اثرات مخرب رسانه های تصویری بر کودکان

روانشناسان بر این باورند که فرزند پروری هنری است که نیاز به خلاقیت، صرف انرژی، زمان و هزینه دارد. بخش عمده ای از این انرژی صرف برنامه ریزی و مدیریت اوقات فراغت فرزندان می شود. البته نتیجه کار همیشه رضایت بخش نیست، چرا که بسیاری از والدین در تامین شرایطی مناسب برای پر کردن اوقات فراغت کودک یا نوجوان شان، بخصوص در تعطیلات نوروزی به علایق و نیازهای فرزندشان توجه نمی کنند.
وقتی برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندان، متناسب با نیازهای روحی و جسمی آنها صورت نمی گیرد، کودکان و نوجوانان تصور می کنند که بیشتر وقت شان را باید برای تماشای تلویزیون و بازی های کامپیوتری که بیشترشان هم خشونت آمیزند، صرف کنند؛ در حالی که ضایعه ناشی از تماشای کارتون ها یا انجام بازی های خشن، کمتر از خشونت های اجتماعی نیست.
علت گرایش کودکان و نوجوانان به بازی های کامپیوتری یا کارتون های خشن، ارضا شدن حس هیجان و رقابت خواهی است که در قالب این نوع برنامه ها نهفته است و از نیازهای روحی این مقاطع سنی محسوب می شود.

کودک هیجان می خواهد
روانشناسان تاکید می کنند این درست است که بچه های امروز با توجه به آپارتمان نشینی بیش از پیش به فعالیت های ورزشی نیاز دارند، چراکه ورزش غیر از آن که نوعی فعالیت بدنی، اجتماعی و گروهی محسوب می شود، نوعی بازی هم به حساب می آید و می تواند به حس هیجان خواهی و رقابت پذیری کودک هم پاسخ بدهد. حال این بازی ها می تواند جنبه جسمی داشته باشد یا به تقویت قوای فکری یا تخیل کودک کمک کند.
کاهش زمانی که بچه ها جلوی کامپیوتر یا تلویزیون می گذرانند به همت و تلاش والدین برای برنامه ریزی فعالیت ها یا بازی هایی در خارج از خانه باز می گردد که درآنها رقابت و هیجان وجود داشته باشد. موسیقی و کارهای هنری دیگر اگر رنگ و بوی رقابت به خود بگیرد، می تواند به بسیاری از نیازهای هیجانی کودک و نوجوان پاسخ بدهد.

والدین مقصرند
این پدرها و مادرها هستند که نمی خواهند برای فعالیت های رقابتی کودکان خارج از منزل برنامه ریزی کنند. والدین ترجیح می دهند که فرزندشان را به تماشای کارتون یا انجام بازی کامپیوتری در خانه ترغیب کنند، زیرا خودشان هم از داشتن برنامه های پرتحرک و همراه با فعالیت های جسمی طفره می روند؛ کودک هم با تماشای برنامه های خشن به هیجانات درونی اش پاسخ می دهد.
بی جهت نیست که روان شناسان هشدار می دهند که صرف زمان طولانی پای تلویزیون یا کامپیوتر، فعالیت کودکان را محدود کرده و سلامت جسمی شان را به خطر می اندازد. از سوی دیگر تلویزیون ارتباط افراد خانواده را کم کرده و روابط سازنده و لازم والدین با کودکان و نوجوانان را محدود می کند.

مدیریت اوقات فراغت نوروزی فرزندان

برنامه ریزی برای گذراندن اوقات فراغت باید ابتدا بر اساس علایق کودک یا نوجوانان و سپس امکانات والدین تنظیم شود. سرمایه گذاری برای تنظیم برنامه ای مفید و مفرح در تعطیلات نوروزی برای فرزندان به تامین مالی و نیز صرف وقت از سوی والدین نیاز دارد. در نظر گرفتن علایق کودک در تنظیم اوقات فراغت، پایه ای برای یادگیری مهارت های زندگی و خودشناسی او خواهد بود.
توجه به حس هیجان خواهی در کنار افزایش آگاهی های شناختی، روانی، اجتماعی و حرکتی اصلی ترین ضرورت ها در برنامه ریزی برای اوقات فراغت کودک یا نوجوان است.

تا آخر کارتون را نبینند

روانشناسان می گویند: لزومی ندارد که والدین اجازه دهند فرزندانشان از ابتدا تا پایان یک کارتون خشن را ببینند، بلکه می توان با ایجاد سوالاتی برای تحریک حس کنجکاوی کودکان، دیدن آن را برای حدس زدن اتفاقات و تحریک حس تشخیص کودکان از شخصیت های مثبت و منفی کارتون به چند بخش تقسیم کرد. به این ترتیب از تاثیرپذیری منفی کودکان، تحت تاثیر شخصیت های این نوع کارتون ها کاسته خواهد شد؛ به بیان دیگر والدین به کسب برداشت های صحیح از شخصیت های کارتونی توسط کودکانشان کمک می کنند. استفاده مداوم از برنامه های تلویزیونی، کودک و نوجوان را به گیرنده ای بدون تفکر و بدون داد و ستد اندیشه و تجزیه و تحلیل مطالب تبدیل می کند. در واقع، صدا و حرکت او را جلب کرده و به سمت بی توجهی، عدم انتخاب و بی تفاوتی نسبت به آنچه عرضه می شود، سوق می دهد. آن گاه نسلی که باید سازنده زندگی باشد، تماشاچی صرف صحنه ها می شود. استفاده صحیح، مفید و مفرح از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت.
این روزها و بخصوص در ایام تعطیلات، ساده ترین کار سرگرم شدن با برنامه های تلویزیون است. کودکان نیز فرصتی فوق العاده پیدا می کنند و ترجیح می دهند، اکثر ساعات روز را جلوی تلویزیون یا رایانه نشسته و برنامه های مختلف را تماشا کنند…
البته دقت داشته باشید که تماشای تلویزیون همیشه اثری منفی نداشته و جنبه های مثبتی نیز در بردارد. به واقع شیوه استفاده از آن است که موجب منفی یا مثبت شدن اثراتش می شود.
دکتر فیروزه ساجدی، متخصص کودکان در این باره به «جام جم» می گوید: «برنامه های آموزشی تلویزیون یا رایانه با بهبود مهارت هایی همچون خواندن، حل مساله، ریاضیات و افزایش خلاقیت در کودکان می توانند تاثیراتی مثبت بر زندگی آنها داشته باشند. همچنین بچه ها می توانند با استفاده درست از تلویزیون و رایانه، دانش خود را درباره جهان پیرامون افزایش دهند.»

اثرات منفی تماشای تلویزیون و بازی های رایانه ای

وی با اشاره به اثرات منفی تماشای تلویزیون و برخی بازی های رایانه ای می افزاید: «تماشای فیلم های خشن باعث ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان می شود. همچنین تماشای این گونه فیلم ها می تواند منجر به کاهش حساسیت کودک نسبت به خشونت شده و موجب درک نادرست او از جهان پیرامون ـ به عنوان محلی خطرناک و ناامن ـ بشود.»
به گفته دکتر ساجدی، تماشای این گونه فیلم ها به تنهایی باعث بروز رفتارهای خشونت آمیز در کودک نمی شود و علل دیگری همچون فقر، بیکاری و اعتیاد در خانواده و همچنین اختلال عملکرد خانواده نیز در بروز چنین مشکلاتی موثر هستند.
این دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی یادآور می شود: «دیدن فیلم های نامناسب و تبلیغ استفاده از سیگار در آنها، کودک را به استفاده از این مواد سوق داده و منجر به مشکلاتی می شود.»
دکتر ساجدی می گوید: «اختلالات خواب از مشکلاتی است که بخصوص در مورد شیرخواران و نوپایانی که زیاد تلویزیون تماشا می کنند، مطرح می شود. این مشکل میان این گروه سنی، بر رشد و تکامل کودک و حتی سیستم ایمنی او نیز تاثیر می گذارد.
ذکر این نکته نیز لازم است که تماشای تلویزیون به دلیل کاهش تمرکز کودک در خانه و مدرسه می تواند موجب افت تحصیلی او نیز بشود.»

چگونگی برخورد صحیح با مشکل

دکتر ساجدی در مورد نحوه رویارویی با این مشکل توضیح می دهد: «با توجه به مدت زمان تماشای تلویزیون یا استفاده از رایانه و محتوای آنها، والدین باید نظارت دقیقی بر چگونگی استفاده کودکان داشته باشند. لازم است دقت کنید که مدت زمان تماشای تلویزیون یا استفاده از رایانه برای کودکان حداکثر ۲ ساعت در روز است.»
وی می افزاید: «محتوای فیلمی که کودک می بیند یا بازی ای که انجام می دهد نیز باید توسط والدین ارزیابی شود. آنها همچنین می توانند در مورد واقعیت ها و مسائل غیرواقعی فیلم و بازی با کودک صحبت کنند.»
این دانشیار دانشگاه با اشاره به اهمیت فعالیت ها و سرگرمی هایی به غیر از تماشای تلویزیون می گوید: «فراهم کردن سرگرمی هایی همراه با فعالیت و تحرک بدنی برای کودکان مناسب تر است. بنابراین بهتر است زمان های آزاد را بیشتر از تماشای تلویزیون، به فعالیت هایی نظیر ورزش و رفتن به پارک اختصاص دهید. همچنین می توانید سرگرمی های دیگری همچون خواندن کتاب و بازی های فکری، برای کودک فراهم کنید که البته خیلی بهتر است اگر پدر یا مادر نیز در انجام این کارها با کودک مشارکت و همراهی داشته باشند».
دکتر ساجدی در ادامه به راهکارهای دیگری هم اشاره کرده و می گوید: «برای رسیدن به این هدف، نباید در اتاق خواب کودک تلویزیون قرار داد. همچنین هنگام غذا خوردن نیز کودک نباید مشغول تماشای تلویزیون باشد و نکته مهم تر این است که نباید از تلویزیون به عنوان پرستار کودک استفاده شود.»
بنابراین بهتر است با کمی دقت و توجه بیشتر، به کودکان بیاموزیم که از تلویزیون و رایانه بهتر استفاده کنند.
همچنین پزشکان متخصص معتقدند تماشای افراطی تلویزیون و بازی های رایانه ای، کودکان را چاق و بی تحرک می کند که این مساله در آینده سلامتی آنها را به مخاطره می اندازد.
بنابراین شایسته است ساعات تماشای تلویزیون از سوی کودکان را مدیریت کنیم و از افراط و تفریط در این زمینه بپر هیزیم.