راهکارهای روان‌ شناختی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی - بخش سوم

راهکارهای روان شناختی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی - بخش سوم

دست­یابی به احساس لذت، ارزشمندی و مفید بودن ناشی از انجام کارها و فعالیتهای مهم، موجب تقویت آن فعالیتها شده و به مرور زمان جایگزین رفتار پرسه زنی در اینترنت می شود. بنابراین مشخص کردن چشم انداز و  اهداف مشخص برای زندگی، می تواند انگیزه ی حضور بی هدف در فضای مجازی را کاهش دهد. همچنین شناسایی مشکلات زیر بنایی فرد روشی مهم برای پیشگیری یا ترک اعتیاد اینترنتی محسوب می­ شود. در بخش پایانی این مقاله با ضیاءالصالحین همراه باشید تا با راهکارهای روان شناختی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی بیشتر آشنا شوید.

رجوع به بخش قبلی (اول)

رجوع به بخش قبلی (دوم)

راهکارهای پیشگیری و کنترل آسیبهای اعتیاد اینترنتی عبارتند از:

1. احساس مشغولیت و دوری از بیکاری:

نکته ی دیگر در رابطه با اصل جایگزینی، دوری از بیکاری است. بسیاری از کاربران معتاد به فضای مجازی و بخصوص شبکه های اجتماعی اعتراف می کنند که در اصل به علت بیکاری و به خاطر گذراندن وقت، به اینجا می آیند، بنابراین به کمک این اصل، می توان رفتارهای مشخص و هدفمندی را در طول روز تعریف کرد که برای فرد مشغولیت فکری ایجاد کند و منجر به احساس بیکاری و بیهودگی نشود؛

مثلاً قبول کردن مسئولیت های اجتماعی مثل عضویت در گروه های مردمی، خیریه ها، مساجد، هیئت ها، فرهنگسراها و انجام فعالیتهای عام المنفعه و سازنده، علاوه بر اینکه باعث تقویت عزت نفس، احساس کفایت اجتماعی و مفید بودن می شود، می تواند با کاهش تمرکز فرد در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی و ایجاد احساس هدفمندی، از وابستگی فرد به اینترنت کم کند.

به بیان ساده تر، وقتی فرد کارهای مهمتری برای انجام دادن داشته باشد و احساس لذت، ارزشمندی و مفید بودن را از آن طریق به دست بیاورد، آن کارها تقویت شده و به مرور زمان جایگزین رفتار پرسه زنی در اینترنت می شود، بنابراین مشخص کردن چشم انداز و اهداف مشخص برای زندگی، می تواند انگیزه ی حضور بی هدف در فضای مجازی را کاهش دهد.

2. طرح سوالهای بنیادین:

بسیاری از کسانی که درگیر وابستگی به اینترنت شده اند، نسبت به رفتار عادتی شان، آگاهی لحظه ای ندارند. پرسیدن سوالهای اساسی از خود، رفتار عادتی و ناخود آگاه حضور در اینترنت را به سطح هوشیاری می آورد و با ایجاد احساس آگاهی و حضور در لحظه، به انتخاب رفتار مؤثر و آگاهانه کمک می کند؛

مثلاً پرسیدن سوالهایی مانند «الان چه کار می کنم؟ آیا در جهت اهدافم زندگی می کنم؟ آیا حضور در اینترنت، من را به آرزوهایم نزدیک تر می کند؟ آیا به اطلاعات من می افزاید؟ آیا دیدن ویدیوها و خواندن این همه لطیفه، جزو لذت های پایدار و همیشگی است؟ کسانی که اینها را نمی بینند، چه چیزی از دست می دهند؟ به جای این کار، الان می شد چه کار مفیدی انجام داد؟ انرژی و توان روحی ام صرف چه چیزهایی می شود؟ دقیقاً تا کی زنده هستم؟ چقدر برای کارهای مهم تر زمان دارم؟ اگر آدم مهمی از من بخواهد که یک روز از صبح تا شبم را تعریف کنم، چه چیزی برای گفتن دارم؟»

3. شناسایی هدف حضور در فضای مجازی:

در واقع اصل جایگزینی رفتار به فرد کمک می کند با تغییر نوع رفتار، همان هدف قبلی را دنبال کند؛ مثلاً اگر هدف او، سرگرمی و کسب لذت است، می تواند با جایگزین کردن رفتار ورزش گروهی، حل جدول و مطالعه مجلات سرگرم کننده به همان هدف برسد یا اگر برای هدف معاشرت با دیگران و رفع انزوا، فضای مجازی را انتخاب کرده است، می تواند مهمانی های خانوادگی و دوستانه را جایگزین کند.

ریشه یابی و شناخت مشکلات زیربنایی آسیبهای فضای مجازی

«گروهول» [Grohol] در توضیح این مسأله که چرا مردم به گونه ای اعتیادآور از اینترنت استفاده می کنند، معتقد است که علت گرایش افراد به استفاده اعتیادآور از اینترنت، تمایل آنها به دوری گزیدن از مشکلاتی است که در زندگی شخصی با آنها روبرو هستند. به عبارتی، افراد برای اینکه از دست مشکلات زندگی فرار کنند، به اینترنت روی می آورند.

معتادان بیشتر وقت ها یک «زندگی دوم» یا مفری را برای «فراموش کردن مشکلات شان» هنگام برخط (online) بودن ایجاد می کنند. [معیدفر و همکاران، 1386] به عقیده یانگ، یکی از گام های مهم برای پیشگیری یا ترک اعتیاد اینترنتی، شناخت مشکلات نهفته و زیربنایی است.

مانند انواع دیگر معتادان، آنها باید از خود سؤال کنند که چه چیزی باعث شده که خواهان فرار از زندگی روزمره شوند؟ [ بیدی، کارشکی، 1392، ص 141] برخی استدلال می کنند که ارتباط متقابل با دیگر افراد از طریق اینترنت، به نوعی موجب پر شدن خلئی اجتماعی می شود. افراد قادرند هویت های جدیدی بپذیرند، دیگران در تعامل با این هویت جدید قرار می گیرند و شخص ممکن است این ارتباطهای اینترنتی را بعنوان امری واقعی تلقی کند. [جان گرول (2002)؛ به نقل از بیدی و کارشکی، 1392، ص 142] بسیاری از اعتیادها، به خاطر فرار از مشکلی واقعی یا رابطه ای پرتنش ایجاد شده است؛

مثلاً فرار از مشکلات زناشویی، مشکلات در روابط اجتماعی، مشکلات مالی و احساس تنهایی. باید دید کجای کار می لنگد که فرد به فضای مجازی پناه آورده است و فضای مجازی جای چه چیزهایی را برای او پر می کند؟ بنابراین در این مرحله، فرد باید تلاش کند به جای فرار از مشکل، به ساخت و ایجاد طرحی بپردازد تا بوسیله ی آن، مشکل مربوط را تحت کنترل خودش درآورد، زیرا فرار کردن از مشکلات بوسیله ی اینترنت و نادیده گرفتن آن در دنیای واقعی نه تنها باعث از بین رفتن مشکل نمی شود بلکه آن را تشدید هم خواهد کرد. [بیدی، کارشکی، 1392، ص 141]

توجه به افکار و احساسات درونی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی

باید به افراد کمک کنیم تا تصورات ضمنی شخصی ناشی از استفاده ی بیش از حدشان مشخص شود؛ مثلاً جملات «من به این دلیل آنلاین (online) می شوم که احساس می کنم در آنجا مورد پذیرش قرار می گیرم، در آنجا احساس قدرت بیشتری دارم، در اینترنت دوستی دارم که واقعاً مرا می خواهد.» بنابراین افراد بتدریج متوجه می شوند که انتخاب زندگی در مواجهه با آسیبهای فضای مجازی، چیزی جز روش ناسازگارانه ای برای کنار آمدن با احساس فشار، ترس یا موقعیت های مواجه ای نیست.

به این ترتیب چرخه معیوب احاطه کننده این نوع اعتیاد بتدریج شناسایی می شود و افراد نقش اینترنت را مورد تردید و بازبینی قرار می دهند. در نهایت آنها می توانند مشخص کنند رفتار مربوط به استفاده ی بیش از حد، در حقیقت مجموعه رفتارهای کنار آمدن شکست خورده یا نیازهای ارضا نشده است و همچنین فقدان کنترل شخصی نسبت به محیط و تبدیل اینترنت به یک روش جدید احتمالی (اما نه مناسب) برای کنار آمدن را استنباط می کنند. [ یانگ و آبرئو، ترجمه وحدت نیا، 1391، ص 221].

منبع: محمد حسین سیاح طاهری و دیگران؛ (1395)، حقیقت مجازی، انتشارات مرکز ملی فضای مجازی.

بیشتر بخوانید:

پیشگیری از آسیبهای مواجهه با شبهات اعتقادی در فضای مجازی ...

راهکارهای روان شناختی در مواجهه با آسیب های فضای مجازی