برجسته ترین نکات در سیره عملی حضرات معصومین(علیهم السلام) در الگوی مصرف شش مبحث می باشد.
* رعايت وظيفه خاص پيشوايان
وظيفه الهی همه پيشوايان عدل، اين است كه در مصرف، همانند تهی دست ترين مردم زندگی كنند تا اسوه و الگويی برای همه مردم باشند و مشكلات اقتصادی، فشار روانی دوچندانی بر بينوايانْ وارد نسازد:
إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلی أئِمَّةِ العَدلِ أن يُقَدِّروا أنفُسَهُم بِضَعَفَةِ النّاسِ كَيلا يَتَبَيَّغَ بِالفَقيرِ فَقرُهُ.
خداوند، بر پيشوايان عادل، واجب كرده است كه خود را با مردم تهی دست، همسان سازند تا مبادا ناداری تهی دست، او را برافروخته سازد.
از اين رو، انبيا و امامان، در شرايطی كه فقر، از جامعه ريشه كن نشده بود، نهايت قناعت و ساده زیستی را در زندگی خود رعايت می كردند؛ امّا در عين حال، ديگران را به ميانه روی توصيه می نمودند و اجازه نمی دادند كه ديگران، خود را از لذّت های مشروع زندگی، محروم كنند.
رعايت مقتضيات زمان
پيشوايان دين، همواره مقتضيات زمان خود را در مقدار مصرف و چگونگی آن، رعايت می كردند، بدين معنا كه: اولًا امامان، كاری را كه موجب انگشت نما شدن آنها شود، انجام نمی دادند. از اين رو، امام صادق عليه السلام در پاسخ كسی كه به او ايراد می گيرد كه: «چرا بر خلاف سيره جدّت امام علی عليه السلام كه از لباس های ارزان و خشن استفاده می كرد، از لباس نو و نرم استفاده می كنی؟!» می فرمايد: «علی عليه السلام در زمانی از آن نوع لباس استفاده می كرد كه در فرهنگ عمومی، زشت نبود و اگر در زمان ما چنين لباسی می پوشيد، انگشت نما می شد. بنا بر اين، بهترين لباس در هر زمان، لباس مردم همان زمان است».
ثانيا در شرايط مناسب اقتصادی، كه همه مردم می توانستند از امكانات مناسب زندگی، بهره مند شوند، امامان عليهم السلام نيز از استفاده از مواهب الهی، پرهيز نمی كردند. به همين جهت، در روايتی ديگر، امام صادق عليه السلام در پاسخ به اين ايراد سفيان ثوری كه به ايشان گفته بود: «چرا پدرانت از لباس های زيبا استفاده نمی كردند؛ امّا شما استفاده می كنيد؟» می فرمايد: «آنان در روزگاری زندگی می كردند كه مردم در فقر و تنگ دستی بودند؛ ولی در شرايط كنونی كه وضع اقتصادی مردم خوب است، نيكان، سزاورترند كه از مواهب الهی، بهره مند شوند».
* در تنگنا قرار ندادن خانواده
قناعت و ساده زیستی پيشوايان، موجب در تنگنا قرار دادن خانواده و سختگيری بر آنان نبود. شيخ كلينی از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه: پيامبر خدا صلی الله عليه و آله امكانات مورد نياز خانواده خود را به خوبی تأمين می كرد و در باره فلسفه اين اقدام ايشان می فرمايد:
إنَّ النَّفسَ إذا عَرَفت قُوتَها قَنِعتَ بِهِ و نَبَتَ عَلَيهِ الَّلحمُ.
نفس انسان، اگر از روزی اش آگاه باشد، به آن رضايت می دهد، و گوشت، با روزی می رويد.
اين سخن، بدين معناست كه اگر امكانات مورد نياز انسان در زندگی، تأمين نباشد، از نظر روحی و جسمی، با مشكل روبه رو می شود؛ امّا وقتی نيازهای او تأمين شود، احساس آرامش روانی می كند و از نظر جسمی هم نيرومند می گردد.
پيشوايان الهی، شخصا از قدرت روحی خارق العاده ای برخوردار بودند كه كمبودهای مادی، آنها را تحت تأثير قرار نمی داد؛ ولی همسر و يا ديگر اعضای خانواده آنها كه از اين قدرت روانی برخوردار نبودند نمی توانستند مانند آنها باشند.
همچنين گزارش كتاب شريف الكافی، از خانه مزّين همسر امام باقر عليه السلام نيز نشانگر اين معناست كه هر چند اهل بيت عليهم السلام در زندگی شخصی، فقر اختياری را برگزيده بودند، امّا هيچ گاه همسر و خانواده خود را در تنگنا و سختی قرار نمی دادند.
* آراستگی همراه با ساده زیستی
پيشوايان الهی، به موجب روايت: «إنَّ اللّهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ»، در عين ساده زيستی، از نظر ظاهری، كاملًا آراسته بودند. البته آراستگی آنان، شبيه آرايش اسرافكاران و مستكبران نبود؛ ولی آنان از نظر رنگ لباس، پاكيزگی و معطر بودن، برای مخاطبان، جذابيتی خاص داشتند. در روايتی از امام صادق عليه السلام آمده است:
العِطرُ مِن سُنَنِ المُرسَلِينَ.
عطر زدن، از سنّت های پيامبران است.
همچنين از امام صادق عليه السلام روايت شده كه می فرمايد: كانَ رسولُ اللّهِ صلی الله عليه و آله يُنفِقُ فی الطِّيبِ أكثَرَ مِمّا يُنفِقُ فی الطَّعامِ.
پيامبر خدا صلی الله عليه و آله برای عطر، بيشتر از غذا خرج می كرد.
روايت شده كه پيامبر خدا صلی الله عليه و آله، نه تنها برای خانواده خود، بلكه برای ديدار با يارانش نيز خويشتن را می آراست و می فرمود: «خداوند، دوست دارد كه بنده اش وقتی برای ديدار با برادرانش از خانه بيرون می رود، خود را بيارايد و آماده ديدار آنها نمايد».
* گراميداشت ميهمان
يكی از حقوق ميهمان، گرامی داشتن اوست. در روايتی از پيامبر صلی الله عليه و آله آمده است:
إنَّ مِن حَقِّ الضَّيفِ أن يُكرَمَ.
از حقوق ميهمان، اين است كه گرامی داشته شود.
در احاديث اسلامی، رهنمودهای فراوانی برای چگونگی احترام به ميهمان، وارد شده است. يكی از آنها آماده سازی بهترين غذايی است كه تهيه آن برای ميزبان، به سادگی امكان پذير است. از امام علی عليه السلام روايت شده كه می فرمايد: إذا دَخَلَ عَلَيكَ أخوكَ المُؤمِنُ، فَأَطِعمهُ مِن أطيَبِ ما فی بَيتِكَ.
هرگاه برادر مؤمنت بر تو وارد شد، از بهترين غذايی كه در خانه ات داری، به او بخوران.
بر پايه رواياتی كه كلينی رحمه الله نقل كرده، اهل بيت عليهم السلام، خود، در انجام دادن اين رهنمود، پيش گام بودند. ابو خالد كابلی، روايت كرده كه صبحانه ای ميهمان امام باقر عليه السلام بودم. تا آن موقع، غذايی پاكيزه تر و خوش بوتر از آن صبحانه نخورده بودم. پس از صرف غذا امام عليه السلام به من فرمود:
كَيفَ رَأيتَ طَعامَنا؟
چگونه ديدی غذای ما را؟
گفتم: غذايی پاكيزه تر و خوش بوتر از آن نخورده بودم؛ ولی [هنگام خوردن غذا] به ياد اين آيه افتادم كه در كتاب خدا آمده: «لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ.
البته در قيامت، از نعمت هايی كه داشته ايد، بازپرسی خواهيد شد».
گويا، ابو خالد، تصوّر می كرد كه خوردن غذای لذيذ و مطبوع، موجب طول حسابرسی روز قيامت خواهد شد؛ از اين رو، در فكر بود كه چرا در خانه امام باقر عليه السلام غذايی به اين لذيذی تهيه شده است؟! بدين جهت، ابهام خود را با اشاره به آيه ياد شده مطرح كرد. امام در پاسخ وی فرمود:لا، إنّما تُسألون عَمّا أنتُم علَيهِ مِن الحقِّ.
نه! آنچه درباره اش از شما بازخواست می كنند، عقيده حقّی است كه شما داريد.
روايات ديگری نيز اين معنا را تأييد می كنند. در برخی از آنها آمده كه خداوند، بزرگوارتر از آن است كه روز قيامت در باره نعمت های حلال و مشروعی كه به مردم عنايت كرده، بازجويی كند؛ بلكه بازجويی های قيامت، در باره مسائل اساسی اعتقادی، اخلاقی و عملی خواهد بود.
* ايثار نسبت به نيازمندان
يكی از ويژگی های پيشوايان الهی، اين بود كه تأمين نيازهای ديگران را بر خود مقدّم می داشتند. در مورد پيامبر صلی الله عليه و آله نقل شده: ما شَبِعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله عليه و آله ثَلاثَةَ أيّامٍ مُتَوالِيَةً حَتّی فارَقَ الدُّنيا، و لَو شاءَ لَشَبِعَ، و لكِنَّهُ كانَ يُؤثِرُ عَلی نَفسِهِ.
پيامبر خدا صلی الله عليه و آله، تا زمانی كه از دنيا رفت، هرگز سه روز پياپی، غذای سير نخورد. البته اگر می خواست، می توانست سير بخورد؛ امّا ديگران را بر خود، مقدّم می داشت.
منبع :الگوی مصرف از نگاه قرآن و حديث، حجت الاسلام والمسلمین محمدی ری شهری
