تیغ جادوی کابالیسم بر حلقوم معنویت

مقدمه:
آیا سِحر و جادو می تواند بخشی از عرفان باشد؟ آیا می توان عرفانی را یافت که ریشه در سحر و جادوگری داشته باشد؟
نخست باید عرفان و معنویت را صحیح و شفاف تعریف کرد و بر اساس آن قضاوت نمود.
کدام عرفان؟ کدام معنویت؟! اگر در عرفان، اصالت به قدرت و امور خارق العاده لحاظ گردد، سِحر و جادو جایگاه والایی می یابد زیرا ساحران و جادوگران نسبت به بعضی از انسان ها قدرت بیشتری دارند و از امور اسرارآمیز سخن می گویند.
اما اگر بگوییم عرفان حقیقتی است که عارف را به خدا نزدیک کرده و آرامش و اطمینان قلب برای وی حاصل می کند و عارفِ سالک، با پی بردن به گوشه ای از عظمت،قدرت،علم و صفات خداوند، خود را قطره ای از اقیانوس بی کران هستی می نگرد و چنان از حلاوت این معرفت و قُرب مسرور می گردد که قلم و بیان،عاجز از توصیف حالِ معنوی وِی می باشد، چنین عرفانی با جادوگری هیچ سنخیتی نداشته و کاملاً با سِحر و جادو در تناقض است.
کابالیسم و جادوگری:
سِحر و جادو از آن جهت که اسرارآمیز است در عرفان یهود، بسیار حائز اهميت است. تأملات عرفانی در تَلمود عمدتاً بر محور مَعسه برشیت (فعل آفرینش) و مَعسه مرکاوا (عرابۀ الهی) است. مَعسه برشیت موجب اندیشه کیهان شناختی و کیهان آفرینی گردید و معسه مرکاوا در توصیف رؤیای حزقیال استوار است و نقش ثمربخشی در تأملات در باب اسرار و صفات ذات الوهیت دارد. ( یهودیت بررسی تاریخی، ص 271)
شواهد درون مایه های عرفانی (نظری و عملی) یا عرفان آمیخته با سحر و جادو به فراوانی در ادبیات تلمودی یافت می شوند. ( یهودیت بررسی تاریخی، ص 271)
یکی از اهداف بسیار مهم عارفان یهودی در سیر و سلوک، ورود به تالارهای آسمانی (هخالوت:(Hekaloth است.
برای عروج به تالارهای آسمانی، عرفای مرکاوا که یورده مرکاوا (کسانی که در عَرابه فرود می آیند) نامیده می شوند باید دوره ای سخت از اَعمال و ریاضت های شاق مانند غسل و روزه های طولانی را انجام دهند و به نام های سرّی خداوند و فرشتگان او متوسل شوند و سرانجام خود را برای حالات خلسه و شور و جذبه ی عرفانی آماده سازند که به نوعی استحاله منتهی می شود و در آن جسم تبدیل به آتش می گردد. پس از این مرحله عارف تصور می کند که به هفت تالار آسمانی پذیرفته شده است و اگر شایستگی کافی داشته باشد «با مشاهده ی عَرابه الهی» پاداش داده می شود و نیز در همان زمان با رازهای آینده یا اسرار جهان عِلوی آشنا می گردد. ( یهودیت بررسی تاریخی، ص 272)
«گرشوم شولم»[1] می گوید:
«آنان که از آزمون ورودی می گذشتند حائز ارزش تلقی می شدند تا «نزول» به مرکاوا یا عرش را تجربه کنند ولی مي بایست مُهتدی گردند تا از خطرات فراوان در طیّ هفت قصر آسمانی بگذرند...» (کتاب هخالوت اکبر عناوین صعود را در خلال هفت آسمان شرح نمی دهد بلکه در خلال هفت قصر بیان می کند که در قلل مرتفع آسمان قرار دارند)...
میزبانان یا «محافظان دروازه» مانع از ورود نفس به تالارهای آسمانی می شوند. یک مُهر جادویی ساخته شده از اسم اعظم خداوند یا اسم مکنون وی وجود دارد که [عارف] به مدد آن با شیاطین و ملائکه ی دوزخ به ستیز می پردازد.
در هر مرحله ی صعود مُهری جدید نیاز است که سالک باید آن مُهر را بر خود بزند ، بر طبق نقل یک قطعه از شرح مزبور:
«او به آتش و شعله ی آن فرو نخواهد افتاد و در گرداب و طوفان که در اطراف حضرت توست، غرق نخواهد شد، ای حضرت حق و کبریای متعالی» (جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ص 98-100)
شولم می گوید:
«در هخالوت اکبر آمده است، همه مُهرها و نام های مکنون از عرش اشتقاق می یابند. یعنی جایی که جملگی «شبیه ستون های آتش در اطراف عرش آتشین» حضرت خالق قائم است...
این نیاز روحی برای طی سفرش [سفر کابالیست] است که موجب پدید آمدن این مُهرها شده است و کار آن ها دو چیز است: 1- مانند سپر محافظتی می باشند. 2- به عنوان اسلحه جادویی به کار می روند.
در طی منازل، همین که قوای وی [سالک] کاسته می گردد قوت جادویی فرونی می یابد و ایماء و اشارت جادویی، منزل به منزل بیشتر می شود» (جریانات بزرگ در عرفان یهودی،ص 100)
گرشوم شولم بیان می کند:
«این حقیقت، مبیّن وفور عناصر جادویی در لابلای متون هِخالوت است... کهن ترین اسناد در این میان، یعنی کتاب «هِخالوت اصغر» مملوّ از این مباحث [جادو] است...
فرشتگان و اولیاء کِبار بر ضدّ سالک طوفان و وِلوله برپا می کنند تا او را از رسیدن به مقصود دور کنند.
آتشي که از بدن سالک به بیرون، سَر [شعله] می کشد، تهدیدی است که او را به کام خود می بلعد.
در کتاب عبری خَنوخ، شماری از توصیفات و تبینات وجود دارد که عالِم مذهبی، ربی اسماعیل از مسخ یا استحاله ی شخص خویش به درون فرشته ی دوزخ یا متاترون Metatron به دست داده است [اتفاق افتاده است] که در آن هنگام گوشت بدن او مبدل به «شعله های آتشین» شد.
بر طبق کتاب هخالوت اکبر، هر عارفی باید این استحاله را بگذراند... این استحاله امری ضروری و گریزناپذیر است» (جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ص 101- 102)
گِرهارد شولم، بسیار زیبا سير و سلوک و مشکلات یک کابالیست را از متون کهن عرفان یهودی نقل می کند:
«بر طبق فقره های دیگر از کتاب [هخالوت اکبر] عارف می بایست بتواند بدون دست ها و پاها راست بایستد زیرا هر دو دست و پا خواهند سوخت.
این ایستادن بدون پاها در فضای بی انتها، در جای دیگر به عنوان خصیصه ای یاد شده است که بسیاری از مجذوبان آن را تجربه کرده اند؛ به یک مرحله ی عرفانی بسیار شبیه و نزدیک به این، در کتاب مکاشفه ابراهیم اشاره شده است...
در دروازه ی قصر ششم چنین به نظر می رسد که صدها و هزارها و میلیون ها موج آب بر ضدّ وی[سالک]، موّاج می گردد اما حتی یک قطره آب وجود ندارد... او  از فرشتگان می پرسد: این آب ها به چه معناست؟ آنان وی را به سنگ و ستون مبدل می کنند...
خطرات مشابه این مورد را می توان در ادبیات عرفانی به نام «مراسم آئین پرستش میترا» بر گرفته از پاپیروس کبیر جادویی پاریس مشروحاً یافت» (جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ص 102-103)
عرفان عملی که مکتب آلمانی به رشد و ترویج آن کمک کرد، عمدتاً بر ذکر دعا و تأمل درونی تأکید داشت. درعین حال به کرّات خود را در اَعمال جادویی به نمایش می گذاشت و در آن ها تأویل عرفانی حروف الفبا و اعداد نقش مهمی ایفا می کرد. (یهودیت بررسی ناریخی، ص 278)
صعود به عرش الهی، تنها عنصر مقوّم این عرفان نیست زیرا افزون بر این، روش های متنوع دیگری نیز وجود دارد که بسیار نزدیک به سحر و جادو است.
به عنوان نمونه «پوشیدن نام یا تلبیس اسم» یکی از آن هاست که منظور از آن مراسم جشن فوق العاده ای است که در آن جادوگر، به مَدد اسم اعظم خداوند، خود را از آن حیث که هست غنی و بارور می سازد به این معنا که یک عمل سمبولیک را انجام می دهد، یعنی جامه ای بر تن می کند که نسوج آن از اسم اعظم بافته شده است.(جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ص131)
عرفان معسه برشیت ارتباط تنگاتنگی با سحر دارد و این چیز عجیبی نیست زیرا میان عرفان و جادو در سنت های عرفانی دیگر نیز ارتباط نزدیکی برقرار است. (باورها و آئین های یهودی، ص 150)
نقد و تحلیل:
1- در سیر و سلوک عرفانی کابالیست ها و عروج آنها به تالارهای آسمانی، سخنان متناقضی وجود دارد؛ در یک جا می گویند عارف به نام های سرّی خداوند و فرشتگان متوسل می شود و خود را برای حالات خلسه و شور و  جذبه ی عرفانی آماده می کند. (یهودیت بررسی ناریخی، ص 272)و در جایی دیگر می گویند:
«فرشتگان و اولیای کِبار» بر ضد سالک طوفان و وِلوِله برپا می کنند تا او را از رسیدن به مقصود دور کنند! (جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ص 101- 102)
چرا فرشتگان و اولیاء کِبار مانع راه سالک می شوند؟ اگر کابالیست ها ادعا کنند شیاطین برای عارف مزاحمت ایجاد می کنند قابل پذیرش است اما چرا فرشتگان؟!
به چه دلیل فرشتگان کابالیست را تبدیل به سنگ می کنند؟!
چرا عارف یهودی باید تبدیل به آتش شود و دست و پای وی بسوزد؟! چگونه او بايد بدون دست و پا راست قامت بايستد؟!
2- تبدیل و استحاله چیز مهمی نیست که عارف نمایان یهودی آن را به عنوان عرفان مطرح می کنند. «میرچا اِلیاده» در کتاب «شَمنیسم فنون کهن خلسه» جادو و جادوگری را مفصل بیان کرده و چنین توصیف می کند:
صعود و پرواز جادویی در میان اعتقادات مردمی و فنون عرفانی هند جایگاه اصلی را دارد. در هوا بالا رفتن، پرواز کردن شبیه پرنده، پیمودن مسافت های وسیع در یک چشم به هم زدن، غیب شدن – این ها برخی از قدرت های جادویی هستند که بودیسم و هندوئیسم به ارهت ها (arhat)، پادشاهان و جادوگران نسبت می دهند. افسانه های زیادی راجع به پرواز پادشاهان و جادوگران وجود دارد.
تنها کسانی قادرند به دریاچه ی اعجاب آور آناوآتاپتا (Anavaatapta) برسند که از قدرت جادویی پرواز برخوردارند. بودا و رهروان بودائی در یک چشم به هم زدن به آناوآتاپتا می روند چنانکه ریشی های (rishi) افسانه هند و به سرعت در هوا به سوی سرزمین الهی و اسرارآمیز در شمال، که شوتادویپا (svetadvipa) نام دارد، بالا می رفتند. البته این مفهوم، همان مفهوم «سرزمین های پاک» و فضای رازآمیز است که در عین حال، ویژگی «بهشت» و «فضای درونی» را دارا است و تنها برای مبتدیان قابل دسترسی است.
دریاچه ی آناوآتاپتا، شوتادویپا، یا سایر «بهشت های» بودایی، همگی اشکال مختلف از هستی و وجود هستند، که از طریق یوگا، ریاضت، یا تفکر و مراقبه بدست می آیند....
متون بودایی از چهار قدرت جادویی مختلف تبدیل و استحاله (گَمَنه gamana) و ... سخن به میان آوردند، که توانایی پرواز شبیه پرنده، اولین مورد آن است. (شمنیسم فنون کهن خلسه ، ص 597-598)
3- سحر و جادو در ادیان اسلام و مسیحیت و یهودیت از گناهان بزرگ شمرده شده و برای جادوگر و ساحر مجازات دردناکی ذکر شده است.
الف):   «مستر هاکس» در «قاموس کتاب مقدس»ذیل واژه «جادوگر» می نویسد :
موسی شریعت را اعلان نمود [به] محض آنکه امیال فاسد بنی اسرائیل را اصلاح نماید... قوم بسیار مایل به جادوگری و ساحری و تعبیر و اخبار غیب گویی بودند و در عوض آن روح نبوت حقیقی را به ایشان وعده فرمود که بسیار اعلی و اهم و اکرم می باشد. خروج 18:22، لاویان 26:19 و 31 و : 27:20.
جادوگری[داراي] اقسام مختلف بود چنانکه به توسط آب و آتش و خاک و هوا و به توسط پرواز دادن و خواندن پرندگان و به توسط قرعه و خواب ها و تیرها و ابرها و روده های قربانی ها و ادعای تسخیر ارواح جادوگری می کردند. خروج 21:21. بسی واضح است که فن جادوگری دارای اهمیت نیست...(قاموس کتاب مقدس، مستر هاکس )
همچنین ایشان (مِستر هاکس) با استناد به کتاب تورات به صراحت بیان می کند که سحر و جادو  در شریعت موسی راه نداشت اما این جرثومه فساد در میان قوم یهود داخل گردید و گروهی بدان معتقد شدند.در بخشی از «قاموس کتاب مقدس» با موضوعی تحت عنوان «سحر و ساحر» چنین می خوانیم:
[جادو] یکی از فنون اشخاصی بود که مدعی شفا دادن امراض و به جا آوردن خارق عادت بودند خروج 11:7 و کتاب مقدس ساحران و تابعان ایشان را به شدیدترین عذاب ها تهدید می فرماید ملاکی 5:3، مکاشفه یوحنا 8:21 و 15:22. این اشخاص مدعی بودند که بر واقعات آینده تسلط تامی دارند به حدی که به طور نامعلوم وقوع آن ها را غیر واقع توانند نمود و چنان گمان مي نمودند که ساحر علاقه ی با أجنّه بلکه با خود خدایان دارد و هر نوع که بخواهد ایشان را مسخر خواهد ساخت و کتاب مقدس ساحران مصر را به خوبی تعریف می نماید خروج 11:7 . 12 و 22 و 7:8
پر واضح است که سحر در شریعت موسی راه نداشت... لاویان 31:19 و 6:20 لکن با وجود این ها این ماده ی فاسده در میان قوم یهود داخل گردیده و قوم بدان معتقد شدند و در وقت حاجت بدان پناه بردند از جمله شاؤل و آن زنی که ساحره بود. اول سموئیل 3:28 – 20. (قاموس کتاب مقدس، مستر هاکس )
ب):در کتاب مقدس آمده است:
زن جادوگر را زنده نگذارید (خروج، 18:22)
اگر شخصی از ارواح و جادوگران کمک طلب کند گناهکار است و من به ضد او برمی خیزیم و از بین قوم طردش می کنم. (لاویان، 6:20)
هر مرد یا زنی که ارواح مردگان را احضار می کند، باید سنگسار شود و خونش به گردن خودش خواهد بود. (لاویان،20: 27)
از فالگیری، غیبگویی و رمّالی و جادوگری بپرهیزید خداوند خدايتان از مردمی که این کارهای زشت را انجام می دهند بیزار است. (تثنیه، 10:18- 12)
با این حال، چگونه سحر و جادو اساس عرفان یهود قرار گرفته است؟!!
خاتمه:
عرفان تنها علم مظلومی است که دو گروه از دو سو به آن یورش آورده اند؛ زاهدان مُتنسّک و شیادان مُتهتّک. آنان با تازیانه شریعت، بدن ظریف عرفان را مجروح و کبود نموده و اینان با شیادی و نیرنگ این عرصه را میدان تاخت و تاز خود قرار داده اند.
شیادان، یعنی همان خفاشانی که از ظلمت شب بهره جسته و کام عاشقان حقیقت را تلخ کرده اند. باید با خورشید فروزان حقیقت، ظلمت را شکست و خفاش صفتان را به زاویه کشاند و مانع یکِّه تازی آنان شد.
تنفس در چنین فضایی بسی جانفرسا و ناگوار است. در این آشفته بازار، شیطان گرایی و سحر و جادو نیز با نام عرفان عرضه می شود!
از آن جا که عرصه سیمرغ جولانگه سیمرغیان است و بس، مدعیان عرفان ومعرفت که تیغ جادو بر حلقوم معنویت نهاده اند بدانند که با این ادعای گزاف، عِرضِ خود می برند و زحمت ما می دارند.
[1]-گرشوم شولم در سال 1923 نخستین پروفسور دانشگاه عبری اورشلیم در رشته ی عرفان یهودی بود. کتاب جریانات بزرگ در عرفان یهودی یکی از تألیفات مهم اوست.

منابع:
1- اَلن آنترمن، باورها و آئین های یهودی، ترجمه رضا فرزین، نشر: دانشگاه ادیان و مذاهب، چ 1385.
2- ایزیدور اپستاین، یهودیت بررسی تاریخی، ترجمه: بهزاد سالکی، نشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چ دوم 1388.
3- کتاب مقدس، نشر: ایلام.
4- کتاب مقدس، نشر:Istanbul
5- گرشوم شولم، جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ترجمه: فریدالدین رادمهر، نشر نیلوفر (تهران)، چ اول، زمستان 1385.
6- میرچاالیاده، شمنیسم فنون کهن خلسه، ترجمه: محمد کاظم مهاجری، نشر ادیان،چ دوم1388
7- مستر هاکس، قاموس کتاب مقدس، نشر اساطیر، چاپ دوم 1383

منبع : بهداشت معنوی