آنچه از ادیان در قرآن باید بدانیم

دین های پیامبران گذشته با در نظر گرفتن مقتضیات زمان های خودشان نیز دین های کاملی بوده اند، و جوامع بشری به چیزی بیشتر از آن نیازی نداشته اند تا خداوند برای آنان بفرستد. پس گمان نشود که نقصی در دین پیامبران گذشته وجود داشته است. بلی دین های پیامبران گذشته جوابگوی نیازهای معنوی و مادی مردم تا روز قیامت نبوده است، بلکه فقط برای همان زمان خودشان دین کامل بوده اند. و تنها با پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ این دین به تکامل نهایی خود رسید

پرسش: قرآن هیچ وقت دین را جمع نیاورده (ادیان) آیا این بدین معنی است که ما یک دین داریم و آن اسلام است و بقیه مکمل آن می باشند؟

پاسخ:
معانی و ریشه های مختلفی برای «دین» ذکر گردیده است. بعضی ها گفته اند که این کلمه عبری و به معنای حساب است و بعدها وارد زبان عربی شده است. بعضی ها معتقدند که دین کلمه عربی خالص است به معنای عادت و استعمال. و بعضی ها می گویند دین کلمه فارسی است.(1) ولی از سخنان علامه طباطبایی به دست می آید که دین کلمه ای عربی است که از ماده «دنو» در برابر «علو» گرفته شده است.(2)
در اصطلاح به مجموع اعتقاد به حقیقت انسان و جهان و مقررات متناسب با آن که در مسیر زندگی مورد عمل قرار می گیرد، دین گفته می شود.(3)
اسلام در لغت به معنای خضوع، انقیاد، تسلیم، گردن گذاری و طاعت می باشد.(4) و در اصطلاح، اسلام بر دینی اطلاق می شود که خداوند در قرآن کریم مردم را به سوی آن دعوت نموده است و از این روی اسلام نامیده شده است که برنامه کلی آن تسلیم شدن انسان به خدای جهان و جهانیان است(5) و در اثر این تسلیم، غیر از خدای یگانه پرستش و اطاعت نشود.(6)
با توجه به مطالب فوق باید گفت: دین خدای سبحان که دین حق است، یک دین بیش نیست و نمی تواند متعدد باشد و در تمام زمان ها مردم مکلّف به تدین به آن دین بوده اند که با دلایل زیر می توان آن را ثابت کرد:
1. آیات متعددی در قرآن کریم داریم که دلالت دارند بر اینکه دین تمام پیامبران الهی، دین اسلام بوده است:
الف: قرآن کریم می فر ماید: اولین کسی که دین الهی را اسلام و پیروان آن را مسلمان نامید، حضرت ابراهیم -علیه السّلام- بود، آنجا که گفت: رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَینِ لَک وَمِنْ ذُرِّیتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَک. پروردگارا ما دو نفر را مسلمان قرار ده و از نسل ما امت مسلمان به وجود بیاور.(7) و در جای دیگر خداوند بر این مطلب تاکید دارد و می فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردید... و آیین پدرتان ابراهیم نیز چنین بوده است، او بود که قبلا شما را مسلمان نامید.»(8)
ب: آیه شریفه ای که وصیت حضرت ابراهیم و حضرت یعقوب -علیه السّلام- را نقل می کند که می گویند، ای پسران من، خداوند برای شما این دین (اسلام) را برگزید پس البته نباید جز مسلمان بمیرید.(9) و یا هنگامی که ساحران فرعون بعد از دیدن معجزه، دین حضرت موسی -علیه السّلام- را می پذیرند، در پیشگاه خداوند بعد از تهدید فرعون، دعا می کنند که «پروردگارا بر ما شکیبایی فرو ریز و ما را مسلمان بمیران»(10) و یا خطاب به امت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: «خداوند از دین آنچه را که به نوح درباره آن سفارش کرد، برای شما تشریع کرد و آنچه را بر تو وحی کردیم و آنچه را که درباره آن به ابراهیم و موسی و عیسی، سفارش نمودیم که دین را برپا بدارید...»(11) همه این آیات شریفه دلیلی بر یگانگی دین انبیاء الهی می باشند.
ج: آیاتی در قرآن کریم داریم که می گویند غیر از دین اسلام در نزد خداوند، دین دیگری وجود ندارد و به صورت اطلاق آمده است که هر کسی غیر از دین اسلام دین دیگری انتخاب کند، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد.(12) پس باید دین تمام انبیاء الهی اسلام باشد تا مورد پذیرش خداوند قرار گیرد.
علامه طباطبایی می گوید: دین در پیش خدا یک دین است و هیچ اختلافی در آن وجود ندارد و آن دین اسلام است که عبارت از تسلیم در برابر حق است. یا به عبارت دیگر اسلام عبارت از تسلیم از برای بیانی است که از طرف خداوند در مقام ربوبیت در معارف و احکام، صادر شده است ولو از نظر کمی و کیفی در شرایع انبیائش اختلاف وجود دارد، لکن در عین حال یک چیز بیش نیست، و بین شرایع پیامبران اختلاف یا تضاد و تنافی وجود ندارد.(13) پس اسلام همان دین حنیف است که بنایش بر توحید نهاده شده است و دین همه انبیاء دین توحیدی بوده است.
2. دلیل دوم بر اینکه دینی که خداوند آن را برای هدایت بندگانش می فرستد یک دین بوده، این است که خداوند متعال حقّ است و دین او نیز حق است و دین حق نمی تواند تعدد داشته باشد. پس خاصیت حقیت دین الهی وحدت دین را اقتضاء می کند و تعدد فقط در ادیان باطل راه دارد.
3. حقیقت ثابت نوع انسان نیز تشریع دین واحد را از طرف خداوند اقتضاء می کند ولو ممکن است عوامل علمی و فرهنگی حاکم بر هر زمان، تفاوت های اندک کمی و کیفی در دین را نیز اقتضاء کند که آن ضرری بر وحدت دین نمی زند. مثل دین پیامبر اسلام که از نظر کمی و کیفی نسبت به ادیان گذشته کامل تر است. تصور نشود که انسان موجود متغیر است زیرا انسان فقط از جسم و احوالات عارض بر آن متغیر است، که آن تغییر هم ثابت است و این تغییر هیچ نوع تاثیری در دین نمی تواند داشته باشد.
اما اینکه دین پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ کاملترین دین است، معنای آن این است که دین پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تا روز قیامت جواب گوی نیازمندی های بشر و منطبق بر تمام مقتضیات زمان تا روز رستاخیز می باشد و دیگر نیازی نیست که خداوند دین دیگری و کامل تر از آن برای بشر بفرستد، چون دین کامل تر از آن وجود ندارد.
ناگفته نماند که دین های پیامبران گذشته با در نظر گرفتن مقتضیات زمان های خودشان نیز دین های کاملی بوده اند، و جوامع بشری به چیزی بیشتر از آن نیازی نداشته اند تا خداوند برای آنان بفرستد. پس گمان نشود که نقصی در دین پیامبران گذشته وجود داشته است. بلی دین های پیامبران گذشته جواب گوی نیازهای معنوی و مادی مردم تا روز قیامت نبوده است، بلکه فقط برای همان زمان خودشان دین کامل بوده اند. و تنها با پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ این دین به تکامل نهایی خود رسید.

منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مقارنه الادیان (اسلام) ج3.
2. اسلام شناسی، دین تطبیقی، منوچهر خدایار محبّی.

پاورقی:
1. دهخدا، لغت نامه، مادة دین.
2. طباطبائی، محمدحسین، المیزان، موسسة نشر اسلامی، ج1، ص159.
3. طباطبائی، محمد حسین، شیعه در اسلام، 1348 ش، ص 3، بی تا.
4. فتح الله، احمد، هجم الفاظ الفقه الجعفری، اول، 1415 ق، ص 52.
5. نساء:125.
6. شیعه در اسلام، ص 3.
7. بقره:128.
8. حج:78.
9. بقره:132.
10. اعراف:126.
11. شوری:13.
12. آل عمران:19و85.
13. المیزان، ج3، ص120و121.