قبرستان شیخان قم با قدمتی بالغ بر 1000 سال

قبرستان شیخان قم با قدمتی بالغ بر 1000 سال

قبرستان شیخان قم با قدمتی بالغ بر 1000 سال، به عنوان دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام شناخته می شود و ریشه های تاریخی اش به عصر امامان معصوم علیهم السلام بر می گردد.

قبرستان شیخان قم قبرستانی تاریخی در نزدیکی حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم است. در این قبرستان ۶ مقبره هست که در هرکدام، عالمانی در دوره های مختلف تاریخی دفن شده اند. در اثر عملیات شهرسازی، قبرستان بزرگ بابلان از بین رفت و قسمت باقی مانده، در دوره متأخر، قبرستان شیخان نامیده شد. در حال حاضر بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان ازجمله میرزای قمی، زکریا ابن آدم، زکریا ابن ادریس، میرزا جواد ملکی تبریزی، محمدحسین فاضل تونی در این قبرستان مدفون اند. همچنین 7 نفر از شهدای حادثه 7 تیر سال ۱۳۶۰ش و ده ها تن از شهدای جنگ ایران و عراق در شیخان دفن شده اند. برخی علما و اساتید اخلاق احترام ویژه ای برای این قبرستان قائل بودند و برای رفتن به شیخان و توجه به آن توصیه می کردند.

قبرستان شیخان قم با قدمتی بالغ بر 1000 سال، بعنوان دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام شناخته می شود و ریشه های تاریخیش به عصر امامان معصوم علیهم السلام بر می گردد. از جمله نکات حائز اهمیت در رابطه با قدمت قبرستان شیخان، وجود نشانه هایی بوده که نوید بخش این موضوع هستند که این قبرستان از بقایای به جا مانده قبرستان بابلان بوده که در اثر طرح های بهسازی و نوسازی شهرداری قم به صورت قبرستانی با دو گنبد فیروزه ای در نزدیکی حرم حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) پابرجا مانده است.

تاریخچه قبرستان شیخان قم

نامگذاری

اینکه از چه زمانی این قبرستان را شیخان نامیده اند، اطلاعات دقیقی در دست نیست و در منابع قدیم چنین نامی به چشم نمی خورد. می توان گفت بر اساس منابع، نامگذاری این قبرستان به شیخان باید چندان قدیمی نباشد. به ظاهر بر اثر گذشت زمان، قسمت عمده قبرستانِ بابلان در عملیات های شهرسازی و گسترش اماکن از بین رفته و آن محدوده ای که مرقد دو مُحَدِّث مشهور، زکریا بن ادریس و زکریا ابن آدم بوده، در زبان مردم برای تشخیص، نام شیخان به خود گرفته است.[احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، صص ۳۲ و ۳۳ و ۳۵] از این قبرستان در برخی منابع به «مقبره الشیوخ» نیز یاد شده است.[احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵]

پیشینه قبرستان شیخان قم

بر اساس گزارش های تاریخی از شهر قم، قبرستان شیخان از زمان امامان شیعه وجود داشته است؛ چراکه چند تن از یاران ائمه علیهم السلام در این قبرستان مدفون اند، از جمله زکریا بن آدم اشعری و زکریا بن ادریس از یاران و راویان امام جعفر صادق(علیه السلام)، امام رضا(علیه السلام) و امام جواد(علیه السلام) و آدم بن اسحاق از یاران امام هادی (علیه السلام).[فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۱۰۲] بر اساس گزارش میرزا عباس فیض، نخستین بار فتحعلی شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشیکاری بنا کرد که بعد ها مرمت شد.[فیض، گنجینه آثار قم، ۱۳۴۹ش، ج۱، ص۳۱۴]

شکل فعلی قبرستان شیخان قم

قبرستان شیخان به صورت امروزی در دوره های متأخر شکل یافته و در گذشته، قبه های موجود، از مقبره بابلان محسوب می شدند.[احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵] قبرستان بابلان به دلیل توسعه های شهری از بین رفته و بخش کوچکی، مشهور به قبرستان شیخان از آن باقی مانده است.[معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم] الان بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان در این قبرستان دفن شده اند.[معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم] همه برنامه ها و فعالیت های فرهنگی، بازسازی و اجتماعی در این قبرستان زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قم است.[معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم]

بزرگان مدفون در قبرستان شیخان قم

قبرستان شیخان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از قدیمی ‎ترین آن می‎ توان به محمد طاهر قمی از فقهای دوره صفویه و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگترین علمای دوره فتحعلی شاه قاجار اشاره کرد.[فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۱۸۳] در این قبرستان در حال حاضر شش مقبره وجود دارد که ظاهرا قدیم ترین مقبره ها از زکریا ابن آدم و میرزای قمی است؛ اما در اینکه کدام یک از این دو مقبره قدمت بیشتری دارد، اطلاعی در دست نیست.[احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵]

از شهدای انفجار تروریستی دفتر حزب جمهوری اسلامی در ۷ تیر سال ۱۳۶۰، هفت تن در ضلع غربی قبرستان شیخان قم مدفون اند که عبارت اند از: غلامحسین حقانی، حسن محمدعینی، محمدحسین صادقی، سیدنورالله طباطبایی نژاد، علی هاشمی سنجانی، عمادالدین کریمی، عبدالوهاب قاسمی.[شیخان؛ گنجینه ای بی نظیر از علما و محدثین شیعه، خبرگزاری ایکنا]

همچنین ده ها تن از شهدای سال های نخست جنگ ایران و عراق در این قبرستان دفن شده اند.

جایگاه قبرستان شیخان نزد علما

این قبرستان نزد برخی علما قداست دارد. نقل شده است که برخی عالمان از جمله آیت الله کلباسی و آیت الله سید احمد خوانساری پابرهنه وارد این قبرستان می شدند.[احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۸]

همچنین از سید هاشم حداد نقل شده است: (قبرستان شیخان) بسیار پر نور و پربرکت است و خدا می داند چه نفوس زکیه و طیبه ای در اینجا مدفونند. پس از قبر مطهّر بی بی که فضای قم و اطراف قم را باز و گسترده و سبک و نورانی نموده است و به واسطۀ برکات آن حضرت است که گویا خستگی از زمین قم و از خاک قم برداشته شده است، هیچ مکانی در قم به اندازۀ این قبرستان نورانی و با رحمت نیست و سزاوار است طلاّب و سائرین بیشتر از این به این مکان توجّه داشته باشند و از فضائل و فواضل معنوی و ملکوتی آن بهرمند شوند و نگذارند این آثار محو شود و دستخوش نسیان قرار گیرد.[حسینی طهرانی، روح مجرد، ۱۴۲۷ق، ص۶۹۳]
 

باید بدانید که چندین و چند سال است که قبرستان در محاصره و پوشش بازارچه ای ناموزون و نامتناسب با محیط قرار دارد. هر چند که بارها طی دستورات شهرداری دستور تخریب این بازارچه صادر شد، اما بدلیل مغفول ماندن این طرح هم از جانب مسئولین و هم از سوی کسبه، همچنان این بازارچه به فعالیت خود ادامه می دهد.