ارزش های انقلاب اسلامی/ بخش اول

چکیده
انقلاب اسلامی ایران با رهبری امام خمینی رحمه الله، جلوه ای از تمدن اسلامی و مبتنی بر ارزش های اصیل است. این انقلاب با عشقی که مردم به احیای ارزش های اسلامی داشتند، به پیروزی رسید. به همین دلیل «انقلابی ارزشی» شناخته می شود و نشر و بسط ارزش های انقلاب اسلامی در جامعه اهمیت فراوان دارد. ازاین رو، باید این ارزش ها را که حیات نظام جمهوری اسلامی نیز بسته به آن است، در سال های آتی به نسل های مختلف معرفی و برای آنها نهادینه شود؛ هر نهادی با توجه به ظرفیت ها و امکاناتش باید تلاش کند. صدا و سیما یکی از نهادهایی است که می تواند در این زمینه نقش داشته باشد. معرفی کردن فرهنگ اسلامی مبتنی بر ارزش ها از رسالت های خطیر سازمان صدا و سیما است. 
مقاله حاضر درصدد است ضمن بیان ارزش های انقلاب اسلامی و اهمیت آنها، نقش رسانه را تبیین کرده، پیشنهادهایی برای انتقال ارزش های انقلاب اسلامی از طریق صدا و سیما به نسل جوان ارائه دهد. 
واژگان کلیدی: ارزش ها، ارزش های اسلامی، ارزش های انقلاب اسلامی، ارزش ها و صدا و سیما.

 مقدمه

انقلاب اسلامی ایران، که بزرگ ترین تحول در قرن اخیر است، با ارزش های اصیل و ناب اسلامی همراه است. امروزه تهاجم فرهنگی غرب، نسل جوان جامعه را با انواع ابزارهای نوین ارتباطی هدف گرفته است. ازاین رو، وظیفه آگاهی بخشی و هدایتگری دستگاه های ارتباطی از جمله رسانه ها و به ویژه رسانه ملی بسیار حساس  و حیاتی  است. آشنا سازی نسل جوان با ارزش های انقلابی که برخاسته از ارزش های دینی و فطری است می تواند آنها را در برابر تهاجم فرهنگی رسانه های بیگانه، بیمه کند. با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع یاد شده، مباحث مقاله حاضر در دو بخش بیان خواهد شد. در بخش اول پس از بیان ارزش های انقلاب اسلامی و اهمیت آن، به بیان رابطه این ارزش ها با فرهنگ، کارکرد و اهمیت ارزش های دینی و اسلامی و رابطه آن با ارزش های انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی می پردازد. در بخش دوم، نقش رسانه را در معرفی و تثبیت ارزش های انقلاب اسلامی و کارکرد آن بررسی می کند و در آخر نیز پیشنهادهایی برای انتقال ارزش های انقلاب اسلامی به نسل جوان، از طریق رسانه، ارائه می شود.

 1. کلیات

 الف) ارزش های انقلاب اسلامی و اهمیت آن

سرچشمه ارزش های انقلاب اسلامی، دین مبین اسلام است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارزش های جامعه نیز دگرگون شد و تعلیم و تربیت الهی و توجه به معنویات و فضائل انسانی، جایگاهی ارزش مند یافت. هدف انقلاب اسلامی تلاش برای دگرگونی ارزش ها به سوی نظام اخلاقی بوده است. یکی از مهم ترین راه های حفظ و تداوم انقلاب و دورماندن از رکود این حرکت اجتماعی و فرهنگی، فهم و درک عمیق ارزش ها، بنیادهای انقلاب و انتقال آن به نسل های آینده است. همچنین برای بقای جامعه و بروز رفتارهای انسانی نیاز به اقامه ارزش ها در جامعه است؛ زیرا بدون انطباق رفتارها با ارزش ها، جامعه قدرت ادامه حیات ندارد؛ قوام هر جامعه ای به ارزش های آن جامعه بستگی دارد. 
نادیده گرفتن ارزش ها، پیامد های ناگواری درپی خواهد داشت، به ویژه وقتی این ارزش ها الهی باشد که در این صورت، با نادیده گرفتن آن، نه تنها امنیت مادی، بلکه امکان بروز رفتار معنوی از میان می رود و در نتیجه ظهور کمالات انسانی نیز به خطر می افتد. انقلاب ایران نیز ارزش های اصیلی است که مبتنی بر آن است و دوام و قوام آن وابسته به این ارزش ها می باشد، لذا این یک فرض و وظیفه است که در راستای شناخت ارزش های انقلاب اسلامی و معرفی و بسط آنها در جامعه به ویژه میان نسل جوان وظیفه ای واجب است. در این راه باید از ابزارهای مناسب و با کارایی بالا، بهره گرفت و از امکانات موجود بیشترین استفاده را کرد.

 ب) رابطه ارزش ها با فرهنگ و اهمیت این مقوله

پیش از شروع مقاله باید به یک پرسش پاسخ داد و آن اینکه، قوام جامعه و زندگی اجتماعی در چیست؟ از نظر دانشمندان علوم اجتماعی، این عامل قوام­بخش، «فرهنگ» است. شاید بتوان گفت تنها عاملی که می تواند افراد را کنار هم قرار دهد، مانند ملاطی، که خشت ها را روی هم نگه می دارد و بنایی به نام جامعه را به وجود آورد، فرهنگ است؛ زیرا افراد با شخصیت های متفاوت تنها در پرتو فرهنگ، می توانند ارتباطات و مناسبات میان خویش را سامان بخشند. فرهنگ یکی از اساسی ترین و پیچیده ترین مسائل هر جامعه است. فرهنگ تعاریف مختلفی دارد. بر اساس پاره ای از تعریف های فرهنگ، ارزش ها، رکن اساسی آن تلقی می شود. در حالی که برخی از تعاریف نیز جامعیت فرهنگ را از نظر دور نداشته و به «باورها»، «ارزش ها»، «الگوها» و «شیوه های رفتاری ویژه برخاسته از باورها و ارزش ها» به عنوان ارکان اصلی و اساسی فرهنگ اشاره کرده اند (مصباح یزدی، 1376: ص102 ـ 104). به نظر می رسد تعریف اخیر از نظر جامعیت و فراگیر بودن از جمله بهترین و مناسب ترین تعریف های کاربردی است که می توان درباره واژه فرهنگ ارائه داد. مقاله حاضر نیز این تعریف را می پذیرد. در این میان، فرهنگ اسلامی نیز سلسله ای از باورها و ارزش ها و شیوه های رفتاری خاصِ شکل گرفته بر اساس آن باورها و ارزش ها را دربر می گیرد که به دلیل خاستگاه اصلی خود محتوای اسلامی یافته است طوری که روح اسلامی، هرگز و تحت هیچ شرایطی از نهاد آن جدا نمی شود (همان). بنابراین، هیچ جامعه ای بدون فرهنگ نخواهد بود. حال که دانستیم قوام جامعه وابسته به فرهنگ است و فرهنگ شامل عناصر سه گانه و رفتارهای مبتنی بر آن است، باید بدانیم کدام یک از این عناصر سه گانه نقش بنیادی دارند و در یک جمله، قوام فرهنگ در چیست؟ فیلسوفان علوم اجتماعی، قوام فرهنگ را در ارزش ها می دانند. آنها بر این باورند که این ارزش ها هستند که سبب هویت و قوانین ویژه در جامعه می شوند (مصباح یزدی،1372: ص131)؛ اگر می گویند هویت هر جامعه ای به فرهنگ آن است، منظورشان بخش ارزشی فرهنگ است و این بدان جهت است که رفتارها، ناشی از عقاید و ارزش هاست. ناگفته نماند که ارزش ها ریشه در باورها دارند و چون ارزش ها از مؤلفه های اساسی هر فرهنگی است، بنابراین ریشه ای ترین مقوله فرهنگ، ارزش ها هستند. 
در تعریف ارزش آمده است: «ارزش عبارت از اندیشه ها و تصورات است از آنچه یک فرهنگ خاص به آنها به عنوان خوب یا بد، متمایل یا غیر متمایل است» (محسنیان راد، 1375: ص4). این تعریف نشانگر ارتباط بین ارزش ها و فرهنگ می باشد. با مروری بر تعریف های فراوانی که از «فرهنگ» شده است درمی­یابیم که نظام های ارزشی، عنصری مهم و اساسی از فرهنگ شمرده می شود (پهلوان، 1380: ص16). همین جایگاه ارزش ها در زندگی انسان رکن اساسی انسانیت و وجه اصلی تمایز نوع بشر از دیگر موجودات است. امتیاز اصلی انسان ها «فرهنگی بودن» آنها است (کینگ، 1355: ص54). 
برخی از صاحب نظران ارزش را فراتر از دانش توصیف کرده اند. آنها بر این باورند که دانش، لزوماً انسان را به سوی تکامل سوق نمی دهد؛ بلکه این ارزش ها هستند که تعالی بخش و حرکت آفرین اند. برخی از دانشمندان نیز اخلاق را مترادف با ارزش تعریف کرده اند (خمینی، 1378: ص10). در نتیجه اهمیت ارزش ها به این دلیل است که پایه فرهنگ هر جامعه، هویت و تعیین کننده رفتار آنها است. ازاین روست، که شناخت و تشخیص ارزش های درست و به کارگیری و عمل به آنها، گامی بلند به سوی سعادت و کمال جامعه خواهد بود.

 ج) کارکردها و اهمیت ارزش های دینی و اسلامی

 یک ـ حفظ انسجام جامعه

ویژگی مطلق بودن و یکپارچگی ارزش های اسلامی به ایجاد وحدت و انسجام جامعه منجر می شود. ارزش های مطلق و واحد نیز به رفتارهای هماهنگ می انجامد. این رفتارها که ناشی از عقاید و ارزش های اسلامی هستند، از یکپارچگی ارزش های اسلامی سرچشمه گرفته اند و به ایجاد وحدت و همگرایی و انسجام در جامعه کمک می کنند. این ارزش های دینی در جایگاه اهدافی که تعالی­جویی جامعه را ارضا می کنند، اهمیت اساسی دارند (ذوعلم، 1379: ص30).

 دو ـ حفظ ثبات جامعه

ارزش های اسلامی با تکیه بر تعالیم الهی و سفارش های پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام، نقش عمده ای در تسهیل و تمهید ارتباطات گروه های اجتماعی ایفا می کنند و سبب زمینه سازی تعادل اجتماعی می شوند. برای حفظ جامعه، در کنار قوانین و مقررات و استفاده از قدرت ـ که توسط حکومت ها در جوامع اعمال می شود ـ «ارزش های دینی» نقش عمده ای ایفا می کنند، چنان که به هر اندازه اعتبار و مشروعیت حاکمیت، اتکای بیشتری به ارزش های مشترک جامعه داشته باشد، ضرورت استفاده از قدرت و جبر، برای کنترل و حفظ نظام جامعه، کمتر خواهد شد (همان: ص33). 
درباره اهمیت ارزش های اسلامی باید افزود که اگرچه انسان برای رسیدن به کمال و سعادت، چاره ای جز پذیرش زندگی اجتماعی ندارد و زندگی فردی نمی تواند انسان را به سعادت رهنمون سازد، این واقعیت را نیز نمی توان نادیده گرفت که هر زندگی جمعی نیز نمی تواند انسان را به این هدف برساند. جامعه ای تضمین کننده سعادت آدمی است که ارزش های آن مبتنی بر ارزش های سازنده الهی باشد. اهمیت ارزش های اسلامی، وقتی مشخص می شود که این مجموعه (جامعه و ارزش ها) را با هم در نظر بگیریم و اهمیت این ارزش ها را برای رساندن انسان به کمال مطلوب و سعادت دنیوی و اخروی دریابیم.

 د) رابطه ارزش ها و انقلاب اسلامی ایران و تشکیل حکومت اسلامی

در دیدگاه اسلام، هدف از آفرینش انسان، قرب الهی و تحقق ارزش های والای دینی و انسانی است. این هدف در قالب دستورهای دین مبین اسلام به بشر عرضه شده است. برای تحقق کامل این احکام زمینه هایی از جمله برقراری حکومت اسلامی لازم است که در دوران معاصر، جلوه عملی این حکومت اسلامی را پس از انقلاب در ایران شاهدیم. 
انقلاب اسلامی ایران، برخاسته از جهان ­بینی و ارزش های اسلامی بود و همه کسانی که به تحلیل و نظریه­ پردازی درباره این انقلاب پرداخته اند، بر این نکته تأکید دارند. ماهیت «اسلامی» انقلاب سال 1357 ایران، بدین معنی است که اهداف و آرمان های انقلاب، همان است که در «اسلام» مطرح شده است. علت تأکید امام خمینی رحمه الله بر «جمهوری اسلامی» ـ بدون یک کلمه زیاد یا کم ـ در همین مطلب نهفته است که در دیدگاه ایشان ملت ایران با انقلاب اسلامی، هدفی جز استقرار اهداف و ارزش های اسلام نداشتند. شهید مطهری رحمه الله ماهیت اسلامی انقلاب را این گونه تعریف می کند: «طرد همه ارزش های غیر اسلامی و تکیه بر ارزش های مستقل اسلامی» (مطهری، 1372: ص48). البته روشن است که استقرار عدالت، قطع وابستگی ها، از بین بردن تبعیض های ناروا، تأمین آزادی های معقول و مشروع، ایجاد رفاه و امنیت، گسترش تعلیم و تربیت و... همه از اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی بوده است. اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فهرستی درباره وظایف اساسی دولت جمهوری اسلامی ایران، از اهداف نظام را پیش روی ما قرار می دهد. نگاهی به دیدگاه اسلام درباره «انسان» و «جامعه»، این نکته را روشن می سازد که هدف نهایی از این اقدامات و تلاش ها، زمینه سازی و فراهم کردن بستر مناسب، برای رسیدن به کمال حقیقی است که هدف آفرینش انسان بوده است. از آنجا که جامعه انسانی بدون داشتن زمینه های مناسب، نمی تواند به رشد معنوی برسد، نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مناسب، مقدمه تعالی معنوی و کمال حقیقی انسان است. 
بنابراین مهم ترین و برترین آرمان انقلاب اسلامی ایران، گسترش ارزش ها بوده است و بدون چنین غایتی نمی توان ماهیت انقلاب را، اسلامی دانست. ازاین رو، مهم ترین مرجع شناخت ارزش های انقلاب، سخنان امام خمینی رحمه الله، رهبر است که با توجه به اعلامیه ها، احکام صادره و منش شخصی ایشان، این ارزش ها در هفت مورد دسته بندی شده اند که عبارت است از:
1. حضور مردم در صحنه؛ 2. ایمان؛ 3. ایثار؛ 4. جهاد؛ 5. شهادت؛ 6. ساده زیستی؛ 7. وحدت کلمه (موسوی خمینی، 1378: ص16).

ادامه دارد...
-------------------------
مطالب تکمیلی:
ارزش های انقلاب اسلامی/ بخش دوم
ارزش های انقلاب اسلامی/ بخش سوم