مردم انجام دهند

وی ادامه داد: بنیانگذار انقلاب اسلامی فرموده اند: «دولت باید نظارت کند، در کالاهایی که می خواند از خارج بیاورند آنقدر که می توانند مردم را آزاد بگذارند اما نظارت کنند کالایی که خلاف مصلحت جمهوری اسلامی و خلاف شرع است وارد نشود و هر کسی تخطی کرد مؤاخذه شود. در مواردی هم که دولت و مردم توان کاری دارند آن را به مردم واگذار کنید. تفکر اقتصادی حضرت امام (ره) این است که دولت اسلامی باید با امکاناتی که دارد نظارت کند و کارها را مردم انجام دهند و ثمره کار خود را ببرند. این کار باعث رشد اقتصادی و افزایش عدالت خواهد شد.»

حیله های ربا مجوّز شرعی ندارند

کارشناس اقتصاد گفت: مورد دیگر در تفکر حضرت امام (ره) این است که ایشان حیله های ربا را به هیچ وجه جایز نمی دانستند و این یکی از خطراتی است که اقتصاد اسلامی را تهدید می کند. این تفکر امام (ره) در زمینه حیله های ربا، یک بحث تخصصی است اما بصورت کلی اسلام ربا را تحریم کرده اما در طول تاریخ اسلام برخی از افراد با استفاده از برخی از حیله های ربا همانند اضافه کردن یک شرط ضمن عقد و .... اقدام به رباخواری می کردند.

وی ادامه داد: حضرت امام (ره) همه اینها را رد کردند و فرمودند: «اصولاً بهره پول امری است خلاف انصاف و انسانیت. یک پول آنجا گذاشته شود بعد از این پول بدون کاری، یک چیزی درآورند. بدترین انواع استثمار همین رباست که در مقابل هیچ، خود این پول بزاید، بهره بردارد. در اسلام البته این به هر صورتش حرام است حتی این فرارهایی که بعضی ها جایز می دانند این فرارها هم شرعی نیست. یک راه هایی گفته شده است لیکن آنها هم صحیح نیست و بهره برداری از این عقود و از این پول به هیچ وجه در اسلام جایز نیست. از جهتی یک همچنین بانک اسلامی که مبنایش بر این باشد که بهره در کار نباشد و ربا در کار نباشد این یک خدمتی بزرگ است به جامعه و اسلام.»

تمام انواع ربا از منظر امام خمینی حرام است

استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: ما عمدتاً 3 نوع ربا داریم؛ یک ربا، ربای قرضی است که به کسی قرض دهید به شرطی که همان مبلغ قرض داده شده با مقداری زیادتر پس داده شود. قسم دوم این است که سررسید دِین و بدهی برسد بعد بدهکار از طلبکار که مثلاً بانک باشد تقاضای استمهال کند. قسم اول قرض به شرط زیاده است که عده ای راه هایی برای فرار از آن ارائه داده اند اما حضرت امام (ره) فرمودند همه آنها حرام است.

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی در پایان اظهار کرد: درباره قسم دوم هم باید گفت از لحاظ شرعی باید به این فرد مهلت داد اما بانک می گوید من شریک دارایی های شما می شوم و بانک با فروش اموال آن، شرکت به دارایی خود می رسد. در واقع این پوششی برای دریافت طلب بانک است. مورد سوم هم جرایم تأخیر است. بانک ها اکنون تحت عنوان وجه التزام این مبلغ را از مشتریان می گیرند، اما امام (ره) می فرمایند همه اینها حیله های ربا و حرام است. اگر این راه ها را درست کنیم هیچ موردی برای ربای حرام باقی نمی ماند./910/م