بررسی کارنامه‌ شعر انقلاب از منظر امام خامنه ای

شعر آیینی و شعر جنگ دو دستاورد بزرگ در شعر انقلاب است که شاعران بسیار به آن پرداخته اند اما احساس می شود برخی از موضوعات مورد کم توجهی قرار گرفته اند.

 

برهان، شعر، این هنر کهن ایران زمین که بیانگر فرهنگ، تمدن و خرد ایرانیان می باشد، امروزه به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای گفتمان انقلاب اسلامی و بیانگر ارزش های مقدس ایران اسلامی می باشد. گفتمان هنر ارزشی و هنر دینی که سال هاست مطرح شده به دنبال تعریفی روشن از هنر انسان گرای دینی است تا به انسان از منظر هنر نگاهی اسلامی داشته باشد. هر چند در آثار هنری می توان این نگاه را دید و فهمید. شعر نیز به عنوان یکی از پر مخاطب ترین حوزه های هنر، همواره مورد توجه قشرهای گوناگون جامعه بوده و در این رهگذر، فراز و فرودهای فراوانی داشته است.
 با نگاهی به نظرهای مقام معظم رهبری در مورد شعر و هنر دینی، می توان شعر امروز را از چهار منظر مورد بررسی قرار داد.

◄الف) کیفیت آثار ادبی پس از انقلاب (ماهیت شعر و مسائل فنی و تکنیکی در آن)
مقام معظم رهبری بارها در دیدارها و فرمایشاتشان، راجع به مبحث کیفیت و ماهیت شعر و آثار ادبی، اشاره های فراوانی نسبت به دقت در غنای علمی و کیفی آثار داشته اند. ایشان در مراسم بزرگداشت حافظ در سال 67 علت ارج نهادن به شخصیت حافظ را دو مقوله ی زبان فاخر و معارف دینی می دانند.

زبان فاخر مجموعه ای از مباحث کیفی را شامل می شود که موجب تأثیر بیشتر بر مخاطب می گردد. در جایی دیگر (رمضان سال 90 در دیدار با شاعران) با اشاره به لزوم توجه شاعران به معرفت دینی می فرمایند: «معرفت دینی خود را ارتقا دهید، البته عرض کردیم معرفت دینی به شکل فنی و علمی اش، نه به شکل ذوقی و من درآوردی» از این رو لزوم توجه به کیفیت در آثار ادبی دینی، بسیار ضروری است.

هر چند به فرموده ی معظم له شعر امروز از لحاظ زبان و تخیل، قوی و دارای نگاه روشنی به مرزهای دور و دقت ریز بین در امور جاری زندگی است، به همین دلیل سبک جدیدی از لحاظ زبان، مضمون و محتوا در حال ظهور و بروز است که در آینده ابعاد آن بهتر شناخته خواهد شد؛ اما راه طولانی تا رسیدن به تکنیک بالا و شعر متعالی که موجب تعالی انسان شود، داریم به طوری که در جایی دیگر می فرمایند: «اما بدانید «خیلى خوب» به معناى «تمامِ خوب» نیست. «خیلى خوب» ممکن است یک دهم «تمامِ خوب» باشد؛ آن نُه دهم دیگر جلوى روى شماست؛ یعنى توقف نکنید. اشکال کار در همه ى کسانى که در یک راهى از خودشان شکوفایى نشان می دهند، این است که خیال می کنند این پایان راه است.

فرض بفرمایید یک کسى آواز قشنگى می خواند، می گوییم به به، خیلى عالى بود؛ او را تحسین می کنیم. او اگر خیال کرد که دیگر بهتر از این نمی شود آواز خواند، قطعاً توقف و بلافاصله بعد از توقف، سقوط و تنزل خواهد داشت. او باید بداند از این بهتر هم می شود خواند. در همه ى رشته ها همین جور است. در همه ى کارهایى که ما دیدیم، همین جور است. احساس به منزل رسیدن، خستگى آفرین و رکودآفرین است. شما هنوز به منزل نرسیده اید. خیلى خوب پیش رفتید، خیلى خوبید؛ اما همین طور که عرض کردیم، گاهى «خیلى خوب» یعنى یک دهم «تمامِ خوب»؛ آن نُه دهم دیگر را بایستى پیدا کنید؛ تلاش کنید، کار کنید، زحمت بکشید و پیش بروید.»1

این موارد خصوصیات شعر امروز است که در حال شکل گیری و ظهور می باشد. شعر انقلاب با تکیه بر ارزش ها و باورهای دینی، با توجه به سن کم خود توانسته است دستاوردهای با ارزشی را به ادبیات ایران اضافه نماید. در هیچ زمانی این گونه گستردگی و فراوانی در تکنیک های ادبی و بیان شاعرانه نبوده است، چرا که حوزه ی محتوا و مضمون به واسطه ی مفاهیم و تعالی مذهبی، گسترده و وسیع می باشد.

البته فراموش نکنیم تکنیک در شعر امروز و شعر انقلاب، کودکی است در حال رشد و باید بگوییم این تکنیک بیشتر وابسته به مضمون می باشد، اما تکنیک شعرهای شاعران پیش از انقلاب به تناسب بیش از شاعران امروز می باشد. اما آنچه که قابل اهمیت است پرورش سبک و شیوه ای جدید در ادبیات ایران به نام شعر انقلاب می باشد که به تعبیر رهبر عزیز، فعلاً در کشور ما شعر امروز شعر پیش رونده است و بسیار زود است که در مورد آن بخواهیم نظر قطعی بدهیم.

به راحتی در مورد کیفیت شعر امروز که نوپاست نمی توان صحبت کرد و تکنیک را در شعر مردمی امروز نمی توان با تکنیک معمول در شعر گذشته مقایسه نمود، اما روند رو به رشد این سبک خبر از شعری تکنیکی می دهد و البته مبتنی بر ادبیات و در ادامه ی جریان همیشگی شعر ایران.

◄ب) محتوا و مضمون
یکی از شاخصه های مهم و اثرگذار در شعر انقلاب، بحث محتوا و مضمون است. پرداختن شاعران به مباحث ارزشی با محتوای غنی انسانی و دینی و مضمون یابی ها و مضمون آفرینی ها، از ویژگی های اصلی شعر انقلاب اسلامی می باشد. محتوا و مضمون دو عنصر اساسی در جوهر شعر محسوب می شوند که از اهمیت ویژه ای در شکل دهی خرد جمعی و تمدن اسلامی برخوردار است.

در این زمینه مقام معظم رهبری می فرمایند:
«شعر امروز در کشور ما از لحاظ «زبان و تخیل، قوی» و دارای نگاه روشن به مرزهای دور و دقت ریزبین در امور جاری زندگی است، به همین دلیل سبک جدیدی از لحاظ زبان، مضمون و محتوا در حال ظهور و بروز است که در آینده ابعاد آن بهتر شناخته خواهد شد.»
این سبک جدید در زبان، مضمون و محتوا با همنشینی همه ی عناصر شعری شکل گرفته و تکیه ی اصلی بر محتوا و مضمون می باشد. گفتمان انقلاب اسلامی با رویکرد دینی، توانست شعر به بن بست رسیده و به ابتذال کشیده شده ی عصر پهلوی را از بند ابتذال و البته تئوری زدگی رها کند و از مرداب فراموشی و مرگ تدریجی نجات دهد و با تعالیم انسان ساز خود، روحی جدید در کالبد بی جان شعر بدمد و توانست به هنر واقعی که وظیفه ی انسان سازی دارد، نزدیک گرداند. مضمون در شعر انقلاب، ویژگی انسان ساز، معنوی و مبتنی بر اخلاق و دین به خود گرفت. محتوای شعر انقلاب، محتوایی غنی، ارزش مدار و سازنده دارد.
از طرفی مفاهیم و مضمون های جدید توانست پنجره ای جدید به روی شعر و ادبیات باز کند. مفاهیمی چون «شهادت» و «ایثار» گنجینه ای تمام ناشدنی برای ادبیات امروز محسوب می شوند که قرن ها می توان در مورد آن ها شعر سرود.
مقام معظم رهبری با مقایسه ی دوره ی 200 ساله ی ادبیات سبک هندی با ادبیات 30 سال اخیر، یکی از شباهت های این دوره را نوآوری در مضمون می دانند و با بیان بیتی از صائب تبریزی این گونه می فرمایند:
«شباهت دوم بین این دوره و آن دوره ى 200 ساله، نوآورى در مضمون است. در هیچ دوره ى دیگرى این جور سابقه ندارد که این همه مضامین نو و حرف هاى تازه در شعر راه پیدا کند؛ که وقتى مضمون نو آمد، به تبع وجود مضمون نو، ترکیب نو هم مى آید. یعنى نیاز مضمون به لفظ موجب می شود که شاعر از ذوق خود، از هنر خود استفاده کند و ترکیبات بیاورد. البته در ابتداى کار ممکن است ناشی گرى هایى وجود داشته باشد، لیکن به تدریج زبان، پخته و سنجیده و استوار می شود و فخامت پیدا می کند.»2

تعاریف و مضمون هایی که در شعر انقلاب از مرگ، کشته شدن در جنگ با عنوان شهادت یاد شده است یا در مورد ائمه ی اطهار، همگی نشان از تولد سبکی جدید و پرورش تفکری جدید در ادبیات ایران دارد. حتی مضمون سازی که در شعر انقلاب رواج یافته در قالب هایی مثل سپید نیز بروز می کند و نوعی شعر سپید مبتنی بر ارزش های دینی می آفریند؛ تا پیش از این شعر سپید جایگاه تفکرات چپ و جولانگاه تئوری های مختلف شعری شده بود؛ اما با تولد شعر ارزشی و متعهد، تفکر دینی به شعر سپید و سایر قالب ها نیز راه پیدا کرد، به عنوان مثال شعر مرحوم «سید حسن حسینی» در مدح حضرت عباس از این نمونه است.

راز رشید ......

به گونه ی ماه

نامت زبان زد آسمان ها بود

و پیمان برادریت

با جبل نور

چون آیه های جهان محکم

***

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و ساعتی بعد

در باران متواتر پولاد

بریده بریده

افشا شدی

و باد

تو را با مشام خیمه گاه

در میان نهاد

و انتظار در بُهت کودکانه ی حرم

طولانی شد

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و در کنار درک تو

کوه از کمر شکست
◆سیدحسن حسینی، گنجشک و جبرییل◆

این تفکر و اخلاق اسلامی و معرفت دینی در قالبی جدید بروز می کند و یا در جایی مرحوم «سلمان هراتی» در وصف امام (ره) می گوید:

پیش از تو آب معنای دریا شدن نداشت
شب مانده بود و جرئت فردا شدن نداشت

محتوا، محتوایی غنی، کلمات روشن و زیبا و مضمون، مضمونی جدید می باشد که تا پیش از این کمتر در ادبیات دیده بودیم. پیدایش شعر آیینی و شعر دفاع مقدس نیز از دستاوردهای تفکر و گفتمان انقلاب اسلامی است. ما در هیچ دوره از تاریخ ادبیات، مانند حال حاضر، در ادبیات مقاومت و دینی رشد نداشته ایم.

ادبیات دینی و مقاومت رشدی افزایشی و دارای دستاوردهای فراوان بوده است. امروزه کلمه هایی مثل لاله، درخت، عطش و ... از ابزارهای مضمونی شعر دفاع مقدس محسوب می شوند. بد نیست به ادبیات دینی در اوایل ظهور اسلام نیز اشاره کنیم، به تأثیر و اهمیت محتوا و مضمون در رساندن پیام در مواقع مهم و حساس.

در کاخ یزید، زمانی که یزید با نیش خند و طعنه در مورد واقعه ی کربلا از حضرت زینب(سلام الله ) سؤال می کند، ایشان با کلامی ادبی و مضمونی بسیار زیبا می فرمایند: «ما رأیت و الا جمیلاً» بی شک این پیام، گیرا، تأثیرگذار و البته تأمل برانگیز است. این است کارکرد هنر دینی، هنری که موجب سازندگی و تعالی انسان می شود و او را از سقوط در تاریکی و جهل نجات می دهد.

شعر آیینی و شعر جنگ دو دستاورد بزرگ و با ارزش است در شعر انقلاب که تا کنون شاعران بسیار زیاد به آن پرداخته اند و مورد توجه شاعران بوده است، تا جایی که احساس می شود برخی از موضوعات مورد کم توجهی قرار گرفته اند به طوری که مقام معظم رهبری بارها و بارها از شاعران خواسته اند تا نگاهی بازتر و وسیع تر به این مقوله داشته باشند و مفاهیم و ارزش های فراوان دیگر را در حوزه ی شعر ارزشی مورد توجه قرار دهند.

از سخنان ایشان در جمع شاعران در رمضان سال 90 است که می فرمایند:

«براى انقلاب حرف بزنید، باید براى گفتمان انقلاب تلاش و کار کنید. ملت شما کار بزرگى انجام داده [است]. من سال گذشته این را گفتم - به نظرم در همین جلسه هم گفتم - که مسئله فقط مسئله ى شهادت نیست - البته شهادت در راه خدا و جان بر کف گذاشتن و تقدیم راه خدا کردن، قله ى شرافت هاى انسانى است – این قدر معارف دینى گسترده است، این قدر معارف انقلاب گسترده و پرمطلب و پرفیض است که می توان از آن بهره برد و می توان آن را منعکس کرد.»

در جایی دیگر می فرمایند:
«یک نکته اى که در اینجا وجود دارد این است که شعر انقلاب باید در خدمت مفاهیم انقلاب باشد. خب در بین شماها کسانى هستند که شعرهاى آیینى می گویند. شعرهاى مذهبى و شعرهاى مربوط به ائمه(علیهم السّلام) را، به اصطلاحى که حالاها باب شده، تعبیر می کنند به «شعر آیینى»، هستند؛ انصافاً شعرهاى خوبى هم گفته می شود؛ بعضی ها هم اشعار مربوط به جنگ و دوره ى دفاع مقدس یا مربوط به شهدا یا مربوط به جانبازان و این ها را می گویند.

این ها خیلى خوب است؛ لیکن - پارسال هم من اشاره کردم به این معنا - اهداف و آرمان هاى انقلاب منحصر در این ها نیست. انقلاب یک مجموعه اى از ستاره هاى درخشان آرمانى را بالاى سر ما قرار داده و ما را به حرکت و پرواز و جهش به سمت این نقاط نورانى دعوت کرده [است]. ما هم امتحان کردیم، دیدیم می توانیم پرواز کنیم؛ دیدیم این پرواز ممکن است. البته در دوره ى دفاع مقدس نمونه هاى بارزش دیده شد و دیدیم وقتى این ملت به سمت این آرمان ها پر بگشاید، می تواند خوب حرکت بکند؛ اما بسیارى از این آرمان ها هنوز بالاى سر ماست؛ ما باید حرکت کنیم، به سمت عدالت باید برویم، به سمت اخلاق باید برویم، به سمت استقلالِ به معناى حقیقى کلمه - شامل استقلال فرهنگى که از همه عمیق تر و دشوارتر است - باید برویم، به سمت بازیابى حقیقى هویت اسلامى- ایرانى خودمان باید برویم.»3

از این رو به نظر می رسد شعر انقلاب نیازمند توجه بیش از پیش شاعران انقلاب به محتوای انسانی – اسلامی و مضمون های جدید می باشد. به عنوان مثال گنجاندن و اضافه نمودن بخش هایی دیگر علاوه بر موضوعات دینی و ارزشی و توجه نمودن به موضوعات اجتماعی و انتقادی و به خصوص غزل و شعر عاشقانه و حرکت به سوی شعری تمام عیار با ویژگی ایرانی – اسلامی. متأسفانه توجه نکردن به موضوعات ذکر شده موجب گردیده ما در این موضوعات چندان حرفی برای گفتن نداشته باشیم و از این رو از شاعران غیر انقلابی عقب مانده ایم.

امروزه شعرهای اجتماعی، سیاسی، عاشقانه و انتقادی از زبان دشمنان و مخالفین نظام گفته می شود که نشان می دهد در این زمینه پیشرفت چندانی نداشته ایم. البته هر یک از این موضوعات، ویژگی ها و شاخصه هایی دارند که باید توجه شود.

مقام معظم رهبری در مورد شعرهای انتقادی و ویژگی های آن می فرمایند:

«من با شعر اعتراض مخالفتى ندارم؛ انسان یک چیز ناهنجارى را مى بیند، خب، در شعر منعکس می شود؛ این هیچ اشکالى ندارد؛ منتها باید مراقب باشید شما اعتراض تان به یک ناهنجارى است، در حال اعتقادتان به اصل گفتمان انقلاب اسلامى. اما یکى هست که اعتراضش به همین اصل گفتمان است؛ مراقب باشید زبان شما با زبان او یکى نشود. لازم است که شعراى جوان عزیزمان این مراقبت را بکنند.»4

یکی از آفت هایی که در مضمون و محتوای شعرهای دفاع مقدس دیده می شود، تکرار بیش از حد مضمون و محتوای خالی از اندیشه و تفکر می باشد که لازم است بیش از پیش به آن پرداخته شود.

◄ج) کمیت شاعران
یکی دیگر از شباهت هایی که مقام معظم رهبری بین دوره ی 200 ساله ی شعر (سبک هندی) و 30 ساله ی انقلاب بیان می کنند، بحث کمیت شاعر می باشد.
ایشان در این زمینه می فرمایند:
«یک خصوصیت در این 200 سال، کمیت شاعر است. یعنى شما وقتى نگاه کنید در این دو قرنى که عرض کردیم، مى بینید در ایران، در هند، در افغانستان، در ماوراءالنهر - یعنى منطقه اى که متأسفانه امروز تقسیم شده بین تاجیکستان و ازبکستان که منطقه ى پارسى زبان بخارا و سمرقند و دیگر مناطق تاجیک نشین بود - تعداد شاعرانى که هستند، شگفت آور است. در این دوره، هزارها شاعر هستند که سرشان هم به تنشان مى ارزد؛ نه این که فقط بگوییم شعر می گویند؛ نه، شاعراند.

حالا ممکن است همه برجسته نباشند، اما شاعراند. البته در بین این هزاران شاعرى که من به تقریب عرض کردم، شاید بشود گفت انسان می تواند 100 تا شاعر خوب در آن دوره پیدا کند؛ و در بین این 100 شاعر خوب، شاید انسان بتواند 10 تا شاعر درجه ى یک مثل صائب، مثل کلیم، مثل محمدجان قدسى، مثل نظیرى نیشابورى، پیدا کند. اوضاع آن 200 سال از لحاظ کمیت شعرى این جور است. یک شباهت امروز ما با آن دوره، همین کمیت است. تعداد شاعرى که امروز در کشور ما هست، در هیچ دوره اى - حالا آن دوره که خود ما بودیم و دیدیم و با شعرا هم مرتبط بودیم و همچنین آنچه که از گذشته شنیدیم - سابقه ندارد. امروز تعداد شاعران ما در کشور، از لحاظ کمیت، شبیه همان دوره ى 200 ساله است.

البته این به برکت انقلاب است. انقلاب معارف را، هنر را، همه چیز را آورد به متن مردم، داخل متن جامعه؛ لذا جوشش پیدا شد. امروز ما در کشور خیلى شاعر داریم؛ از نوجوانان دبستانى تا دبیرستانى، تا جوانان برومند، تا میان سالان و پیران. یعنى واقعاً انسان بخواهد محاسبه کند، تعداد شعراى امروز ما خیلى زیاد است. البته این مربوط به 30 سال است؛ اگر چنانچه ان شاءاللَّه همین روش ادامه پیدا کند - یعنى اگر با همین روال پیش برویم و شعر تشویق بشود و شعراى خوب بتوانند شعراى جوان تر را تربیت کنند - قطعاً کمیت شعراى ما از آن دوره بیشتر خواهد شد.»5

پس از انقلاب بلافاصله جنگ تحمیلی اتفاق افتاد و شاعران نیز همچون گروه های مردمی از هر تلاشی در جهت حفظ ارزش ها، خاک و ناموس خود دریغ نکردند. زوایای جنگ، اتفاق ها و حوادث را به خوبی برای آنان که در جنگ نبودند و آیندگان بیان نمودند. این اتفاق با حضور شاعران در حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی جمعی پدید آورد که امروزه از آنان به عنوان شاعران نسل اول انقلاب نام می بریم.

استاد «قیصر امین پور»، مرحوم «سلمان هراتی» و مرحوم «سیدحسن حسینی» از جمله ی این جمع هستند. در آغاز شاید شاعران کمی عضو این حلقه و تفکر بودند، اما با گذشت زمان بر تعداد آن ها افزوده شد و امروزه می توان به جرئت گفت شاعران متعهد انقلابی نسبت به هر دوره در شعر فارسی تعدادشان بیشتر است. این بیشتر بودن صرفاً بحث کمیت نیست، بحث تعداد شاعرانی است که به قول رهبر انقلاب، سرشان به تنشان می ارزد و می توان گفت شاعرانی برجسته هستند.

انجمن های فراوان و تعدد جشنواره های شعر با موضوعات دینی و ارزشی، شاعرانی بزرگ و با قریحه ی بالای شعری تربیت نموده است. کمیت شاعران زمانی اهمیت پیدا می کند که این شاعران اکثرشان دارای ذوق و قریحه ی بالایی باشند و نسبت به شاعران گذشته ی خود زیباتر، عمیق تر، پر مغزتر و ادبی تر شعر بگویند. شعر نوظهور انقلاب که اکنون در آستانه ی ورود به دهه ی چهارم خود قرار دارد، با حضور و استقبال شاعران جوان روبه رو شده که علاقه مند به سرایش و فعالیت در این حوزه هستند. زمانی اهمیت کمیت شاعران مطرح می شود که نیاز به حضور شاعران در این عرصه باشد.

مقام معظم رهبری در این زمینه می فرمایند:

«در امتحان هایى از قبیل همین حوادثى که حول و حوش انتخابات پیش آمد - بعد از انتخابات و قبل از انتخابات - دیدیم که در همین زمینه ها ضعف ها و مشکلاتى داریم. این حوادث براى ما نعمت بزرگى است؛ از این جهت که ضعف هاى خودمان را بشناسیم؛ مثل رزمایش هایى که نیروهاى مسلح راه می اندازند.

رزمایش اصلاً براى همین است که این یگان نظامى یا این سازمان نظامى، نقاط ضعفش را پیدا کند. هدفى را می دهند، فرمان صادر می شود که به سمت آن هدف حرکت بکنند؛ بعد چشم هاى بصیر و بینایى - در همه ى رزمایش ها این جور است – می ایستند و از بالاى صحنه، صحنه را نگاه می کنند. می بینند که بله، در فلان نقطه، ضعف وجود دارد یا بعضاً ناتوانی هاى مزمن وجود دارد. این براى ما یک رزمایش شد. البته به اختیار خود ما پیش نیامد؛ بر ما تحمیل شد؛ اما خوب شد؛ ضعف هاى خودمان را فهمیدیم. بنابراین این آرمان ها، بالاى سر ماست و باید به سمت این آرمان ها حرکت کنیم؛ آن وقت این ضعف ها برطرف خواهد شد. این هم یک نکته است.»6

پس از انتخابات، دشمن با حربه ی فرهنگی و هنری، سعی در تخریب ادبیات و هنر انقلابی نمود و اگر شاعران و هنرمندان ما هوشیارانه به مقابله ی با فتنه بر نمی خواستند به طور قطع اتفاق های ناخوشایندی رخ می داد. هر چند به نظر بنده اقدام های انجام شده یک صدم توان شاعران و هنرمندان انقلابی بود. چرا که هنر ابزار روشنگری است و خصوصیتش بصیرت بخشی است.

ما پس از انتخابات چند مجموعه ی شعر داشته ایم که توانسته است ابعاد و زوایای فتنه را روشن سازد؟ چند جمع و گردهمایی داشته ایم که در جهت رفع شبهه و روشنگری تشکیل شده است؟ چند شاعر داشتیم که در رسانه ها و رسانه ی ملی حضور یافتند و با بیان ادبی سعی در روشنگری داشتند؟ متأسفانه در این زمینه ضعف داریم و باید تقویت شویم. به تعبیر مقام معظم رهبری ما در زمان جنگ به سر می بریم و هر چه تعداد و کمیت بیشتر باشد، به طور قطع موفق تر عمل خواهیم کرد. هر چند نباید فراموش کنیم کمیت بدون لحاظ نمودن کیفیت، آسیب های فراوان بر ادبیات وارد می سازد.

◄د) اثرگذاری
تأثیرگذاری هنر بر جامعه همیشه دغدغه ی هنرمند و اهالی هنر بوده و شاعران نیز از این مقوله مستثنی نبوده اند. یکی از ویژگی های هنر، تأثیرگذاری است. این که یک اثر هنری و ادبی مورد استقبال مردم و جامعه قرار می گیرد، آرزوی هر ادیب و هنرمندی است. دهه ی 70 که ما شاهد تأثیر کم رنگ و حضور کم شاعران انقلابی بودیم مباحث فراوانی در موضوع بحران مخاطب بیان شد و همچنان نیز این مسئله نقل داغ شاعران روشنفکر و دگراندیش می باشد که عموماً با نظام قهر می باشند.

شاعران دگراندیش بدون توجه به مکان و زمان، نیاز جامعه و عدم شناخت درست از اجتماع، جایگاه مشخصی در شعر امروز و بین مردم ندارند. البته نباید فراموش کرد که شعر ایشان از منظر تکنیک ادبی، فاخرتر است، اما چون از جامعه و مردم فاصله گرفته اند؛ چون محتوای شعرشان خالی از معنویت و اندیشه های اسلامی است، اغلب با کم توجهی و بی توجهی مردم مواجه شده اند. اما شعر شاعران جوان و انقلابی، از بطن جامعه و توده ی مردم و برخاسته از ایمان دینی و مذهبی مردم می باشد، از این رو مورد توجه و استقبال مردم قرار گرفته است. این ویژگی نیز از ویژگی های مهم و قابل اهمیت شعر 30 ساله ی انقلاب می باشد. از این رو لازم است که شاعران به مباحث دینی و دریافت عمیق خود از مسائل دینی، بیش از پیش اهمیت دهند تا بتوانند به عمق و لایه های اجتماع نفوذ کنند و مردم را با خود همراه سازند.

برای این که اثری با ارزش و مورد قبول جامعه داشته باشیم، باید شناخت خود را از مباحث دینی افزایش دهیم. همان طور که رهبر معظم انقلاب می فرمایند: «یک نکته ى دیگرى که می خواهم به شعراى عزیزى که اینجا هستید و شعراى دیگرى که جزو مجموعه و جریان شعر انقلاب محسوب می شوند، عرض بکنم، این است که شاعر زمان ما با این ویژگى هایى که این زمان دارد، احتیاج دارد به معرفت دینىِ عمیق. امروز شما چه بخواهید، چه نخواهید، چه خودتان بدانید، چه ندانید، چه تصدیق بکنید یا نکنید، براى بسیارى از ملت ها الگو و اسوه شده اید.

این بیدارى اسلامى که مشاهده می کنید، چه بگوییم، چه نگوییم، چه به رو بیاوریم، چه نیاوریم، چه دیگران به رو بیاورند، چه نیاورند، اثرگرفته ى از حرکت عظیم ملت ایران است. این انقلاب عظیم، این انقلاب بزرگ، این تحول بنیان برافکنِ سنت هاى طاغوتى و نظام طاغوتى و نظام سلطه، ملت ایران را به یک اسوه تبدیل کرد. شما اگر بخواهید به لوازم اسوه بودن و الگو بودن عمل کنید، بایستى معرفت دینى و معرفت اسلامى خودتان را عمق ببخشید؛ و این در گذشته ى شعر ما وجود داشته [است]. شما نگاه کنید، شاعران برجسته ى ما اغلب - حالا نمی گویم همه – این جوراند؛ از فردوسى بگیرید تا مولوى و سعدى و حافظ و جامى.»7

در نهایت اگر بخواهیم ویژگی های شعر انقلاب را بدانیم، باید بگوییم شعر انقلاب شعری نوپا اما اندیشمند و پویاست و ویژگی های آن در کلام مقام معظم رهبری بارها اشاره شده است. اما آنچه که ضروری است، عمل به ویژگی های ذکر شده در بیانات مقام معظم رهبری است. در پایان به بیانات رهبری معظم انقلاب در مورد وظیفه و ویژگی شاعران انقلاب می پردازیم؛ شعری که رهبری خود نیز آیینه وار در آن می نگرد و شعر را آیینه ی زمان خود می داند و چه زیبا می فرمایند:

سرخوش ز سبوی غم پنهانی خویشم
چون زلف تو سرگرم پریشانی خویشم
در بزم وصال تو نگویم ز کم و بیش
چون آیینه خو کرده به حیرانی خویشم

ایشان درباره ی وظیفه ی شاعران انقلاب در جمع شاعران در رمضان سال 88 می فرمایند:
«خب، در اینجا شاعر چه نقشى دارد؟ مردِ هنرى و مردِ فرهنگى - مرد شامل زن ها هم می شود - یعنى انسانِ هنرى و انسانِ فرهنگى، در این صحنه چه وظیفه اى دارد؟ به نظر من وظیفه خیلى سنگین است، خیلى بزرگ است. مهم ترین وظیفه هم تبلیغ و تبیین است؛ «الّذین یبلّغون رسالات اللَّه و یخشونه و لا یخشون احدا الّا اللَّه»؛8 این یک معیار است؛ حقیقتى را که درک می کنید، آن را تبیین کنید. کسى انتظار ندارد برخلاف آنچه که می فهمید حرف بزنید. نه، آنچه را که می فهمید، بگویید. البته براى این که آنچه می فهمید درست و صواب باشد، باید تلاش و مجاهدت کنید؛ چون در حوادثِ فتنه گون، شناخت عرصه دشوار است، شناخت اطراف قصه دشوار است، شناخت مهاجم و مدافع دشوار است، شناخت ظالم و مظلوم دشوار است، شناخت دشمن و دوست دشوار است.

اگر بنا باشد یک شاعر هم مثل دیگران گول بخورد، فریب بخورد و بی بصیرتى به سراغش بیاید، این خیلى دون شأن یک انسان هنرى و یک انسان فرهنگى است. پس باید حقیقت را فهمید؛ بعد هم باید همان حقیقت را تبلیغ کرد. نمی شود با شیوه هاى سیاسى – شیوه هاى سیاست گران و سیاست مداران - در عالم فرهنگ حرکت کرد، این خلاف شأن فرهنگ است. در عالم فرهنگ بایستى گره گشایى کرد؛ بایستى حقیقت را باز کرد، بایستى گره هاى ذهنى را باز کرد و این تبیین لازم دارد، یعنى همان کار انبیا؛ من به شما عرض می کنم که این حرکت عظیم انقلاب اسلامى، یک حرکت تمام شده نیست. حالا یک گوشه ى از لشکر آن من و شماییم که حالا یک ذره مثلاً اهل ادب و فرهنگ و این ها محسوب می شویم؛ «وللَّه جنود السّماوات و الارض»9 لشکر او زمین و آسمان نمی شناسد(*).»

❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁

پی نوشت ها:

* رضا حسین نژاد؛ شاعر و پژوهشگر شعر و ادب

1. دیدار مقام معظم رهبری با شاعران، رمضان سال 90

2. همان

3. دیدار مقام معظم رهبری با شاعران، رمضان سال 1388

4. دیدار مقام معظم رهبری با شاعران، رمضان سال 1390

5. همان

6. دیدار مقام معظم رهبری با شاعران، رمضان سال 1388

7. دیدار مقام معظم رهبری با شاعران، رمضان سال 1390

8. سوره ی احزاب، آیه ی 39

9. سوره ی فتح، آیه ی 7

❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁❁

منــــــــابع:

◄ پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری

◄ کتاب گنجشک و جبرییل، سیدحسن حسینی

◄ وبسایت راسخـــــــــــــــــــون