بررسی هَمّ و غم

در بعضی ادعیه اشاره به همّ و غمّ شده است؛ مثلا در یکی از دعاهای صحیفه سجادیه، امام سجاد علیه السلام می فرمایند: یَا فَارِجَ‏ الْهَمِ‏ وَ کَاشِفَ‏ الْغَم‏.[۱]
همچنین خداوند متعال در قرآن می فرماید:
فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنین؛‏[۲]
ما دعاى او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و همین‏گونه مؤمنان را نجات مى‏دهیم.
بعضی ها ذیل تفسیر آیه مذکور، فرق بین همّ و غمّ را اینگونه گفته ‏اند که «همّ» آن ناراحتی فکری است که انسان، ترس وقوع در آن را دارد، ولی در آن واقع نشده است، ولی «غمّ» آن ناراحتی است که انسان در آن قرار گرفته است.[۳]
«همّ» مانند یک بخاری است که می‏تواند حرارتی مناسب داشته باشد؛ یعنی «همّ» می تواند انسان را متوجه خدا کند، ولی گاهی می ‏شود که این بخاری را نمی ‏توانیم خاموش نگاه داریم. گاهی به خاطر مصالح اخروی و گرفتاری‏های نفسانی، آن بخاری آتش می‏ گیرد و حرارت زیاد تولید می‏ کند و کارخانه وجود انسان، غیر قابل تحمّل می‏ شود. تولید حرارت زیاد، از مراکز مختلف سرچشمه می گیرد. گاهی ممکن است اعصاب معده به هم بریزد و تولید همّ شود، گاهی به واسطه خستگی مغز و گاهی نیز به خاطر خستگی بدن، همّ به وجود می آید. گاهی هم ممکن است قوه غضبیه که یک قسمت دیگر از این کارخانه است بی خود یا تحت شرایطی، فعالیتش را زیاد کند که باعث تولید همّ می‏ شود. برای خاموش کردن آن حرارت اضافی، هیچ چیزی مؤثرتر از توجهات به حق تعالی نیست. چون آتش گردان معرکه هموم، قوه خیال است. وقتی خیال، مشغول به ذکرالله شد، آرام می‏ گیرد.
 به هر حال، ممکن است در کسی، هَمّ از یک درصد وجود داشته باشد تا ۹۵ درصد و بیشتر. هَمّ ممکن است علل مختلفی داشته باشد که بعضی از آن ها صحیح و بعضی ناصحیح است. بعضی از هموم هست که بد نیست و در مسیر اولیاء و انبیاء علیهم السلام نیز وجود داشته است؛ مانند نگرانی‏هایی که انبیاء برای بعضی قضایای امت خود یا مسائل اجتماعی داشته اند.
—————————————————————————————-
[۱]. صحیفه سجادیه، دعای ۵۴.
[۲]. سوره انبیاء، آیه ۸۸.
[۳]. مجمع البحرین، ج‏۶، ص۱۸۸؛ تفسیر الراغب الاصفهانى، ج‏۱، ص۸۲۷؛ بحار الأنوار، ج‏۸۳، ص۹۲؛ روح المعانی، ج‏۸، ص ۵۰۵.

منبع : بنیاد هاد