امیدبخش ترین آیات قرآن

امیدبخش ترین آیات قرآن

در این بخش، به معرفی امیدبخش ترین آیات قرآن​ کریم می پردازیم. با ما همراه باشید تا با امیدبخش ترین آیات قرآن کریم بیشتر آشنا شوید.

خداوند متعال خود را در قرآن کریم با صفات زیادی به بندگان خویش معرفی فرموده است. به هنگامى که خداوند تبارک و تعالى در روز قیامت رحمتش را بگستراند، گستردگى رحمت به صورتى است که ابلیس در رحمت رحیمیّه حضرت حق به طمع می افتد. خداوند متعال خود را در قرآن کریم با صفات زیادی به بندگان خویش معرفی فرموده است؛ صفاتی که هر کدام جلوه ای از جمال و جلال الهی را به نمایش میگذارد. صفت رحمت یکی از این صفات است که در بیش از ۵۰۰ آیه از آن سخن به میان آمده است.

ابتدا سزاوار است تعریفی اجمالی از معنای رحمت ارائه دهیم. رحمت، نوعی رقت و حالت قلبی است که احسان و نیکی به شخص مورد دلسوزی را در پی داشته باشد. البته در تعبیرات قرآنی گاهی به دلسوزی بدون احسان رحمت گفته میشود؛ همانگونه که برخی اوقات احسان بدون حالت قلبی را نیز رحمت می نامند.

در قرآن کریم هر جا که رحمت خداوند متعال به بندگانش مطرح میشود، منظور احسان و تفضل و نیکی بدون حالت تأثر قلبی است؛ چرا که ذات مقدس او منزه از تأثرات قلبی و رقت دل و ... است.{1}

اینک در کنار مائده آسمانی قرآن می نشینیم و با استفاده از آیات نورانی، با این صفت الهی بیشتر آشنا میشویم:

1: تعداد تکرار

واژه "الرحمن" در سراسر قرآن کریم ۱۵۷ مرتبه، و واژگان الرحیم و رحیم و رحیما جمعاً ۱۶۶ مرتبه تکرار شده اند. در مواردی که در قرآن کریم این کلمات آمده، بعنوان صفت الهی است، مگر در یک مورد در آیه ۱۲۸ سوره توبه که کلمه رحیم در وصف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم آمده است.

در ۴ مورد از خداوند طلب رحمت شده که سه مورد آن از طرف پیامبران و دیگری از سوی بندگان خالص الهی است؛ که عبارتند از: بقره/۲۸۶، اعراف/۱۵۱ و ۱۵۵، مؤمنون/۱۰۹.

در ۴ جا هم خداوند متصف به «ارحم الراحمین»؛ اعراف/۱۵۱، یوسف/۶۴، یوسف/۹۲ و انبیاء/۸۳ و در یک مورد «خیر الراحمین» گردیده مؤمنون/۱۱۸.

2: رحمت الهی در برخی آیات

پروردگار شما بخشنده و دارای رحمت است «وَرَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ» سوره کهف/۵۸.
خداوند رحمت را بر خویش واجب فرموده است «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» سوره انعام/۱۲ و ۵۲.
رحمت الهی واسع است و شامل هر چیزی میشود «وَرَحمَتِی وَسِعَت کُلَّ شَیء» سوره اعراف/۱۵۶.
رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» سوره اعراف/۵۶. ای کسانی که به خود ظلم کرده اید! هرگز از رحمت خدا نا امید نشوید «قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» سوره زمر/۵۳.
از رحمت مایوس نمیشوند، مگر گمراهان «وَمَنْ یقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ» سوره حجر/۵۶.
حقیقتاً هیچ کسی نمیتواند مانع نزول رحمت الهی بر انسان شود و اگر خداوند رحمتی را از شخصی دریغ دارد، هیچ کس نمیتواند آن رحمت را بر وی فرود آورد «مَایفْتَحِاللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَهَا وَمَایمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ»  سوره فاطر/۲.

3: رحمت در میان مؤمنان

از خصوصیات اصحاب الیمین، سفارش به رحمت به یکدیگر است ... وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْمَیمَنَةِ «سوره بلد/۱۷، ۱۸.

مؤمنان با دشمنان سخت و محکم، ولی با یکدیگر با رحمت برخورد میکنند «وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَیالْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُمْ» سوره فتح/۲۹.

از سر مهربانی، بال فروتنی بر آنان (پدر و مادر) بگستر «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ» سوره اسراء/۲۴.

دعا برای مورد رحمت قرار گرفتن پدر و مادر از وظایف فرزندان است؛ چرا که در کودکی او را تربیت کرده اند «.. وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیانِی صَغِیراً» سوره اسراء/۲۴.

اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید

فراگیرترین آیه قرآن از جهت رحمت الهی به بندگان کدام است؟ بر اساس برخی از روایات؛ فراگیرترین و گسترده ترین آیه از جهت امید و رحمت قرآن، این آیه مبارکه است: «.. یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»؛ (سوره زمر، ۵۳) بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

دقت در تعبیرات فوق نشان می دهد که این آیه از امید بخش ترین آیات قرآن مجید نسبت به همه ی گنهکاران است، شمول و گستردگى آن به حدى است که در روایات از آن تعبیر به «أوسَعُ الآیات» شده است: این آیه از امید بخش ترین آیات قرآن مجید نسبت به همه ی گنهکاران است، شمول و گستردگى آن به حدى است که در روایات از آن تعبیر به «أوسَعُ الآیات» شده است.

۱- پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: «دوست ندارم که دنیا و آنچه در آن است، به ازاىِ این آیه از آنِ من باشد: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ...». مردى گفت: اى پیامبر خدا! پس کسى که شرک ورزیده است [آیا این آیه، شامل حال او هم می شود]؟ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم سکوت کرد و سپس سه بار فرمود: به جز کسى که شرک ورزیده است».{2}

۲- امام على علیه السلام فرمودند: «در قرآن، آیه اى فراگیرتر از "یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ... " وجود ندارد».{3}

۳- گفته شد: این آیه، درباره وحشى، قاتل حمزه، نازل شد، آنگاه که خواست اسلام آورد؛ امّا ترسید که توبه اش پذیرفته نشود و، چون این آیه نازل شد، اسلام آورد. به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم گفته شد: اى پیامبر خدا! این آیه اختصاص به او دارد یا شامل حالِ همه ی مسلمانان می شود؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «شامل همه ی مسلمانان می شود».{4}

دلیل وسعت و فراگیر بودن این آیه شریفه نیز روشن است؛ زیرا:

۱- تعبیر به «یا عبادى» (اى بندگان من!) آغازگر لطفى است از ناحیه پروردگار.

۲- تعبیر به «اسراف» به جاى «ظلم و گناه و جنایت» نیز لطف دیگرى است.

۳- تعبیر به «عَلى أَنْفُسِهِمْ» که نشان می دهد گناهان آدمى همه به خود او باز می گردد، نشانه ی دیگرى از محبت پروردگار است، همان گونه که یک پدر دلسوز به فرزند خویش می گوید «این همه بر خود ستم مکن!»

۴- تعبیر به «لا تقنطوا» (مأیوس نشوید) با توجه به این که «قنوط» در اصل به معناى مأیوس شدن از خیر است.{5} به تنهایى دلیل بر این است که گنهکاران نباید از «لطف الهى» ناامید گردند.

۵- تعبیر «مِنْ رَحْمَةِ ال» بعد از جمله «لا تقنطوا» تأکید بیشترى بر این خیر و محبت می باشد.

۶- هنگامى که به جمله «إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ» می‌ رسیم که با حرف تأکید آغاز شده و کلمه «الذنوب» (جمع با الف و لام) همه ی گناهان را بدون استثنا در بر می‌ گیرد سخن اوج می‌ گیرد و دریاى رحمت مواج می‌ شود.

۷- هنگامى که «جمیعا» بعنوان تأکید دیگرى بر آن افزوده می شود، امیدوارى به آخرین مرحله می رسد.

۸ و ۹- توصیف خداوند به «غفور» و «رحیم» که دو وصف از اوصاف امید بخش پروردگار است، در پایان آیه جایى براى کمترین یأس و نومیدى باقى نمی گذارد.{6}

به همین دلیل آیه فوق؛ گسترده ترین و فراگیرترین آیات قرآن است که شمول آن هر گونه گناه را در بر می گیرد، و نیز به همین دلیل از امید بخش ترین آیات قرآن مجید محسوب می شود؛ و جلوه گری عمل به این آیه شریفه در توبه واقعی انسان است.

پی نوشت:

1: (مفردات راغب اصفهانی، ذیل واژه رحم)
2: (أبوبکر بیهقی، أحمد بن حسین، شعب الایمان، ج ۹، ص ۳۴۰ ٓ ۳۴۱)
3: (طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۷۸۴)
4: (طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۷۸۵)
5: (راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص ۶۸۵)
6: (تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۴۹۹ ٓ ۵۰۰)