تربیت عرفی تلویزیون - بخش اول

تربیت عرفی تلویزیون - بخش اول

بسیاری از اندیشمندان علوم تربیتی بر این باور هستند که رسانه های جمعی نقش بسیار مهمی در تربیت انسان های مدرن ایفا می کنند. یکی از این رسانه های جمعی، تلویزیون می باشد که با استفاده از حس بینایی انسان، تاثیر شگرفی در باور و بینش او دارد. در ادامه این نوشتار با ضیاءالصالحین همراه باشید تا در مورد تربیت عرفی تلویزیون بیشتر بدانید.

رجوع به بخش بعدی (بخش دوم)

تلویزیون و تربیت عرفی

بخشی از الگوها و سبک زندگی در جامعه ی معاصر، در پیروی از تولیدات تلویزیون رایج می شود. این رسانه، افزون بر اینکه سرگرمی و سرور برای مخاطبانش فراهم می کند، شخصیت آنان را تحت نفوذ خود قرار می دهد. البته نباید چنین پنداشت که هر آنچه از تلویزیون بسوی مخاطب فرستاده می شود، همه و همیشه مورد پذیرش مخاطب قرار می گیرد، بلکه متغیرهای مثبت و منفی فروانی در این روند دخیل است که تأثیرگذاری تلویزیون، در تقارن با آنان رقم می خورد؛ با وجود آنکه تأثیرگذاری تلویزیون بر مخاطب، به شرایط مختلف وابسته است، ولی در عین حال به گمان همه ی کارشناسان، تلویزیون رسانه مؤثر در جامعه ی امروزی محسوب می شود.

تأثیرگذاری تلویزیون بر مخاطبان، در سطوح و ابعاد مختلف به وقوع می پیوندد. یکی از ابعاد نفوذ این رسانه بر مخاطب، تأثیرات تربیتی آن است. در تأثیرات تربیتی فعالیت تلویزیون نمی توان تردید کرد. ادبیاتی که تاکنون در مورد تأثیرات تلویزیون، بویژه اثرات تربیتی آن پدید آمده است، کمتر به ماهیت شناسی و تعیین سنخ این تأثیرات پرداخته است.

در این ادبیات، بیشتر به بازگویی چیستی و چگونگی تأثیر تلویزیون بر مخاطب بسنده می شود؛ این در حالی است که دقت بر تأثیرات تربیتی تلویزیون در یک جامعه ی دینی، این پرسش را مطرح می کند که این تاثیرات سرانجام به سود تربیت دینی به وقوع می پیوندند یا در خدمت تربیت عرفی و سکولار قرار می گیرند. درصورتی که اثرات تربیتی تلویزیون بر مخاطبانش، به ژرفایی و گسترش آموزه های تربیت دینی بی انجامد، موضوعی به هنجار تلقی می شود، ولی اگر اثرات تربیتی تلویزیون به نفع تربیت عرفی آشکار شود، در بیشتر موارد، به آن همچون یک مسئله در خور تأمل نگریسته می شود.

اگر جایگاه تلویـزیون در تربیت عرفی بررسی و ارزیابی شود، پرسش های مهمی در این مورد مطرح می شود:

الف) آیا کارکرد تربیتی تلویـزیون، به تربیت عرفی می انجامد؟

ب) تحقق چنین کارکردی از تلویزیـون، از ویژگی های ذاتی آن است یا از محتوای آن ناشی می شود؟

ج) انجام تربیت عرفی به وسیله تلـویزیون، با چه سازوکاری تحقق می یابد؟

ساده ترین پاسخ برای پرسش نخست این است که تـلویزیون دارای کارکردهایی در جهت تربیت عرفی است. البته، این به معنای قابلیت انحصاری تلویـزیون در ارائه ی تربیت عرفی نیست، بلکه تلویـزیون رسانه ای است که می تواند بطور مؤثر و فعال در خدمت تربیت دینی عمل کند، ولی درعین حال، مواردی از فعالیت آن به گسترش تربیت عرفی می انجامد. ارتباط تلـویزیون با تربیت عرفی، با توجه به ابعاد این رسانه، از چند جهت بررسی می شود که بصورت کلی، می توان از فن آوری تلویـزیون، محتوا و سازمان آن نام برد:

فن آوری تلویزیـون

اگر نسبت تلویزیون با تربیت عرفی، براساس چشم انداز فن آوری محور بررسی شود، در تحلیل نظری در این مورد مطرح می شود: یکی اینکه فن آوری تلویزیـون، همچون ظرفی است که نوع کارکرد آن در پیروی از مظروف و محتوای آن تعیین می شود؛ دیدگاه دیگر در این مورد، فن آوری تلویزیـون را خنثا و خالی از تأثیر نمی داند، بلکه تلویزیـون را حامل تأثیراتی می داند که بیش از محتوای تلویزیـون به فن آوری آن بر می گردند.

بنظر می رسد طرفداران چشم انداز فن آوری محور، با تازیانه ی افراط می تازند و یک سویه می نگرند؛ تأثیرات فن آوری تلویزیـون نه تا اندازه ای است که به تکنولوژیک تمام بی انجامد و نه آنچنان بی خاصیت که فقط محتوا در آن تعیین کننده باشد. با وجود آنکه نمی توان پیوند فن آوری تلویزیـون را با تربیت عرفی از ویژگی های ذاتی این رسانه در نظر گرفت، در عین حال، ظرفیت برخی از ویژگی های فن آوری تلویزیـون، بی ارتباط با تربیت عرفی نخواهند بود.

الف) رقابت با خانواده:

فن آوری تلویزیون، برای نهادهایی که عهده دار تربیت دینی در جامعه بودند، همچون رقیب پا به عرصه گذاشت. با ورود تلویزیون، تکثر عوامل مؤثر در تربیت به وقوع پیوست. نهاد ستی خانواده، گروه های مرجع دینی و رسانه های سنتی دینی که نقش چشمگیری در تربیت داشتند، بخشی از اقتدار تربیتی شان فرو کاسته شد. تعامل تلویزیـون با عوامل مزبور، یا بصورت رویارویی بوده است یا دست کم در قالب همکاری رقیبانه انجام شده است.

از آنجا که در حوزه ی تربیت، خانواده نخستین و مهم ترین نهاد تربیتی شمرده می شود، رقابت تلویزیون با آن در تأثیرگذاری تربیتی بر اعضای خانواده، بویژه کودکان اهمیت زیادی دارد. خانواده از یک طرف عامل مستقیم و جداگانه ای در تربیت اعضایش و از جانب دیگر، واسطه انتقال آموزه های تربیتی نهادهای دیگر و عوامل تربیتی به اعضای کوچک است.

خانواده بعنوان مهد مطمئن القای ارزش های سنتی و دینی به کودکان، با رسانه ی قدرتمندی روبه رو شده که فرآورده هایش آمیخته با آموزه های مختلف است. افزون بر آن، تلویزیون توانسته است علاوه بر رقابت تربیتی با خانواده، سامان و تعامل افراد در درون خانه را نیز تحت تأثیر قرار دهد. موقعیت تلویزیون در خانه آنچنان برجسته و مهم است که از آن به «محراب سکولار» تعبیر می شود؛ [ مراد فرهادپور، «ایده هایی در باره تلویزیون»، فصلنامه ارغنون، ۱۳۸۱، ش ۲۰، ص 133 ] دکوراسیون و چینش وسایل منزل به گونه ای صورت می گیرد که فضای مناسب تری برای تماشای تلویزیـون پدید آید؛ افراد بیش از آنکه به گفت و شنود با یکدیگر بپردازند، با توجه و رغبت زیاد به تلویزیون خیره می شوند.

ب) تقلیل گرایی و ساده سازی:

علاوه بر آن، فن آوری تلویزیون در عین حال که پیام رسان جدی و قدرتمندی است، از تقلیل گرایی رنج می برد. این در حالی است که تلویزیون مرزی برای فعالیتش نمی شناسد، تا آنجا که اکنون بسیاری از مفاهیم دینی به تصویر در می آیند و تلویزیونی می شوند. تقلیل گرایی در این رسانه نیز با سبک و سیاق عرفی به وقوع می پیوندد.

ساده سازی مفاهیم متعالی دینی و کاهش ژرفای مناسک دینی، نمونه های روشنی از تقلیل گرایی به سبک عرفی است. روشن ترین تبیین برای تقلیل گرایی تلویزیون به نفع تربیت عرفی، این است که دانش فنی حاکم بر تلویزیون، مبتنی بر جهان بینی و انسان شناسی عرفی است. از این رو، اگر تقلیلی در باب تربیت به وسیله ی این رسانه صورت می گیرد، بر حسب دانش حاکم بر رسانه تلویزیـون انجام می شود.

منبع: کتاب «رسانه، تلویزیون و سکولاریسم»

نویسنده: محمدباقر زکی

مطالب مرتبط :

تـربیت عـرفـی تلـویـزیـون و کارکـرد تربیتـی آن - بخش اول

تـربیت عـرفـی تلـویـزیـون و کارکـرد تربیتـی آن - بخش دوم

تـربیت عرفـی تلویـزیـون و کارکـرد تربیتـی آن - بخش سوم