تنها مسیر / راهبرد اصلی در نظام تربیت دینی استاد پناهیان - قسمت اول (صوت و متن)

 تنها مسیر / راهبرد اصلی در نظام تربیت دینی استاد پناهیان - قسمت اول (صوت و متن)

حجت الاسلام پناهیان: باید برای معارف دینی و توصیه هایی که در ذهن مان داریم یک نظام پیدا کنیم

 برای دسترسی به سایر قسمت های سلسله جلسات تنها مسیر کلیک کنید. 

انسان نیاز دارد که هر چند وقت یک بار، ذهن خود را مرتب کند. مانند اتفاقی که در مورد کامپیوتر می افتد که گاهی اوقات لازم است فایل های اضافی پاک شوند و طبقه بندی درستی از اطلاعات موجود صورت بگیرد. اگر نتوانیم اطلاعات را نظم داده و فهرست بندی کنیم، طبیعتاً نمی توان درست از آنها استفاده نمود. در ذهن انسان نیز همین اتفاق می افتد. ما توصیه ها و معارف دینی بسیاری را می دانیم ولی می بایست آن ها را سامان دهیم.
پراکندگی آگاهی ها در ذهن ما باعث می شود به جایی نرسیم. یکی از اهداف ما در این جلسه این خواهد بود که برای دانه های تسبیح فضائل، توصیه ها و معارف دینی، یک نخ پیدا کنیم. نخی که اگر نباشد، دانه های تسبیح پراکنده می شوند. می خواهیم برای معارف دینی، یک نظام پیدا کنیم.

 تحلیل معارف دین حول یک محور اصلی، باعث می شود «انرژی» خود را درست صرف کنیم/ و امکاناتمان را هدر ندهیم

اگر بتوانیم همۀ معارف دین را حول یک نظام و محور اصلی تحلیل کنیم، می فهمیم که انرژی خودمان را برای چه کاری باید صرف کنیم؟ در این صورت وقت و امکانات خود را هدر نمی دهیم و خواهیم فهمید که از چه چیزی باید مراقبت کنیم و این مراقبت، نتیجه می دهد.
متأسفانه معارف دینی ما نزد علاقمندان به این معارف از یک پراکندگی و آشفتگی برخوردار است که بسیاری از کتب اخلاقی و معنوی هم این پراکندگی و آشفتگی را برطرف نمی کنند، بلکه در بسیاری از موارد، بر این پراکندگی می افزایند. در بسیاری از کتب اخلاقی تعدادی از فضائل اخلاقی مهم را در کنار هم فهرست کرده اند ولی ارتباط آن ها با یکدیگر معلوم نیست.

به دلیل پراکندگی معارف دین در ذهن علاقمندان، معلوم نیست از کدام فضیلت باید شروع کرد؟! /پراکندگی معارف دین یکی از دلایل بی دینی

ضمن اینکه به دلیل پراکندگی معارف دین در ذهن علاقمندان بسیاری از اوقات معلوم نیست که از کجا و از کدام فضیلت اخلاقی باید شروع کرد؟ و این شرایط، وضعیت بغرنجی را برای انسان رقم می زند. درحالیکه در معارف دینی ما، نظم وجود دارد ولی عدم درک صحیح این نظم، باعث می شود در برخورد با معارف ضعیف عمل کنیم و یا عمل به دستورات و معارف را کاری نشدنی بدانیم.
یکی از دلایل بی دینی کردن برخی از افراد همین آشفتگی ای است که در معارف احساس می کنند.
از طرف دیگر شناخت و فهم نظام موجود در معارف دینی، برای کسانی که در صدد کار فرهنگی هستند ضروری است تا مدام تردید نکنند که الان اولویت با کدام کار است؟

 نظم دادن به دانایی های دینی شوق ما را به حرکت بیشتر می کند / قدرت مراقبت می دهد/مراقبت را ثمربخش می کند

اولین سخنی که به عنوان یک ضرورت مطرح می شود این است که می خواهیم به معارف و دانایی های دینی خود نظم دهیم. این نظم، مشکل ما را در هدف گیری برطرف می کند و شوق ما را برای حرکت بیشتر می کند. این نظم ما را قدرتمند به مراقبت می کند و مراقبت را نیز بسیار ثمربخش خواهد کرد.

 برای ارزیابی خودمان به این نظم نیاز داریم

یکی از نتایج این تشتت و پراکندگی معارف این است که  خیلی ها آدم خوبی هستند ولی خودشان را آدم خوبی نمی دانند و بعضی ها هم آدم های بدی هستند ولی خودشان را آدم های خوبی می دانند؛ چون معارفی که دارند، نظام ندارد. یعنی برای ارزیابی از خود هم نیاز به چنین نظامی داریم.

شناختن این نظام برای مناجات با خدا هم ضروری است/از چه کمبودی توبه کنیم؟

شناختن این نظام برای مناجات با خدا هم ضروری است؛ انسان هنگام مناجات و استغفار باید بداند که از چه کاستی و کمبودی باید توبه کند. انسان باید درد خود را بشناسد تا بتواند به دنبال مداوای آن باشد.
جهاد با نفس، نخ تسبیح تمام فضایل است / خط عملیاتی ما، مبارزه با نفس است
پیامبر اکرم(ص) تعبیری دربارۀ جهاد با نفس دارند که بنده از این تعبیر برای معرفی بحث استفاده می کنم. جهاد در راه خدا، کار مهم و باعظمتی است که یکی از اتفاقاتی که در آن می افتد، شهادت در راه خداست و فضای بسیار عاشقانه ای هم دارد؛ اما وقتی پیامبر اکرم(ص) از چنین جهادی برگشته بودند، از فضیلت دفاع مقدس همراه با شهادت و جانبازی و ایثاری که در آن وجود داشت، تعبیر به جهاد اصغر فرمودند و بعد فرمودند حالا به سراغ جهاد اکبر برویم. موضوع صحبت، که نخ تسبیح فضائل است، جهاد با نفس است.- میزان ارزش هر کس به میزان اهتمام او در جهاد با نفس است/ میزان آلودگی هر کس مربوط به اشتباهاتی است که در مبارزه با نفس دارد
موضوع اصلی، جهاد با نفس است؛ نه موضوعاتی مانند دوری از حسادت، تکبّر، تنبلی، حرص، حسرت، صداقت داشتن، مهربان بودن و... . خط عملیاتی ما، مبارزه با نفس است. میزان ارزش هر کسی به میزان اهتمامی است که در جهاد با نفس دارد. میزان آلودگی و سیاهی هر کسی هم مربوط به اشتباهاتی است که در مبارزه با نفس دارد. اگر کسی در جهاد با نفس ناموفق باشد، در بدی هایی مانند حسادت، تکبّر، حرص و...، خود را نشان می دهد. و اگر کسی در جهاد با نفس موفق باشد، مقداری از این موفقیت در نماز اول وقت، مقداری در مهربانی با دیگران، و مقداری در سایر خوبی ها تجلی می کند.

مشابهت های جهاد اکبر و جهاد اصغر:

«نورانیت و فضای معنوی»/ همان شب های نورانی دورۀ دفاع مقدس را می توان در دوران جهاد اکبر تجربه کرد

همان فضای خوش و زیبایی که در جهاد اصغر، قابل تجربه است، در جهاد اکبر و مبارزه با نفس هم وجود دارد ولی صفا و زیبایی در جهاد اکبر بسیار بزرگتر و جذّاب تر از زیبایی های فضای جهاد اصغر است. همان شب های نورانی و زیبایی که در زمان دفاع مقدس که جهاد اصغر رونق داشت را می توان در دوران جهاد اکبر تجربه کرد. در جهاد اکبر فضای معنوی فوق العاده ای را می توان تجربه کرد. در جهاد اصغر با گذشتن از جان و مال می فهمیدی که خدا چقدر تو را تحویل می گیرد، در جهاد اکبر هم وقتی که از هوای نفس می گذری، خدا بسیار بیشتر تو را تحویل می گیرد و نورانیت بیشتری نسبت به فضای جهاد اصغر به دست می آوری.

«احساس خطر از جانب دشمن»/ در جهاد اکبر هم باید دشمن را ببینی تا بتوانی مراقب خودت باشی و از خدا کمک بخواهی

مشابهت دیگر جهاد اکبر و جهاد اصغر در حضور دشمن و خطری است که از جانب دشمن احساس می شود. در جهاد اصغر وقتی دشمن را حس می کنی و متوجّه خطری که از جانب او تو را تهدید می کند، می شوی، بیشتر به خدا پناه می بری و معنویت را تجربه می کنی. در جهاد اکبر هم باید دشمن را ببینی تا بتوانی مراقب خودت باشی و از خدا کمک بخواهی.

رسول خدا(ص) می فرماید: «دشمن ترین دشمنان تو، نفس تو است که بین دو پهلوی تو قرار دارد؛ أَعْدَى عَدُوِّکَ نَفْسُکَ‏ الَّتِی بَیْنَ‏ جَنْبَیْک»(مجموعه ورام/ج1/ص59)‏ به علاوه اینکه دشمن بیرونی ما در جهاد اکبر یعنی همان شیطان رجیم، ضعیف قلمداد شده است؛ «مسلّماً مکر و حیله شیطان ضعیف است؛ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعیفاً»(نساء/76)

«سختی و دشواری و نیاز به شجاعت»/ شجاعتی که برای جهاد اکبر لازم است بیش از جهاد اصغر است

هم جهاد اصغر و هم جهاد اکبر هر دو سخت هستند و جهاد در هر دو میدان به شجاعت نیاز دارد. البته شجاعتی که برای جهاد اکبر لازم است بیشتر از شجاعتی است که برای جهاد اصغر لازم است. ترس از دست دادن «لذّت»، ترس از دست دادن «آبرو»، ترس از دست دادن «فرصت»، روی شجاعت تأثیر منفی می گذارد و اینها از دشواری های جهاد اکبر است.

«عشق و علاقه به خدا و آخرت»/اهتمام به خدا و مهم شدن آخرت در جهاد اکبر بیشتر است

حضرت امام(ره) می فرمودند بسیج مدرسۀ عشق است و بر علاقه و عشق و محبّت به خدا در دفاع مقدس و جهاد اصغر تأکید می کردند. این اهتمام به خدا و مهم شدن آخرت، در جهاد اکبر بیشتر است. کسی که در جهاد اصغر عاشق خدا می شد و گریه می کرد که خدایا من دوست دارم بیایم پیش تو، این احساس را در جهاد اکبر بیشتر خواهد داشت.

در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که خداوند متعال فرموده است: «خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: به عزّت و جلال و عظمت و شکوه و بلندى جایگاهم سوگند که هیچ بنده مؤمنى در چیزى از امور دنیا خواست مرا بر خواست خودش مقدّم ندارد، مگر اینکه به او غناى نفْس بخشم و همّ و غمش را مصروف آخرت سازم و و آسمان ها و زمین را ضامن روزى او قرار دهم و از پس تجارت هر تاجرى هواى او را داشته باشم؛ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ بَهَائِی وَ عُلُوِّ ارْتِفَاعِی لَایُؤْثِرُ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ‏ هَوَایَ‏ عَلى‏ هَوَاهُ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا إِلَّا جَعَلْتُ غِنَاهُ فِی نَفْسِهِ، وَ هِمَّتَهُ فِی آخِرَتِهِ و و ضَمَّنتُ السَّماواتِ و الأرضَ رِزقَهُ ، و کُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَةِ کُلِّ تاجِرٍ» (کافی/ج2/ ص137)