قناعت موهبتی الهی

قناعت موهبتی الهی

در «یادداشت قبلی» مراحل رسیدن به نیکبختی و زندگی گوارا و دلپذیر از راه کسب قناعت بررسی گردید، در این یادداشت به ادامه آثار و فواید قناعت خواهیم پرداخت.

۱- اصلاح نفس

انسان باید با نظاره کردن به درون خود، علائق و تمایلات روحی و جسمش خود را بررسی کند و در راه اصلاح نفس گام برداشته تا دارای فطرتی خدایی گردد. امام علی (علیه السلام) می­فرمایند: «أَعْوَنُ شَیْ‏ءٍ عَلَى صَلَاحِ النَّفْسِ الْقَنَاعَةُ؛ بهترین همکار در مسیر اصلاح نفس قناعت است»[تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1378)، تصنیف غررالحکم و دررالحکم، مترجم هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی]

یکی از راه های رسیدن به اصلاح نفس، ریشه کن کردن حرص و طمع در زندگی است و بزرگ ترین سلاح این کار قناعت است. در اهمیت قناعت همین بس که امام علی (علیه السلام) اصلاح نفس را بدون قناعت ناممکن می دانند و فرموده اند: «کَیفَ یَستَطیعُ صَلاحَ نفسِهِ مَن لا یَقنَعُ بالقَلیلِ؛ چگونه می تواند نفس خود را تهذیب کند آن کسی که به مقدار کم، قناعت نشان ندهد»[تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1378)، تصنیف غررالحکم و دررالحکم]

امام علی (علیه السلام) درباره شدیدترین ترسی که برای مردم داشته اند بیاناتی فرمودند: ای مردم شدیدترین خوف و هراسی که درباره شما دارم، برای دو چیز است پیروی از هوی و درازی آرزو اما پیروی از هوی آدمی را از برخورداری از حق محروم می کند و درازی آرزو، آخرت را به فراموشی می سپارد.[دشتی، محمد (1389)، نهج البلاغه، قم، انتشارات اشکذر.]

از موانع اصلاح نفس دنیا دوستی است چنانچه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «حُبُّ الدنیا رَأسُ کلِّ خَطیئةِ؛ حب دنیا منشأ همه خطاها است»[نوری، میرزا حسین (1360)، مستدرک الوسایل، ج 12، قم، انتشارات موسسه آل البیت] البته مسلم است که یکی از راه های اصلی مبارزه با دنیادوستی قناعت است زیرا انسان دیگر در طلب جمع آوری و ذخیره اموال نخواهد بود و بدین وسیله از صفت رذیله حرص و طمع دور خواهد شد. شایان ذکر است برخی خیال می کنند شیطان همان هوای نفس یا نفس اماره یا قوه واهمه است ولی این گونه نیست بلکه موجودی مستقل از انسان و جن است و خداوند آن را از آتش آفریده است.[مصباح، محمدتقی (1377)، اخلاق در قرآن، جلد 1، قم، انتشارات پارسیان]

۲- تخفیف در حسابرسی آخرت

انسان زیرک و باهوش همیشه به عاقبت اعمال و رفتار خویش و به محاسبه روز قیامت می اندیشد. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ أکثَرَ ذَکَرَ الْمَوْتَ رَضِىَ مِنَ الدُّنْیا بِالکفاف؛ آن کس که فراوان از مرگ یاد کند، قطعاً به مقدار ناچیز از دنیا اکتفا می کند و بدان راضی می شود»[تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1378)، تصنیف غررالحکم و دررالحکم، مترجم هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی] بنابراین قناعت، تخفیف در حسابرسی را در پیش خواهد داشت زیرا انسان مؤمن با قانع بودن به آسانی حساب آخرت کمک می کند. چنانچه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده اند: «اِقنَعْ بما اُوتِیتَهُ یَخِفَّ علَیکَ الحِسابُ؛ به آنچه از این دنیا به تو داده شده است، قانع باش تا حسابت در آخرت بر تو سبک گردد»[مجلسی، محمدباقر (1339)، بحارالانوار، جلد 37، قم، انتشارات حکمت]

۳- شکرگزاری

شکر گذار نعمت های الهی بودن، چیزی است که در کتب دینی و روایی ما نسبت به آن تأکید بسیاری شده است. تمامی پیامبران و افراد مقدس به ما آموخته اند که باید نسبت به نعمت های خداوند شکرگزار باشیم. امام علی (علیه السلام): «اشکُر الناس اَقنَعَهُم و اَکفَرهُم لِلنِعَم اَجشَعهُم؛ شاکرترین مردم، قانع ترین آن هاست و ناسپاس ترین آنها آزمندترین آنان است»[مجلسی، محمدباقر (1339)، بحارالانوار، جلد 74، قم، انتشارات حکمت]

قناعت به همان اندازه که از الطاف الهی محسوب می شود، نوعی مصداق بارز شکرگزاری بندگان به خداوند است. در روایات متعددی آمده است که شاکرترین مردم به پیشگاه الهی قانع ترین آنان نسبت به نعمت های الهی هستند. در حدیثی دیگر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) شکرگزاری بنده را از نشانه ها و ثمره های قناعت بیان می دارند و می فرمایند: «کُنْ وَرِعاً تَکُنْ أَعْبَدَالنّاسِ وکُن قَنعا تَکن أشکُر النّاسِ؛ پرهیزکار باش تا از عابدترین مردمان شوی و قناعت کن تا از شاکرترین مردمان شوی»[پاینده، ابوالقاسم (1378)، نهج الفصاحه، تهران، انتشارات دنیای دانش]

۴- موهبت الهی

در فرهنگ لغت موهبت یعنی چیزی که بخشیده شود، آنچه که به کسی بخشند.[معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی معین، چاپ سوم، تهران، انتشارات گلی]

قناعت از الطاف و مواهب الهی است تا بندگان خوب خدا در سایه آن به سعادت ابدی دست یابند و از معاصی و آلودگی ها رهایی یابند. امام علی (علیه السلام) قناعت را ارمغان خدا به بندگان خاص خود دانسته و می فرمایند: «إذا أرادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً ألْهَمَهُ الاِقْتِصادَ وحُسْنَ التَّدْبِیرِ واَلهَمهُ القِناعَه؛ هرگاه خدا خیری برای بنده خویش اراده کند میانه روی، حسن تدبیر در معاش و قناعت را به وی الهام می کند»[تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1378)، تصنیف غررالحکم و دررالحکم، مترجم هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی] همچنین امام صادق (علیه السلام) نیز قناعت را ازجمله الطاف الهی توصیف کرده اند که عقل و خرد در تکمیل آنها دخالت دارند و فرموده اند: «خَمسٍ: الیَقینُ و القُنوعُ و الصَّبرُ و الشُّکرُ و الّذی یَکمُلُ بهِ هذا کُلُّه العَقلُ؛ خداوند در میان بندگان خود کمتر از پنج چیز را فرونهاده است که عبارت از یقین، قناعت، صبر و شکر و نیز عقلی که تمام این موارد را کامل سازد»[مجلسی، محمدباقر (1339)، بحارالانوار، جلد 67، قم، انتشارات حکمت]

نتیجه گیری

ایجاد یک کیفیت خوب و مناسب در امور یعنی در اختیار داشتن امکانات لازم برای رسیدن به رضایت مطلوب. اگر حرص و آز زیاد شود، درخواست ها و انتظارات بالا رفته و بدین وسیله فرد مجبور است با فشار فیزیکی بر سلامت جسمی خود آثار مضرت باری را تحمیل کند که در این صورت نیاز او به پزشک و درمان پزشکی زیادتر شده و درنتیجه آن ممکن است همان سرمایه های اولیه را هم از دست بدهد.

قناعت باعث می شود با نگاهی مثبت به وضعیت فعلی و رضایت از داشته ها، جسم آدمی برای رسیدن به اهداف غیرضروری دچار آسیب نگردد، درصورتی که حرص و طمع می تواند ناخواسته با تحمیل فشارها و انتظارات نابجا، سلامت جسمانی را به خطر بیندازد.

در بعد روانی می توان گفت که سلامت روانی یعنی عدم وجود بیماری های روانی و توانمندی در مقابله با انواع تجربه ها و مسائل روزمره زندگی؛ وقتی انسان برای رسیدن به خواسته ها و انتظارات خود، بدون در نظر گرفتن شرایط زندگی بخواهد گام بردارد، قطعاً دچار برخی مشکلات عدیده روان شناختی خواهد شد. قناعت به افراد می آموزاند از داشته های موجود خود تمام استفاده را بکنند، تا در این حالت به آرامش روانی رسیده و بااحساس امنیت و تمرکز بیشتر بر توانمندی های موجود، به بهبود کیفیت زندگی دست یابند.

در بعد اجتماعی، برخی از افراد در روابط شخصی خویش دچار مشکل هستند زیرا از کمیت و کیفیت روابط خود با دیگران ناراضی هستند و در برخی موارد عزت نفس خویش را زیر پا گذاشته تا بتوانند با ایجاد روابط، به خواسته های خود برسند.

قناعت با کمک به واقع گرایی در خصوص روابط اجتماعی فعلی و بسنده کردن به وضع موجود، باعث غلبه بر استرس به وجود آمده به دلیل عدم رضایت از روابط اجتماعی شده که این امر، در جهت توانمندسازی ارتباطات اجتماعی مؤثر است.

در بعد معنوی نیز با توجه به معانی و تفاسیر مختلف این بعد وجودی، می توان گفت: قناعت مسیر همواری برای کسب تقوا، فطرت پاک، خودسازی و قرب الهی است و با این صفت عالی همراه با تقویت روح، عنانی محکم بر اسب سرکش خواسته های خود، خواهیم گذاشت.