رابطه کمال ایمان و دیوانگی؟!

پرسش :
آیا روایت «لا یکمل ایمان عبد حتی [یا إلا] یظنون الناس انه مجنون» یا «لا یبلغ العبد حقیقة الإیمان حتی یظن الناس أنه مجنون»؛ ایمان عبد کامل نمی شود تا این که مردم بگویند او دیوانه است» صحیح است؟ منبع آن چیست؟

پاسخ اجمالی :
عین عبارت موجود در پرسش در هیچ یک از منابع حدیثی مورد اعتماد نقل نشده است، ولی مشابه چنین مضمونی را می توان در کلام امام علی(ع) یافت.
ایشان در وصف پرهیزکاران فرموده اند: «یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ فَیَحْسَبُهُمْ مَرْضَی وَ مَا بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَضٍ وَ یَقُولُ قَدْ خُولِطُوا وَ لَقَدْ خَالَطَهُمْ أَمْرٌ عَظِیم»؛[1] بیننده می پندارد که آنها بیمارند در صورتی که بیماری ندارند و می گوید: دیوانه اند در صورتی که دیوانه نیستند، بلکه امر بزرگی آنان را آشفته نموده است».
با توجه به جمله قبل [«... أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ أَبْرَارٌ أَتْقِیَاءُ قَدْ بَرَاهُمُ الْخَوْفُ بَرْیَ الْقِدَاح»؛[2] «چون روز شود بردبار و دانا و نیکو کردار و پرهیزکارند، ترس [از خدا] اندامشان را لاغر کرده مانند باریکی تیرها که تراشیده می شود»]، منظور از جمله «یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ...»، این است که آثار خوف، و آتش عشق به خدا، چنان در چهره آنان نمایان است که فکر هر بیننده را به وحشت کشیده و گمان می برد که اینان رنجور و بیمارند. پریدگی رنگ و رخسار زرد و قیافه درهم ریخته و اندام لاغر و پژمردگی، بر بیماری آنها گواه است؛ از این رو هر بیننده آنها را بیمار می پندارد، اما علت این عوارض در آنها، بیماری نیست، بلکه علت چیز دیگری است. شب زنده داری مداوم و روزه داری طولانی، تفکر و اندیشه در سرنوشت خویش، آنها را بیمار می نمایاند و بیننده آنها را بیمار می پندارد. این رنج ها، زحمت ها، مواظبت، مراقبت نفس، سکوت عمیق آمیخته با تفکر، چنان از ابعاد جسم آدمی، می کاهد که گویا همیشه، در بستر بیماری بوده است.
نظر بیننده ظاهربین نسبت به پرواپیشه گان، این است که چون می بیند، رفتار پرواپیشگان برخلاف رفتار عموم مردم در مقطع حساسی قرار گرفته و گاهی چنان با ملأ اعلا، ارتباط یافته که گویا در این دنیا نیستند، نه سخن آنها سخن مردم و نه رفتار آنها رفتار مردم است؛ از این رو می گویند آنان دیوانه اند، اما آنها دیوانه نیستند و چنان تیزبین و متفکرند که هر موجودی را، اثر صُنع خداوند و شأنی از شئون خالق می دانند. از همه دل بریده و به حق دل بسته اند. زبانشان ترجمان دل آنها است: «رب هب لنا کمال الانقطاع الیک: پروردگارا! کمال انقطاع به خود را به ما ببخش».
حال باید پرسید پس چرا مردم، پرواپیشه گان را دیوانه پنداشته و علت این داوری چیست؟
در پاسخ باید گفت؛ علت داوری ناآگاهانه و ناعادلانه مردم، این است که فکر هر فرد، در محدوده جامعه و حرکت اجتماع موجود خواهد بود، مثلاً مردمی که روزانه با برد و باخت، در بازار آشفته دنیا داد و ستد می کنند و کالای خود را به مزایده و یا مناقصه می گذارند و هر یک مقصدی را در پیش گرفته و در آن جهت تلاش می کند و اگر فرضاً با مانع شرعی، یا عقلی روبرو شود، نادیده گرفته و همچنان هدف را تعقیب می نماید، اگر هدف جمع آوری مال باشد، حلال و حرام مطرح نبوده و خوشبختی را در جمع مال می داند و اگر هدف قدرت و ریاست باشد، در همین راه قدم می گذارد، گرچه در این بین، حق مظلومی پایمال شود. اگر ببیند کسی، در این خط نیست، ایده اش چیز دیگر و هدفش را در جای دیگر می جوید، اینها به راهی و او راه خود را پیش گرفته است. بی تأمل، به جنون وی حکم می کند و از این بالاتر او را استهزا و مسخره می کند، چرا که خود را عاقل و او را دیوانه می پندارد.[3]
نتیجه آن که:
همواره عالمان بردبار و پرهیزکاران نیکوکار؛ در چشم افراد عادی، ساده لوح و غیر قاطع، و با مدیریت ضعیف محسوب می شوند. به همین دلیل می بینیم غالب پیامبران از سوی امت های نادان به جهل و جنون متهم شدند به خصوص این که آنها همرنگ جماعت نیستند و آن کس که همرنگ جماعت نباشد، از نظر جاهلان سند رسوایی خویش را امضاء کرده است و چنین کسی که نان به نرخ روز نمی خورد، عاقل نیست.[4]

منبع: اسلام کوئست
&&&&&&&&&& پی نوشتـــــــــــــــــــــــــها :
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 304، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. همان.
[3]. علوی، مجتبی، شرح خطبه متقین در نهج البلاغه، ص 265، قم، هجرت، 1377ش.
[4]. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امیر المؤمنین(ع)، ج 7، ص559، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)، چاپ اول، 1390ش.