آسیبها و تهدیدهای فضای مجازی - بخش اول 

آسیبها و تهدیدهای فضای مجازی - بخش اول

استفاده ی افراطی از فضای مجازی منجر به آسیبهای مفرط فردی و روانی می شود. این آسیبها همه ی ابعاد زندگی انسان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. در بخش اول این مقاله به 2 مورد از این آسیبها اشاره می کنیم. در این نوشتار با ضیاءالصالحین همراه باشید تا  آسیبها و تهدیدهای فضای مجازی را بیشتر بشناسید.

1. کاهش ارتباطات انسانی:

در اینکه استفاده وسواسی و افراط گونه از فضای مجازی منجر به آسیبهای مفرط فردی و روانی می شود، تردیدی نیست. از منظر اندیشمندان صرف بخش قابل توجهی از وقت در ارتباطات مجازی موجب اضطراب، افسردگی، بی حوصلگی، پرخاشگری و فردگرایی می شود.

الف) انزوای اجتماعی:

تحقیقات مختلف نشان دهنده این موضوع است که استفاده افراطی از فضای مجازی منجر به افسردگی، انزوای اجتماعی، کاهش ارتباطات خانوادگی، شرکت نکردن در مجامع عمومی، اضطراب، کاهش عزت نفس، بدبینی، نارضایتی از ظاهر، پرخاشگری، هیجان زیاد، افزایش رفتارهای پرخطر جنسی، تنوع طلبی جنسی، افزایش رویکرد مثبت به  رفتارهای ضد اجتماعی  و غیراخلاقی و ... می شود.

ب) احساس تنهایی:

در مجموع نگاه روانشناسان به فضای مجازی اینگونه است که این رسانه تاثیری منفی بر فرد دارد؛ گروهی از روانشناسان در پژوهشی، اینترنت را همچون رسانه های محدود و جانشینی نه چندان مطمئن برای زندگی واقعی در نظر گرفته اند که به احساس تنهایی و افسردگی منجر می شود.گروهی دیگر از محققان به این نتیجه رسیده اند نوجوانانی که از اینترنت استفاده زیادی می کنند، ارتباط و تماسشان با والدین کاهش می یابد و همچنین از نظر اجتماعی گوشه گیر وکناره گیر می شوند.

ج) راه فرار از مشکلات:

اندرسون (َAndersonََ) بیان می کند که فرد، ارتباط با اینترنت را بعنوان راه فرار از مشکلات واقعی یا خلاص شدن از احساس کسالت و ملال خود، رهایی از احساس درماندگی،  گناه، تنهایی، اضطراب یا افسردگی می دانند و از آن استفاده می کند. تخقیقات انجام شده در ایران بعنوان روی دانش آموزان نشان می دهد که هر چه میزان تنهایی ادراکشده فرد در مدرسه بیشتر باشد، استفاده او از فضای مجازی بیشتر می شود. بنابراین می توان گفت بیشتر افراد از شبکه های اجتماعی برای بیان جنبه های خوب و مثبت زندگی استفاده می کنند و این امر باعث می شود واقعیتهای زندگی آنها که شاید چندان خوب و شیرین نباشد، از چشم بقیه پنهان بماند.

د) افزایش استرس و ناخشنودی از خود:

از آنجایی که افراد در فیسبوک (facebook) همیشه درحال دیدن قسمتهای خوب و شاد زندگی دیگران هستند، در صورتی که فرد پیش زمینه افسردگی را داشته باشد، ممکن است در مواجهه با مشکلات زندگی، دست به مقایسه خود با خوشی دیگران بزند و دچار غم و نا امیدی شده و در موارد شدید به افسردگی دچار شود. از سوی دیگر فیسبوک (facebook) موجب می شود که برخی از کاربران از ظاهرشان راضی نباشند. به نظر میرسد وقتی افراد برخی از عکسهای دیگران را می بینند، نقاط ضعف و ظاهر خود بزرگتر از آنچه هست در نظرشان جلوه میکند. از سوی دیگر فیسبوک (facebook) به کاربرانش استرس وارد می کند. هدف اصلی فیسبوک (facebook) برقراری ارتباط و دوستی با کاربران دیگر است، ولی گاهی درخواستهای دوستی افراد از یکدیگر آنها را دچار استرس می کند.

ز) برآوردن نیازهای طبیعی از راههای غیر طبیعی:

از آنجایی که ارتباطات در فضای مجازی به هیچ عنوان تامین کننده همه نیازهای ناشی از رابطه کامل نیست، بنابراین باید به این نکته توجه داشت که اگر نیازهای طبیعی فرد، مانند نیاز به کسب توجه و ارتباط، از راههای دیگری غیر از مسیر طبیعی خود برآورده شود، ممکن است فرد را به این سمت هدایت کند که برای تامین نیازهایش به دنیال راههای طبیعی نباشد یا تامین این نیازها را به تاخیر بیندازد. مانند فردی که با تغذیه از اسنک (هله هوله)، احساس سیر بودن می کند و دیگر برای پاسخ به نیازهای طبیعی بدن، به مصرف سایر مواد مغذی اقدام نمی کند. مطالعات مختلف نشانگر آن  است که اثر خصوصیات شخصیتی و استفاده از فضای مجازی بر یکدیگر 2 سویه است. افراد افسرده و منزوی از فضای مجازی استفاده بیشتری می کنند و هرچه فرد استفاده بیشتر از فضای مجازی کند، احتمال افسردگی و انزوای اجتماعی وی بیشتر خواهد شد.

ر) ایجاد احساس اجبار برای مصرف بیشتر:

از آنجایی که استفاده از فضای مجازی استعداد بالایی را برای تبدیل شدن به فعالیتی مصرفی دارد، همانند همه ی رفتارهای مصرفی تبدیل به چرخهای معیوب می شود و درنهایت فرد نسبت به استفاده از آن احساس اجبار می کند و صورت عدم دسترسی، اضطراب و ناراحتی شدیدی در خود احساس می کند. تحقیقات متعدد روی احساس اجبار برای استفاده از فضای مجازی یا نوموفوبیا، نیز این موضوع را تایید می کند.

2. اعتیاد اینترنتی:

آسان شدن و هزینه پایین دسترسی و تنوع و جذابیت بالای سرویسهای فضای مجازی موجب شده است که کاربران زمان قابل توجهی از اوقات روزانه شان را در این فضا سپری کنند و به تدریج دچار اعتیاد اینترنتی شوند. اعتیاد به فضای مجازی بعنوان الگویی از استفاده تعریف می شود که با ویژگیهایی مانند نداشتن کنترل، اشتغال ذهنی، تعارض، علائم انزوا و استتفاده از اینترنت بعنوان راهبردی مقابلهای مشخص می شود.

این اعتیاد می تواند منفعل (مثل استفاده از تلویزیون) یا فعال (مانند استفاده از اینترنت، چت و بازیهای رایانه ای) باشد. فعالیتهای انجام شده در افراد معتاد به فضای مجازی شامل چت، تبادل پیام، استفاده از فیسبوک، فعالیتهای جنسی مانند مشاهده تصاویر پورنوگرافی و سکس چت، قمار بازی اینترنتی، خرید افراطی اینترنتی، حک و وبگردی بی هدف می شود. از سوی دیگر با کاهش سن، میزان استفاده از اینترنت و اعتیاد اینترنتی، افزیش می یابد؛ مطالعات انجام شده بر دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد نسبت به کارشناسی در ایران، نشان میدهد که با افزایش سن و تجربه استفاده از فضای مجازی، سواد رسانه های فرد بالاتر میرود و میزان اثرگذاری منفی فضای مجازی بر افراد نیز کاهش می یابد.

منبع:  محمد حسین سیاح طاهری و دیگران؛ (1395)، حقیقت مجازی، انتشارات مرکز ملی فضای مجازی