شایسته سالاری در حکومت علوی و مهدوی
مقصود اصلی این نوشتار، نشان دادن نحوه و معیار انتخاب کارگزاران شایسته در امر حکومت داری است که در حکومت امام علی علیه السلام و حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تجلی یافته و می یابد. با ضیاءالصالحین همراه باشید تا با شایسته سالاری در حکومت علوی و مهدوی بیشتر آشنا شوید.
تاریخ چون آیینه ای فراروی ماست که گذشته بشر را می نمایاند؛ گذشته ای تیره و تار که هر از چند گاهی، پیامبری چون خورشید، این شب دیجور و پر از امواج خطرات و گرداب تمایلات را روشن و منور کرده است و انسان امروزی، وارث همه آن گذشته است؛ خسته و دل شکسته به دنبال سبک بالانی است که حال او را بداند و او را از بیم موج و گردابی چنین، برهانند. سرش را به دامن گرفته و دستی از مِهر بر سر او بکشند و او را بر سریر «ولقد کرّمنا بنی آدم» بنشانند.
آری! این است آیینه زندگی بشر؛ هرچند که این آیینه، چند صباحی حکومت پیامبران، به خصوص، حکومت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را برای ما تصویرگر است و حکومت مردانی را به یاد انسان امروزی می آورد که طعم شیرین عدالت را به او چشاندند؛ حاکمی که بین او و مردمش فرقی نبود و به فرموده امام علی علیه السلام درباره رسول اعظم صلی الله علیه و آله و سلم: «یأکل علی الارض و یجلس جلسهُ العبد و یخصف بیده نعله و یرقع بیده ثوبه و یرکب الحمار العاری و... خرج من الدنیا خمیصاً و ورد الآخره سلیما لم یضع حجراً علی حجر؛ بر روی زمین غذا می خورد و چون بندگان می نشست. کفشش را خود پینه می زد و لباسش را خود وصله می کرد و بر مرکب برهنه سوار می شد. او با شکمی گرسنه از دنیا رفت و با سلامت جسم و جان وارد آخرت شد و سنگی را بر سنگی ننهاد.»[نهج البلاغه، خطبه 160]
و دگر بار به یاد انسان می آورد که حاکمی آمد که غم بی نانی دورترین نقطه حکومت خود را می خورد که نکند در حجاز و یمامه کسی پیدا شود که آرزو و طمع قرص نانی داشته باشد و در سفره خود چیزی را نیابد. نکند خودش سیر بخوابد و در کنارش شکم های گرسنه و جگرهای تفتیده و تشنه ای باشند.[و لعل بالحجاز اوالیمامه من لاطمع له فی القرص و لاعمد له بالتَّبع او ابَیتُ مبطاناً و حولی بطون غَرثی و اکبادٌ حوَّنی.]
آری کسی که از حکومت، تنها اسم و رسمش را نمی خواست که «أ اقنع من نفسی باَنْ یقال هذا امیرالمؤمنین ولا اشارکهم فی مکاره الدهر او اکون اُسوهٌ لهم فی جشوبه العیش؛ آیا بدین بسنده کنم که مرا، امیر مؤمنان گویند و در ناخوشایند های روزگار، شریک آنان نباشم؟ یا در سختی زندگی، نمونه ای برایشان نشوم؟»[نهج البلاغه، نامه 45]
ولی افسوس که این حکومت، دیری نپایید؛ چرا که حاکمش با نوشیدن جام «فُزتُ و ربّ الکعبه» بشریت را در تشنه کامی عدالتش وا نهاد و از آن به بعد، بشر، در گذر زمان به انتظار مردی از این تبار نشسته است تا باز چون رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انسان را مطیع خدا قرار دهد و صفِ نمازی تشکیل دهد که سلمانش از فارس آمده باشد و بلالش از حبشه و سهیلش از روم.
تمام سعی نویسنده این چند سطر بر این است که طبق خبرهای صادقان مصدّق، تصویرگر بخشی از سیره امام علی علیه السلام در حکومت جهانی حضرت حجّت باشد تا همگی بدانیم که حکومت علی علیه السلام یک رؤیا نبوده و نیست؛ بلکه یک واقعیت است. تا از این منظر ماه علی با ذکر مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آمیخته گردد و پرتوی از کلام نور واحد جلوه گر شود. مقصود اصلی این نوشتار، نشان دادن نحوه و معیار انتخاب کارگزاران شایسته در امر حکومت داری است که در حکومت امام علی علیه السلام و امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تجلی یافته و می یابد.
شایسته سالاری
با نگاهی هر چند اجمالی به تاریخ تمدن های منقرض و انقلاب های منحرف شده، یک مطلب به وضوح نمایان می شود و آن اینکه عدم شایستگی افراد مسئول آن حکومت و انقلاب و تمدن، عمده ترین دلیل بر انحلال آن حکومت بوده است. قرآن مجید هم در مواردی بر این اصل صحه می گذارد؛ از جمله در جریان قصه حضرت موسی علیه السلام و فرزندان حضرت شیعب علیه السلام؛ آنگاه که پیشنهاد استخدام و اجیری حضرت موسی علیه السلام را به حضرت شعیب علیه السلام می دهند: «یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِی الْأَمِینُ »[سوره قصص/26] در این آیه، به دو اصل قدرت و امانت داری حضرت موسی علیه السلام اشاره شده است. یا در پیشنهاد حضرت یوسف علیه السلام برای تصرف مسئولیت غله مصر، که می فرماید: «قَالَ اجْعَلْنِی عَلَى خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ»[سوره یوسف/55] که او حفیظ و علیم بودن را از صفات خود و ملاک تصاحب این مسئولیت می داند.
با نگاهی اجمالی به سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام به خصوص حضرت علی علیه السلام در امر حکومت، این مطلب از بارزترین ویژگی های حضرت در عزل و نصب های حکومتی و لشکری دیده می شود. برای نمونه، نگاهی اجمالی به شایستگی های جناب مالک و در مقابل به بی کفایتی و سستی ابوموسی اشعری اشاره می کنیم:
مالک اشتر از زبان امام علی علیه السلام:
1. مالک کسی است که در موقع خوف و خطر، به دشمن پشت نمی کند.
2. در مقابل خرمن فجار و کفار، اخگر است و حتی سوزاننده تر.
3. در مواقع اضطرار، بر خلاف اکثری که فرار را بر قرار ترجیح می دهند، او خواب را بر خود حرام می کند.
4. او شمشیری از شمشیرهای خداست که نه کُند می شود و نه ضربتش بی تأثیر می گردد.
5. قول و امر مالک، گوش کردن دارد؛ چرا که امکان ندارد در کار تند شود یا سستی کند؛ مگر اینکه از من (امام علی) فرمان گرفته باشد.
6. اگر می خواهید او را به کوه تشبیه کنید، بهتر است اضافه کنید کوه تک و منفرد.
7. مرگ های معمولی آن چنان گریه کردن ندارد؛ اما بر مرگ مالک، سزاوار است گریه کنندگان چون ابر بهار گریه کنند.
8. آیا امید می رود که دیگر نظیری برای مالک پیدا شود و زنی، فرزندی چون مالک به دنیا آورد؟
9. من مصیبت مالک را پیش خدا می برم؛ چون از سوگ های روزگار است.
10. با وجود اینکه با خودمان قرار گذاشته بودیم که بعد از مصیبت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در تمام مصیبت ها خود نگه دار باشیم، اما گویا مصیبت مالک قرار ما را بر هم زد.
11. در عظمت مالک همین بس که عالمی را با مرگ خود فرو ریخت و غصه دار کرد.
12. مالک برای من، چون من برای پیامبر بود.
13. من از مالک راضی هستم.
آری این مالک است با این ویژگی و شایستگی ها که فرمانده سپاه حضرت و والی و فرماندار مصر می شود.
و در مقابل، امثال ابوموسی اشعری، اشعث ابن قیس و عبیدالله ابن عباس، که به سستی و خیانت به بیت المال آلوده اند، مورد عتاب و عزل و پرخاش حضرت قرار می گیرند. در بی کفایتی ابوموسی همین بس که به عنوان فرماندار حضرت، نه تنها در جنگ جمل کمک نکرد، که مردم را به بی طرفی و سکوت دعوت کرد و افکار معیوبش خوارج را متولد ساخت.
ملاکهای شایستگی
1. حضرت برای انتخاب معاونین در نامه 53 به جناب مالک چنین می فرماید: «و توخ منهم اهل التجربه و الحیاء من اهل البیوتات الصالحه و القدم فی الاسلام؛ و برادران تو باید از اهل تجربه و دانش و حیا و از خانواده های پاک و صالح و پیشی گیرنده در اسلام باشند.»
2. خود، اهل عمل باشند چرا که «الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ دعوت کنند بدون عمل، چون رزمنده بی کمان است.»
3. دانایی و توانایی داشته باشند: «ایها الناس ان احق الناس بهذا الامر اقواهم علیه و اعلمهم بِاَمرالله فیه؛ سزاوارترین مردم به امر حکومت قدرتمندترین مردم بر حکومت و داناترین به امر و دستور خداست.»
در این میان، خروج از حق، که سرمنشأ همه انحرافات است، عمده ترین دلیل بر عدم شایستگی برای منصب های حکومتی است که: «یا معاشر الناس قد استخلفت علیه عبدالله ابن عباس فاسمعوا له و اطیعوا امر ما اطاع الله و رسوله فان احدث فیکم اَوْزاغَ عن الحق فاعلمونی اعزله عنکم؛ ای مردم، من ابن عباس را به میان شما فرستادم. حرفش را بشنوید و اطاعتش کنید تا جایی که او اطاعت خدا و رسول می کند و اگر در میان شما چیزی را حادث کرد یا از حق منحرف شد، به من اطلاع دهید که عزلش خواهم نمود.»
شایسته سالاری در حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف
چه دلیلی بهتر از اینکه کسی چون جناب مالک اشتر، در زمان ظهور، رجعت می کند و نه تنها مالک، که نیکان از هر امت به دنیا باز می گردند و برای تصاحب و حل و فصل امور زمان حضرت، افتخار دارند که در رکاب حضرت حضور داشته باشند.[بحارالانوار، ج53، ص90-91]
در بسیاری از سخنان معصومین علیهم السلام قدرت یاران امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برابر با چهل مرد شمرده شده که البته برگرفته از ایمان راسخ به خداوند، یقین به امامت و حقانیت هدف آنهاست. یاوران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با چنین توانایی جسمی و روحیه عالی می توانند ظلم و جور را از صحنه گیتی براندازند؛ چرا که آنها سدّی محکم، نیزه و شمشیری بُرَّنده و رکن استوار منجی عالم بشریت هستند.
امام صادق علیه السلام در تبیین این مطلب فرمود: «هر کدام از مردان و یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دارای قدرت چهل مرد هستند. دل های آنها از پاره های فولاد، محکم تر است. اگر بر کوه ها بگذرند، کوه ها در هم فرو می ریزند؛ دست از شمشیرهای خود برنمی گیرند تا آنکه خدای تعالی راضی شود.» تشبیه قلب های آنان به پاره های آهن یا سنگ، برای تأکید بیشتر به استواری و شهامت آنان و نفی هر گونه ترس و وحشت از قلب ها و افکارشان است.
اینان با پشتوانه ای بزرگ از ایمان واقعی به خدا و یقین به روز جزا و هدفی مقدس، هم چون مشعل هایی فروزانند و دل های استوارشان را تنها به خدای خویش داده اند و تنها از او هراس دارند و قلبشان را به یاد او قوت بخشیده اند که «ألا بذکرالله تطمئنّ القلوب».
آری! اگر حاکم جامعه ای آن مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و وزیرانش نیکان و صالحان باشند، مسلماً جامعه ای ایده آل و با عزت و افتخار خواهد بود.
همچنین شما می توانید برای مطالعه بیشتر درباره غدیر در قالبهای مختلف «ویژه نامه مهدویت در غدیر» را نیز مشاهده نمایید.
