امام علی علیه السلام/ منبر مکتوب3 (استاد انصاریان۹۶)
سخنرانی سوم استاد حجت الاسلام والمسلمین انصاریان با موضوع امام علی علیه السلام در قم/ حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) / دههٔ دوم رجب / بهار ۱۳۹۶هـ.ش.
بسم الله الرحمن الرحیم
«الحمدلله رب العالمین الصلاة والسلام علی سید الانبیاء والمرسلین حبیب الهنا وطبیب نفوسنا ابی القاسم محمد صلی الله علیه وعلی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین».
میلیاردها سیاره و کراتی که خداوند مهربان در این عالم هستی آفریده، در هر کدامش که نور طلوع می کند، محل طلوع نور و مطلع الفجر است. هیچ کسی تعداد ستارگان آفریده شده را نمی داند و نتیجتاً شمارهٔ مطلع الفجرها را خبر ندارد. اهل بصیرت، اهل معرفت و به قول حضرت امام خمینی رحمه الله علیه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اهل دل، نظرشان این است که در میلیاردها مطلع الفجری که در عالم خلقت وجود دارد، هیچ مطلع الفجری با ارزش تر، مهم تر، مفیدتر و مستعدتر از وجود انسان نیست؛ البته اگر انسان مطلع الفجر وجود خودش را بشناسد، غنیمت بداند و قدردانی کند، خورشیدهایی ملکوتی، عرشی و الهی از مطلع الفجر وجود او طلوع می کند.
اگر انسان استعداد و شایستگی نشان بدهد و سه نور از مطلع الفجر وجودش طلوع بکند، در پرتوی طلوع این سه نور، به اندازه ی سعهٔ وجودی خودش، به اندازهٔ ظرفیت باطنی خودش، به اندازهٔ گنجایش خودش به کمال می رسد، به رشد می رسد، به تزکیه می رسد و یقیناً راهش به طرف لقاء حق، قرب حق، رضایت حق و جنّت حق باز می شود و یک موجود نوری می شود، با اینکه در زمین زندگی می کند؛ یک موجود عرشی می شود، با اینکه در زمین زندگی می کند؛ یک موجود ملکوتی می شود، با اینکه در زمین زندگی می کند؛ اما اگر نگذارد این سه نور از مطلع الوجودش، از مطلع الفجر انسانیتش طلوع بکند، به فرمودهٔ امیرالمؤمنین امــام علــی علیه السلام، یک مردهٔ متحرکِ تاریکِ ظلمانی بین زنده هاست که قبر این مردهٔ متحرک بدنش است. خدا در سورهٔ فاطر به پیغمبر اکرم -صلی الله علیه وآله و سلّم- می فرماید: «وَ مٰا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی اَلْقُبُورِ» [فاطر، 22]، کسی که میّت در قبر بدنش است، گوش ندارد، هوش ندارد، چگونه می خواهی دعوتت را به او بشنوانی، مگر می شنود؟ مگر می فهمد؟ مگر سیزده سال دعوتش را به گوش عمویش نخواند، مگر گوش داد؟ مگر سیزده سال دعوتش را به گوش ابوجهل نخواند، مگر گوش داد؟
اما آن که از حیات معنوی در حدی در ابتدای کار برخوردار بود، آفریقایی هم بود، سیاه هم بود، پیغمبر اکرم -صلی الله علیه وآله و سلّم- خیلی راحت دعوتش را به گوش او شنواند و او را به بلال تبدیل کرد؛ به بیابان گرد چوپان ربذه ای که بویی از حیات انسانی و عقلی داشت، دعوتش را شنواند و ابوذر غفاری شد؛ به دهاتی ایرانی که دنبال حیات بود، دعوتش را توانست بشنواند که به سلمان فارسی تبدیل شد؛ اگر انسان شایستگی طلوع این سه نور را نشان ندهد، خب این سه نور طلوع نمی کند. یک کسی بیاید و کل پنجره های اتاقش را قیر بزند، پردهٔ سیاه هم بیندازد، خب یک ذره نور خورشید در این اتاق نمی تابد؛ ولی وقتی در پنجره ها را باز بگذارد و موانع را برطرف بکند، اتاق پر از نور خورشید می شود. این سه نور که جای طلوع کامل و جامعش مطلع الفجر وجود انسان است، یکی نور ایمان است که در روایات و در قرآن کریم، از ایمان به نور تعبیر شده است، نور ایمان؛ و یکی نور هجرت است؛ نه تنها هجرت از شهری به شهری برای خدا یا هجرت از دارالکفر به دارالایمان، بلکه هجرتِ قبل از این هجرت، هجرت از خویش است، هجرت از نفس است، هجرت از هواست، عبور کردن از خود است؛ نور دیگر هم نور جهاد است، یعنی کوشش همه جانبهٔ زبانی، قلمی، علمی، مالی و جانی در راه پروردگار و برای پروردگار که هر سه حقیقت در آیهٔ دویست وهجدهم سورهٔ مبارکهٔ بقره مطرح است:
«إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ اَلَّذِینَ هٰاجَرُوا وَ جٰاهَدُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ أُولٰئِک یرْجُونَ رَحْمَتَ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» [البقرة، 218]، دیگران حق امید به رحمت خدا ندارند و اگر هم به رحمت خدا بدون ایمان و هجرت و جهاد داشته باشند، یک امید منفی است، یک امید پوچ است، یک امید پوک است. در کتاب های ما این مثل را نوشته اند که یک کشاورزی چند هکتار زمین دارد، آب هم دارد، نور هم دارد، هوای خوب هم دارد، دانهٔ نباتی قابل رشد هم دارد، وقتی سه یا چهارماه مانده به بهار می آید و زمین را شخم می زند، پاک می کند، آراسته می کند، آب می بندد، دانه می پاشد، سر می زند، وجین می کند، علف هایش را درمی آورد، خب خرداد به بعد، از این ده هکتار باغ، ده هکتار گندم، ده هکتار یونجه، بهرهٔ سنگینی نصیبش می شود و اگر یکی ده هکتار زمین داشته باشد و همهٔ مسائل لازمش هم آماده باشد، اما بگیرد در خانه بخوابد و بگوید من امیدم به خداست که بعد از چهار یا پنج ماه بروم و در این پنج هکتار زمین، انواع محصولات را درو بکنم؛ این یک امید دروغی است، این یک امید پوچ است، این یک امید منفی است و خدا اسم این را «امل» گذاشته است. «یلهمهم الأمل»، این امید غلط با آنها بازی می کند، خیالات به آنها می دهد و حقیقتی ندارد.
خب در بین انسان ها هیچ مطلع الفجری برای طلوع خورشید ایمان، هجرت و جهاد، گسترده تر از مطلع الفجر وجود مبارک امیرالمومنین امـام علـی علیه السلام نبود؛ خورشید ایمانی که از وجود او طلوع کرد، در تمام تاریخ بشریت کم نظیر است، بی نظیر است؛ در انبیای خدا کم نظیر است؛ در بین همهٔ انسان ها بی نظیر است.
ایمان امیرالمؤمنین -علیه السلام- را شیعه و سنی از قول رسول خدا نوشته اند که اگر به جِرم قابلِ کِشیدن تبدیلش بکنند، یعنی اگر آن نور ایمان امیرالمؤمنین -علیه السلام- را از مطلع الفجر قلبش دربیاورند و به یک عنصر و جرم قابل ترازو گذاشتن تبدیل کنند، پیغمبر -اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم- می فرمایند: این ایمان در یک کفهٔ ترازو گذاشته شود و تمام جهان هم در کفهٔ دیگر، ایمان علی به همهٔ عالم سنگینی می کند.
ما نمی توانیم از کیفیت ایمان امیرالمؤمنین -علیه السلام- آگاه بشویم؛ کیفیت ایمان امیرالمؤمنین -علیه السلام- را خدا و پیغمبر -اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم- و یازده امام بعدش می دانند و تمام! یک مطلب جالبی را برایتان بگویم؛ خیلی جالب است! من خیلی به نقل خواب عادت ندارم، اما پنج تا خواب در قرآن است، چندتا خواب در روایاتمان است که آنها یقیناً قابل نقل است. بعضی از خواب ها از علمای بزرگ، اولیای الهی نقل شده که با قواعد قرآنی و روایتی وفق می دهد، یکی از آنها را برایتان نقل بکنم که مسئلهٔ قدرتِ نداشتنِ شناختِ کیفیت ایمان امیرالمؤمنین -علیه السلام- برایمان روشن شود.
حوزه های علمیهٔ شیعه هنوز تحت تأثیر افکار بلند، علم گسترده و نکات برجستهٔ علمی مرحوم آخوند خراسانی است. شما باید برای شناخت آخوند خراسانی، شاگردهایش را ببینید. ایشان وقتی روی منبر درس می نشست، حداقل هفتصد مجتهد جامع الشرائط به عنوان شاگرد پای درسش بودند. یکی از شاگردان ایشان که نُه سال در محضر ایشان شاگردی کرد، آیت الله العظمی بروجردی بود و اینها به استادشان افتخار می کردند؛ مرحوم آیت الله العظمی آقاسیدجمال الدین گلپایگانی، مرحوم آیت الله العظمی آقای حکیم، مرحوم آیت الله العظمی آقاشیخ مرتضی طالقانی است، اینها هرکدامشان یک جهانی بودند.
آخوند در گود علم میاندار بوده، پهلوان بوده، تخته اش در علم روی زمین بوده است. وقتی ایشان ازدنیا می رود، یکی از علمای معروف، مشهور، الهی و ایمانیِ نجف، آخوند را خواب می بیند و می داند که آخوند ازدنیا رفته است؛ به آخوند عرض می کند: شما وارد برزخ شدید، اجازه دارید از برزخ به من خبر بدهید؟ ایشان فرمودند: من یک خبر بیشتر به تو نمی دهم، یک خبر! ایشان می گوید: من هشتادسال در علم بودم، در دانش بودم، در تعقل بودم، در تفکر بودم، بالای هزار مجتهد جامع الشرائط پای درس من می آمد، به تو بگویم از لحظه ای که وارد برزخ شدم، اینجا فهمیدم که در هشتادسال عمرم وجود مبارک حضرت سیدالشهدا را نشناخته ام؛ اینجا که آمدم، به من فهماندند حسین کیست! حالا حساب امیرالمؤمنین را داشته باشید. وقتی که بزرگ ترین عالم قرن بگوید که من تا در دنیا بودم، حسین را نشناختم؛ چه کسی می تواند منبع وجود ابی عبدالله و امیرالمؤمنین را در ایمان بشناسد؟ خب کیفیت ایمان امیرالمؤمنین برای ما معلوم نیست، روشن نیست و تا قیامت هم این کیفیت برای مردم کرهٔ زمین روشن نخواهد بود.
اما ما می توانیم آثار ایمان امیرالمؤمنین را در عمل امیرالمؤمنین و در اعتقاد امیرالمؤمنین ببینیم؛ نه فقط ما، بلکه قبل از ما و قبل از قبل از ما؛ شاید از زمان آدم هر معلمی که می خواسته اعتقاد افراد را به پروردگار عالم گره بزند، اول سراغ موجودات می رفته است، این درخت کشاورز داشته یا نه؟ خب همه می گفتند: بله داشته است. این کشتی که روی آب راه می رود، ملاح دارد یا نه؟ بله، دارد و مسلّم است. این بنایی که در آن زندگی می کنید، بنّا داشته یا نه؟ بله، داشته است و آن وقت می گفتند: درختی که کارنده دارد، کشتی که ملّاح دارد، ماشینی که راننده دارد، هواپیمایی که خلبان دارد، ساختمانی که معمار دارد، همه را هم می گویید دارد، می شود ساختمانِ عالَم بنّایی نداشته باشد؟ می گفتند: نه، نمی شود! می گفتند: خب، آن بنّا اسمش خداست؛ به همین راحتی اعتقاد به خدا را به بچه ها، به جوان ها و به بی اعتقادها انتقال می دادند.
نظامی گنجوی که از شعرای حکیم ایران است، در این خمسه می گوید:
خبر داری که سیّاحان افلاک
چرا گردند گِرد مرکز خاک
چه می خواهند از این منزل بُریدن
چه می جویند از این مَحمل کِشیدن
چرا این ثابت است، آن منقلبْ نام
که گفت آن را بِجُنب، آن را بیارام
«این نهایت حرف نظامی و خیلی عاقلانه است».
بلی، در طبع هر داننده ای هست
که با گردنده گرداننده ای هست
از آن چرخی که گرداند زن پیر
قیاس چرخ گردون را همی گیر
ما با همین حرف ها مؤمن به خدا شدیم، اما امیرالمؤمنین چگونه مؤمن به خدا شده است؟ به خدا پای عقلِ همه در برابر این حرف امیرالمؤمنین لنگ است! چگونه مؤمن به خدا شده است؟ امیرالمؤمنین در دعای صباحش می گوید: «یا من دلّ علی ذاته بذاته»، من از وجود خودت به وجود خودت پی بردم؛ این را من هم که دارم می گویم، نمی فهمم و حالی ام نمی شود، درک نمی کنم! دربارهٔ ایمان خودش می گوید و همه این را نقل کرده اند: «لو کشف الغطاء مزدت یقیناً»، اگر پرده از روی چهرهٔ اسرار عالم بردارند و مخلوقات عجیب و غریب پشت پرده را در برابر چشم من بیاورند، به ایمان من به خدا اضافه نمی شود. این به قول زین العابدین اکمل ایمان است؛ یعنی خورشید ایمان از افق وجود امیرالمؤمنین کاملِ کامل طلوع کرده است. کاملِ کامل؛ نه طلوع اوّل صبح و نه نور اوّل غروب، بلکه خورشید وسط روز؛ چه کسی می تواند این حرف را بفهمد که خداوند متعال در پشت پردهٔ این عالم، مخلوقاتی دارد که اگر آدم ببیند، یقینش به خدا بیشتر می شود؟! امام علی -علیه السلام- می گوید: اگر همهٔ پرده ها را بردارند، من به ایمانم اضافه نمی شود؛ چون خدا را کامل شناخته ام و به دلیل احتیاج ندارم. این خیلی حرف است! به دلیل احتیاج ندارم، به علم کلام احتیاج ندارم، به علم فلسفه و منطق و عرفان احتیاج ندارم و من خدا را منهای تماشای همهٔ موجوداتش معرفت دارم؛ چه موجودات دیدنی و چه ندیدنی. من اصلاً در ایمان به خدا، به موجودات کاری ندارم که بیایم از یک بنا کمک بگیرم و بگویم: چون این بنا بنّا داشته، پس عالَم نیز خدا دارد. این کمک گرفتن از دلیل، دلائل طبیعی، علمی، عقلی و فلسفی کار مردم است و نه کار علی بن ابی طالب!
حالا ایمانش را به پروردگار ببینید که چه آثار عجیبی در عملش داشته است! خدا یک کلمه از زمان آدم تا نزول قرآن به بندگانش گفته است؛ ظلم نکنید، به حق کسی تجاوز نکنید، یک کلمه! ببینید امیرالمؤمنین -علیه السلام- در اجرای این فرمان چه می گوید و ای کاش این صدای امیرالمؤمنین به همهٔ دنیا، به همهٔ مدیرها، به همهٔ رئیس جمهورها، به همهٔ مدعیان در این عالم می رسید! «والله»، علی قسم «والله» بخورد، معلوم می شود که می خواهد یک مسئلهٔ خیلی مهمی را بگوید! «والله لان ابیت علی حسک السعدان مسهدا»، اگر بیایند و بدن عریان من را روی تیغ های تیزِ فروروندهٔ در گوشت و پوست سعدان تا صبح بخوابانند؛ شما اگر ناخن دارید، یک ذره پوستتان را با ناخنتان فشار بدهید، ببینید که دردش قابل تحمل است؟ یا خانه رفتید، نوک سوزن را روی پوست انگشتتان بگذارید، ببینید قابل تحمل است؟ «والله لان ابیت علی حسک السعدان مسهدا»، اگر بدن من را روی تیغ تیز نشکن گیاه سعدان از سر شب تا صبح بخوابانند یا بخوابم، «و اجرّ فی الاغلال مصفدا»، و صبح هم بیایند گردن و دست و سینه و شکم و پای من را به زنجیرها ببندند و روی این تیغ تیز نشکن بکشند، «احب إلی»، خیلی برای من محبوب تر از این است که «ان القی الله و رسوله»، روز قیامت با خدا و پیغمبر روبرو شوم، درحالی که این دوتا چیز در پرونده ام باشد: «ظالما لبعض العباد»، خدا و پیغمبر به من بگویند که در کل عمرت یک تلنگر بی خودی به یکی زدی، «و غاصبا لشیء من الحطام»، یا به من بگویند یک متاع ناچیزی را از یکی غصب کردی! من را روی آن تیغ تیز تا صبح بخوابانند یا بخوابم، صبح هم با زنجیرکردن بدنم، من را روی این تیغ ها بِکِشَند، این برای من خیلی محبوب تر است تا قیامت به من بگویند ظلمی کردی، غصبی کردی؛ این باور امیرالمؤمنین -علیه السلام- نسبت به خداست.
گاهی دوستان به من می گویند: چرا گاهی از بانک ها، از خزانه، از مراکز دیگر اختلاس می کنند و حق این ملت را میلیاردی در روز روشن می دزدند، چرا؟ می گویم: چرایش خیلی معلوم است! این دزدها یک جُو به خدا و قیامت ایمان ندارند، در باطن ترمز ندارند؛ ایمان قوی ترین ترمز است و خدا در قرآن کراراً فرموده است: «یخشون ربهم بالغیب»، اینها حتی در خلوت هم از من حساب می برند، در خلوت! حالا ممکن است جلوی مردم بگویند خجالت می کشیم که این کار بد را مرتکب شویم، ولی در خلوت هم هیچ زشتی مرتکب نمی شوند و این ایمان است.
و اما خورشید هجرت: امیرالمؤمنین -علیه السلام- از زمانی که به دنیا آمدند تا زمانی که فرقشان را شکافتند، کسی هم در ورود به دنیا و خروج از دنیا مثل امیرالمؤمنین -علیه السلام- نبود!
میسر نگردد به کس این سعادت
به کعبه ولادت، به مسجد شهادت
قدم که به دنیا گذاشتند، در کعبه قدم گذاشتند و از دنیا که می خواستند بروند، بیرون از مسجد به عالم آخرت رفت. از زمانی که زندگی را شروع کرد تا روز بیستم نیمه شب که شهید شد، دائم در حال عبور از خودش بود، هجرت! آدمی که در خودش بماند، متعفن می شود. در روایات جلد اوّل اصول کافی می خوانیم که اهل جهنم می گویند: خدایا ما به جهنمت راضی هستیم، اما این بوی متعفن را از جهنم بیرون ببر! پیغمبر -اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم- می فرمایند: بوی عالِمی است که علمش را از جامعه حبس کرده، در خودش نگه داشته، در خودش مانده است و این ماندن، مثل آب راکد ایجاد تعفن می کند؛ اما آبی که دائم در حال عبور است، هیچ وقت آب رودخانه خاکشیر نمی گیرد، آب رودخانه لجنی نمی شود، آب رودخانه بدبو نمی شود و این هجرت است؛ دائم از خود عبور کردن و نایستادن در عرصهٔ خود خواستن، این هجرت است.
و امیرالمؤمنین چه عبورهایی داشته است که آدم مات می زند! چندروز پیش در یک کتاب دیدم که زمان ریاست جمهوری اش، زمان حکومتش، حضرت مجتبی -علیه السلام- را صدا زدند و فرمودند: حسن جان، یک سال پیش(عبور از خود را دقت می فرمایید)، یک سال پیش میل به جگر پخته شده روی آتش کردم، یک سال پیش! جلوی میلم را گرفتم و به شکمم گفتم: جگر خبری نیست، صبر کن! حسن جان، یک سال است رد شده ام، حالا می روی به اندازهٔ چندتا سیخ جگر برای پدرت جگر بخری؟ نمی دانید این خبر در خانهٔ علی چه خبری برپا کرد! بچه ها دیدند 62 سال است که یک غذای خوشمزه نخورده و حالا امروز حاضر شده است که جگر کباب شده روی زغال را بخورد؛ انگار دنیا را به دخترها و پسرهایش دادند. اصلاً خانهٔ علی جشن برپا شد. امام مجتبی -علیه السلام- هم به سرعت دوید و یک قطعه جگر خرید و آورد، تکه تکه کرد، سیخ کشید و روی ذغال گذاشت، لای یک نان نرم گذاشت، در یک سینی چوبی گذاشت، با یک دنیا محبت آورد و پیش امیرالمؤمنین -علیه السلام- گذاشت. اصلاً امام هنوز نان را بلند نکرده بودند که جگر را ببینند، صدای یک سائل و گدا از در خانه بلند شد! گرسنه هستم، یک چیزی به من بدهید! فرمودند: حسن جان، به جان بابایت بردار و دم در ببر و به این فقیر بده تا ببرد؛ این عبور از خود است، این خورشید هجرت است.
و اما جهاد: چه جهادی از امیرالمؤمنین -علیه السلام- را برایتان بگویم؟! به جان خودش، بر لب یک دریای بی ساحل ایستاده ام و نمی دانم چه گوهری را از این دریا دربیاورم و در اختیارتان بگذارم! علی دریای بی ساحل ایمان، هجرت و جهاد است. شما همیشه با اسم علی هستید، می دانید؟ همیشه! هر انسانی که از زمان آدم به دنیا می آید. خودِ آدم با علی بوده و تا روز قیامت هم هر انسانی این را ابن سینا کشف کرده و می گوید- بینی ما «لام» است، ابروی ما «ی» است و چشم ما «عین» است و خدا علی را روی تمام صورت های مردم جهان نقش بست!
مطالب مرتبط : ولادت امـام علــی علیه السلام - ویژه نامه مولود کعبه
نکته: تمامی متونی که با رنگ بنفش مشخص شده اند در متن سخنرانی نبوده اند و توسط مصحح اضافه شده اند که بخاطر ذکر منابع روایی و همچنین در برخی موارد برای احترام قید شده اند.
مطالب مرتبط
