مجموعه چهل حدیث سحرخیزی

* اهمیت و ارزش سحرخیزی

1. خدا و سحرخیزی

عَلىُّ بْنُ مُحَمّدِالنَوْفلِى قالَ سَمِعْتُه [الهادى علیه السلام ] يَقُولُ:
إنَّ الْعَبْدَ لَيَقُوُم فى اللَّيْلِ فَيَميلُ بِهِ النُّعاسَ يَميناً وَشِمالاً وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنَهُ عَلى صَدْرِهِ فَيَأمُرُاللَّهُ تَعالى أبْوابَ السَّماءِ فَتَنْفَتِحُ، ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ أُنْظُرُوا إلى عَبْدى ما يُصيُبُه فى التَّقَرُبِ إلىَّ بِما لَمْ أفْتَرِضْ علیه راجياً مِنّى لِثَلاثَ خِصالٍ:
ذَنْبِاً أغْفِرُهُ لَهُ، أوْ تَوْبَةٍ اُجَدِّدُهالَهُ، أوْ رِزْقاً أزيدُهُ فيْهِ، إشْهَدُوا مَلائِكتَى أنّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَهُ.[1]
از امام هادى علیه السلام شنيدم كه مى فرمود:
بنده خدا شب از خواب برمى خيزد و چرتش مى گيرد و به راست و چپ متمايل مى شود و گاهى چانه اش به طرف سينه اش مى افتد، پس خداوند متعال دستورمى دهد درهاى آسمان گشوده مى شود، به فرشتگان مى فرمايد:
به بنده ام نگاه كنيد بخاطر چيزى كه واجب نكرده ام اين چنين خود را براى تقرّب به من به زحمت انداخته است، به اميد يكى از سه حاجت:
گناهى كه آن را براى او ببخشايم،
توبه اى كه براى او تجديد كنم،
يا روزی او را زیاد كنم.
آگاه باشيد اى فرشتگان من كه هر سه را براى او روا كردم.

2. پاداش سحرخیزی و ذكر

عَن رَسُولِ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله قالَ:
مَنْ قَعَدَ فى مُصَّلاهُ الَّذى صَلّى فيهِ الْفَجْرَ،
يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ
كانَ لَهُ كَحَجِّ بَيْتِ اللَّهِ الْحَرامِ.[2]
رسول گرامى صلى الله وعلیه وآله فرمود:
كسى كه در مكانى نماز صبح را خوانده بنشيند و ذكر خدا گويد تا آفتاب طلوع كند پاداش او همانند كسى است كه حجّ خانه خدا را بجا آورده است.

3. سپر آتش

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ علی علیهماالسلام أنَّهُ قالَ:
مَنْ صَلّى فَجَلَسَ فىمُصَلاَّهُ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ
كانَ لَهُ سَتْراً مِنَ النَّارِ.[3]
امام حسن مجتبى علیه السلام فرمود:
كسى كه نماز را بجا آورد و در محل نمازش تا طلوع آفتاب بنشيند اين كار او را از آتش جهنم باز خواهد داشت.

4. جهاد و سحرخیزی و ذكر

عَنِ النَّبىّ صلى الله وعلیه وآله قالَ:
لِأنْ اُصَلِّىَ الصُّبْحَ ثُمَّ أجْلِسُ فى مَجْلِسٍ أذْكُرُاللَّهَ عَزَّوَجَلَّ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أحَبُّ إلىَّ مِنْ شَدِّ عَلى جِيادِ الْخَيْلِ فى سَبيلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.[4]
پیامبر اكرم صلى الله وعلیه وآله فرمود:
اينكه نماز صبح را بجا آوردم سپس در جايى بنشينم و خداى عزيز و بزرگ را ذكر بگويم تا آفتاب طلوع كند پيش من محبوبتر است از اينكه اسب را زين كرده و به جهاد در راه خدا پردازم.

5. محبوبیت ذکر سحری

عَنِ النَّبىّ صلى الله وعلیه وآله قالَ:
لَئِنْ أقعُدُ مَعَ قَوْمٍ يَذْكُرُونَ اللَّهَ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ،
أحَبُّ إلىَّ مِنْ أرْبَعَةٍ مُحَرَّرينَ مِنْ وُلْدِ إسْماعيلَ.[5]
پیامبر عظيم الشأن صلى الله وعلیه وآله فرمود:
چنانچه همراه گروهى كه بعد از نماز صبح ذكر خدا مى كنند بنشينم پيش من محبوبتر است از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعيل.

6. بركت سحرخیزی

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فى قَوْلِهِ تَعالى:
- إنَّ قُرْآن الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً - قالَ:
يَعْنى صَلاةُ الْفَجْرِ تَشْهَدُها مَلائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ، فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَينِ أثْبَتَها مَلائِكةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ.[6]
امام صادق علیه السلام در مورد گفتار خداوند متعال كه قرآنِ فجر مشهود است فرمود:
يعنى نماز صبح كه فرشتگان شب وفرشتگان روز شاهد آن هستند.
پس هنگامى كه انسان نماز صبح را در طلوع سپيده بجا آورد دوبار براى او ثبت مى شود هم فرشتگان شب و هم فرشتگان روز براى او مى نويسند.

7. برترى سحرخیزی

عَن الصَّادِقِ علیه السلام قالَ:
فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلِ عَلىَ الأخيرِ خَيْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مَنْ وَلَدِهِ وَ مالِهِ.
وَ قالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلَ عَلىَ الأخيرِ كَفَضْلِ الآخِرَةِ عَلىَ الدُّنْيا.[7]
امام صادق علیه السلام فرمود:
برترى اوّل وقت بر آخر وقت براى انسان مؤمن از مال و فرزندش بهتر است، و فرمود: برترى اوّلِ وقت بر آخر آن مثل برترى آخرت بر دنياست.

8. برترين عبادت

عَنْ علی علیه السلام قالَ:
اَفْضَلُ الْعِبادَةِ
سَتْرُ الْعُيُونِ بِذِكْرِ اللَّهِ سُبْحانَهُ.[8]
علی علیه السلام فرمود:
برترين عبادت 
بيدارى چشم ها با ذكر خداوند سبحان است.

9. شعار پرهيزكاران

الإمامُ علی علیه السلام قالَ:
سَهَرُ اللَّيْلِ
شِعارُ الْمُتَقينَ وَ شيمَةُ الْمُشْتاقينَ.[9]
امام اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود:
بيدارى شب
شعار پرهيزكاران و منش مشتاقان است.

10. زمان استثنایی

عَنْ أبى جَعْفَرٍعلیه السلام قالَ:
إنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ كُلَّ دَعَّاءٍ،
فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعاءِ فى السَّحَرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ،
فَإنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فَيها أبوابُ السَّماءِ،
وَتُقْسَمُ فيهَا الْأرْزاقُ، وَتُقْضى فيها الْحَوائِجُ العِظامِ.[10]
امام باقر علیه السلام فرمود:
خداوند از بندگانش هر كسى را كه زیاد دعا كند دوست مى دارد،
پس بر شما باد دعاى در سحر تا طلوع آفتاب، زيرا آن زمان ساعتى است كه دربهاى آسمان گشوده مى شود و رزق انسانها تقسيم مى گردد و نيازهاى بزرگ و مهمّ برآورده مى شود.

* آثار و بركات سحرخیزی

11. تضمین مهمّات

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله: قالَ اللَّهُ جَلَّ جَلالَهُ:
يَابْنَ آدَمَ اُذْكُرْنى بَعْدَ الْغَداةِ ساعةً
وَ بَعْدَ الْعَصْرِ ساعَةً أكْفِكَ ما أهَمَّكَ.[11]
رسول خدا صلى الله وعلیه وآله فرمود: خداوند بزرگ فرمود:
اى فرزند آدم ساعتى بعد از طلوع فجر
و ساعتى بعد از عصر مرا ياد كن
من مهمّات زندگى تو را كفايت و تضمین مى كنم.

12. کاربری دعای صبح

عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله أنَّهُ قالَ:
وَالَّذى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ اِلى طُلُوعُ الشَّمْسِ، لَأَنْجَحُ فى الْحاجاتِ، مِنَ الضَّارِبِ بِمالِهِ مِنَ الْأرْضِ.[12]
رسول خدا صلى الله وعلیه وآله فرمود:
قسم به كسى كه جان محمّد در دست اوست، دعاى شخص بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در رفع نيازها از سير و سفر در زمین براى تجارت و بدست آوردن روزی كارسازتر است.

13. سحرخیزی و روزی

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
ألْجُلْوسُ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ فى التَعْقيبِ وَالدُّعاءِ{- غداة يعنى فاصله اذان صبح تا طلوع آفتاب.}
حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أبْلَغُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ.[13]
امام صادق علیه السلام فرمود:
نشستن بعد از نماز صبح براى دعا و تعقيبات تا طلوع آفتاب در كسب روزی از فعاليت و سفر روى زمین رساتر و مؤثرتر است.

14. موفقیت در كسب روزی

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قالَ:
مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ وَ مَكَثَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ كانَ أنْجَحُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ شَهْراً.[14]
امام صادق علیه السلام فرمود:
كسى كه نماز صبح را بخواند و تا طلوع آفتاب منتظر شود اين شخص براى كسب روزی موفّق تر است از كسى كه يك ماه در روى زمین براى تجارت و كسب روزی سفر كند.

* پیامدهای خواب صبح

15. ناله زمین

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله:
ما عَجَّتِ الْأرْضُ إلى رَبِّها عَزَّوَجَلَّ
كَعَجيجِها مِنْ ثَلاثَةٍ:
مِنْ دَمٍ حَرامٍ يَسْفِكُ علیها،
أو إغْتِسالٍ مِنْ زِنا،
أوِ النَّوْمِ علیها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ.[15]
پیامبر اكرم صلى الله وعلیه وآله فرمود:
زمین از سه چيز پيش خدا ناله كرده كه هيچ جا چنين ضجّه و ناله اى نكرده است: 
1 - از خون حرامى كه روى او مى ريزد.
2 - و غسلى كه از زنا انجام مى گيرد.
3 - و خوابيدن روى زمین قبل از طلوع خورشيد.

16. خوابهای فقرآور

عَنْ أميرِالْمُؤْمِنينَ علیه السلام:
اَلنَّومُ بَيْنَ الْعِشائيْنِ يُورِثُ الْفَقْرَ،
وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يُورِثُ الْفَقْرَ.[16]
اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود:
خواب بين مغرب و عشاء باعث فقر مى شود،
و خواب قبل از طلوع آفتاب نيز تنگدستى را به دنبال مى آورد.

17. خواب ممنوع

عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهماالسلام قالَ:
يا أبا حَمْزَةَ لاتَنامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإنّى اَكْرَهُها لَكَ، إنَّ اللَّهَ يُقَسِّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ أرْزاقَ الْعِبادِ وَ عَلى أيْدينا يُجْريها.[17]
امام چهارم علیه السلام فرمود:
اى ابا حمزه! قبل از طلوع آفتاب مخواب كه من آنرا برا تو ناپسند مى دانم، خداوند در اين زمان روزی بندگان را تقسيم مى كند و بر دستان، آنرا به جريان مى اندازد.

18. روزی فوق العاده

عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قُلْتُ لَهُ:
جُعِلْتُ فِداكَ إنَّهُمْ يَقُولُونَ: إنَّ النَّوْمَ بَعْدِ الْفَجْرِ مَكْرُوهٌ، لِأنَّ الْأرْزاقَ تُقَسَّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ فَقالَ:
اَلْأرْزاقُ مُوظُوفَةٌ مَقْسُومَةٌ، ولِلَّهِ فَضْلٌ يُقَسِّمُهُ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ ذلِكَ قَوْلُهُ:
وَاسْألُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ.[18]
رواى گويد: به امام باقر علیه السلام گفتم:
فدايت شوم مردم مى گويند: خواب بعد از سپيده صبح مكروه است، چون روزی ها در آن وقت تقسيم مى شود.
امام علیه السلام فرمود:
روزی ها مشخصّ وتقسيم شده است ولى خداوند متعال روزی فوق العاده دارد كه آنرا از طلوع فجر تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، و همين است منظور پروردگار متعال كه فرمود:
از فضل پروردگار بخواهيد.

19. هشدار - هشدار

عَنْ أبى جَعْفَرٍعلیه السلام قالَ:
إنَّ إبْليسَ إنَّما يَبُثُّ جُنُودَ اللَّيْلِ مِنْ حينَ تَغيبُ الشَّمْسُ إلى وَقْتِ الشَّفَقِ وَ يَبُثُّ جُنُودَ النَّهارِ مِنْ حينَ يَطْلُعُ الْفَجْرُ إلى مَطْلَعِ الشَّمْسِ،
وَذَكَرَ أنَّ النَّبىّ صلى الله وعلیه وآله كانَ يَقُولُ:
أكْثِرُوا ذِكْرَاللَّهِ فى هاتَيْنِ السَّاعَتَيْنِ
فَإنَّهُما ساعَةُ غَفْلَةٍ.[19]
امام باقر علیه السلام فرمود:
شيطان لشگريان شب خود را از غروب خورشيد تا هنگامى كه روشنايى و قرمزى آفتاب هست پخش مى كند، و لشگريان روز را از زمان طلوع صبح تا طلوع آفتاب پخش مى كند،
و ياد آورى كرد كه: پیامبر اكرم صلى الله وعلیه وآله مى فرمود:
در آن دو ساعت زیاد ذكر و ياد خدا كنيد چون آن دو زمان ساعت غفلت است.[و شيطان ممكن است انسان را غافلگير كند.]

20. اقسام خواب

قالَ الْباقِرُ علیه السلام:
اَلنَّوْمُ أوَّلُ النّهارِ خُرْقٌ وَ الْقائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ
الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشائيْنِ يُحْرِمُ الرِّزْقَ.[20]
امام باقر علیه السلام فرمود:
خواب اوّلِ روز نادانى است،
وخواب نزديك ظهر نعمت است،
وخواب بعد از عصر حماقت است،
وخواب بين مغرب و عشاء باعث محروميت از روزی مى شود.

21. ساعت گسترش روزی

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أحَدِهِماعلیهماالسلام قالَ: سَألْتُهُ عَنِ النَّوْمِ بَعْدَ الغَداةِ فَقالَ:
أنَّ الرِّزْقَ يَبْسُطُ تِلَكْ السّاعَةِ
فَأنَا أكْرَهُ أنْ يَنامَ الرَّجُلُ تِلْكَ السَّاعَةِ.[21]
محمّد بن مسلم گويد:
از يكى از دو امام باقر و امام صادق علیهماالسلام از خواب بعد از صبح سؤال كردم فرمود:
روزی در اين ساعت گسترش مى يابد
بنابراين نمى پسندم مرد در اين ساعت بخوابد.

22. زمان نزول مائده آسمانی

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
نَوْمُ الْغَداةِ شُؤمٌ يُحْرِمُ الرِّزْقَ وَ يُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ كانَ الْمَنُّ وَ السَّلْوى يَنْزِلُ عَلى بَنى إسْرائيلَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ نامَ تِلْكَ السَّاعَةِ لَمْ يَنْزِلْ نَصيبَهُ فَكانَ إذا إنْتَبَهَ فَلا يَرى نَصيبَهُ إحتاجَ إلىَ السُئوالِ وَ الطَلَبِ.[22]
امام صادق علیه السلام فرمود:
خواب صبح شوم است انسان را از روزی محروم و رنگ او را زرد مى كند، و منّ و سلوى (غذاى مخصوص و لذيذ بنى اسرائيل) بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد بر بنى اسرائيل نازل مى شد، هر كس در آن ساعت مى خوابيد سهم او نازل نمى شد و چون بيدار مى شد بهره خود را نمى ديد، محتاج به سئوال و جستجو مى شد.

23. خواب شُوم

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
نَوْمُ الْغَداةِ مشْؤُمَةٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِرُّ اللَّوْنَ وَتُقَبِّحُهُ وَ تُغَيِّرُهُ وَ هُوَ نَوْمُ كُلِّ مَشْؤُمٍ،
إنَّ اللَّهَ تَعالى يُقَسِّمُ الْأرْزاقَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشِّمْسِ فَإيَّاكُمْ وَ تِلْكَ النَّوْمَةِ.[23]
امام صادق علیه السلام فرمود:
خواب صبح شوم است، روزی را دور مى كند و رنگ انسان را زرد و زشت و متغيّر مى كند و آن خواب اشخاص شوم است،
خداوند بزرگ روزی ها را بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، پس از خواب اين زمان دورى كنيد.

24. خواب روزی

قالَ الرِّضاعلیه السلام فى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً قالَ:
اَلْمَلائِكَةُ تُقَسِّمُ أرْزاقَ بَنىآدَمَ
ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ
فَمَنْ نامَ بَيْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ.[24]
امام رضاعلیه السلام در مورد آيه -فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً- -قسم به تقسيم كنندگان كار- فرمود:
فرشتگان روزی فرزندان آدم را بين طلوع صبح تا طلوع آفتاب تقسيم مى كنند، بنابراين كسى در آن فاصله بخوابد از روزی خود خواب مانده است.

* آثار خواب زیاد

25. عاشق دروغگو

الَحْدَيثُ الْقُدْسى:
يا بْنَ عِمْرانَ، كَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ يُحِبُّنى فَإذا جَنَّهُ اللَّيْلُ نامَ.[25]
خداوند متعال به حضرت موسى فرمود:
اى پسرعمران، دروغ مى گويد كسى كه گمان مى كند مرا دوست دارد،  ولى هنگامى كه شب فرا مى رسد همه شب را مى خوابد.

26. نخستین گناهان

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله:
اَوَّلُ ما عُصِىَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى بِهِ سِتٌ خِصالٍ:
حُبُّ الدُّنْيا،
وَ حُبُّ الرِّياسَةِ،
وَ حُبُّ الطَّعامِ،
وَ حُبُّ النَّوْمِ،
وَ حُبُّ الرّاحَةِ
وَ حُبُّ النِّساءِ.[26]
رسول خدا صلى الله وعلیه وآله فرمود:
نخستین گناهانى كه در مقابل خداوند بزرگ به وقوع پيوست شش چيز بود: 
1 - دنيا دوستى
2 - رياست طلبى
3 - شكمبارگى
4 - پرخوابى
5 - راحت طلبى
6 - زن بارگى

27. بدترین بندگان

قالَ أبُوجَعْفَرٍ علیه السلام: قالَ مُوسىعلیه السلام:
يا رَبِّ أىُّ عِبادِكَ أبْغَضُ إلَيْكَ؟
قالَ: جيفَةٌ بِاللَّيْلِ بَطَّالٌ بِالنَّهارِ.[27]
امام باقر علیه السلام فرمود: 
حضرت موسى علیه السلام عرض كرد: 
اى پروردگار كدام يك از بندگانت بيشتر مورد خشم تو هستند؟
خداوند متعال فرمود:
كسى كه شب همانند مردار (خوابيده) است 
و روز را هم به بيهودگى مى گذراند.

28. خشم خدا

قالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
ثَلاثَةٌ فيهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ:
نَوْمٌ مِنْ غَيْرِ سَهَرٍ
وَ ضِحْكٌ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ
وَ أكْلٌ عَلى الشَّبَعِ.[28]
امام صادق علیه السلام فرمود:
خداى عزيز و بزرگ نسبت به سه چيز خشم شديد دارد:
1 - خواب بدون بيدارى (يعنى خوابيدن تمام شب)
2 - خنده بدون شگفتى.
3 - خوردن در حالت سيرى.

29. آثار خواب زیاد

عَنِ الصَّادِق علیه السلام قالَ:
إنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى يُبْغِضُ كَثْرَةَ النَّوْمِ وَ كَثْرَةَ الْفَراغِ
وَ قالَ علیه السلام إيْضاً : كَثْرَةُ النَّوْمِ مُذْهِبَةٌ لِلدّيِن وَ الدُّنْيا.[29]
امام صادق علیه السلام فرمود:
 خداى بزرگ خواب زیاد و بيكارى زیاد را ناپسند مى شمارد. 
و امام علیه السلام فرمود: 
خواب زیاد دين و دنياى انسان را از بين مى برد.

30. قیامت و خواب زیاد

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله:
إيّاكُمْ وَ كَثْرَةَ النَّوْمِ
فَإنَّ كَثْرَةَ النَّوْمِ يَدَعُ صاحِبَهُ فَقيراً يَوْمَ الْقيامَةِ.[30]
رسول اكرم صلى الله وعلیه وآله فرمود:
از خواب زیاد بپرهيزيد، زيرا خواب زیاد انسان
را در قیامت در زمره فقيران قرار مى دهد.

* راه و روش اهل بیت علیهم السلام

31. برنامه صبحگاهی پیامبر

كانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله إذا صَلَّى الْغَداةَ اِسْتَقْبَلَ الْقِبْلةَ بِوَجْهِهِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ يَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَتَقَدَّمُ عَلىُّ بْنُ أبى طالِبٍ خَلْفَ النَّبىّ صلى الله وعلیه وآله وَيَسْتَقْبِلُ النَّاسَ بَوْجِههِ فَيَسْتاذِنُونَ فى حَوائِجِهِمْ وَ بِذلِكَ أمَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله.[31]
 وقتى رسول خداصلى الله وعلیه وآله نماز صبح را مى خواند رو به قبله مى كرد و تا طلوع آفتاب ذكر خدا مى كرد، بعد امام اميرالمؤمنين علیه السلام پشت سر پیامبر و رو به مردم قرار مى گرفت و مردم براى مطرح كردن نيازهاى خود از او اجازه مى گرفتند، پیامبرصلى الله وعلیه وآله فرمان داده بود كه اينطور عمل كنند.

32. برنامه علی علیه السلام

عَنْ أبى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بِنْ علی علیهماالسلام قالَ:
كانَ علی علیه السلام إذا صَلَّى الْفَجْرَ
لَمْ يَزَلْ مُعَقِّباً إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ،
فَإذا طَلَعَتْ إجْتَمَعَ إلَيْهِ الْفُقَراءُ وَالْمَساكينُ
وَغَيْرِهِ مِنَ النَّاسِ فَيُعَلِّمُهُمْ الْفِقهَ وَالْقُرْآنَ.[32]
 امام باقر علیه السلام فرمود:
امام علی علیه السلام چون نماز صبح را مى خواند،
مرتّب مشغول تعقيبات بود تا آفتاب طلوع مى كرد،
وقتى كه خورشيد طلوع مى كرد نيازمندان و تهيدستان و ساير مردم دور او اجتماع مى كردند و به آنان قرآن و احكام مى آموخت.

33. روش امام حسن علیه السلام

عَنْ عُمَيْرِ بْنِ مَيْمُونِ قالَ رَأيْتُ الْحَسَنَ بْنَ علی علیه السلام يَقْعُدُ فى مَجْلِسِهِ حينَ يُصَلِّى الْفَجْرَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله وعلیه وآله يَقُولُ:
مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَّ جَلَسَ فى مَجْلِسِهِ
يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ،
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ،
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ.[33]
راوى گويد: امام حسن علیه السلام را ديدم كه نماز صبح را مى خواند در جايگاهش مى نشست تا آفتاب طلوع كند، و از امام علیه السلام شنيدم كه مى فرمود: از رسول خداصلى الله وعلیه وآله شنيدم كه فرمود:
كسى كه نماز صبح بجا آورد سپس در جايگاهش نشسته و به ذكر خدا مشغول شود تا خورشيد طلوع كند، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد.

34. روش امام سجاد علیه السلام

رَوى بَعْضُ أصْحابِنا قالَ:
كُنْتُ عِنْدَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهماالسلام فَكانَ إذا صَلَّى الْفَجْرَ لَمْ يَتَكَلَّمْ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ.[34]
بعضى از اصحاب نقل كرده:
من نزد امام سجادعلیه السلام بودم او وقتى نماز صبح را مى خواند سخن نمى گفت تا خورشيد طلوع كند.

35. برنامه امام چهارم علیه السلام

عَنْ زَيْنِ الْعابِدينَ علیه السلام أنَّهُ كانَ يُصَلِّى صَلاةَ الْغَداةَ ثُمَّ يُعَقِّبُ فى مُصَلاَّهُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَقُومُ فَيُصَلّى صَلاةً طَويلَةً ثُمَّ رَقَدَةً ثُمَّ يَسْتَيْقِظُ فَيَدْعُو بِالسِّواكِ فَيَسْتَنُّ ثُمَّ يَدْعُو بِالْغَداةِ.[35]
نقل شده است:
امام زين العابدين علیه السلام نماز صبح را كه مى خواند در جايگاه نمازش مشغول تعقيبات مى شد تا آفتاب طلوع مى كرد، بعد بلند مى شد نمازى طولانى مى خواند، سپس مقدارى مى خوابيد بعد بيدار مى شد مسواك مى طلبيد و مسواك مى زد بعد صبحانه مى خواست.

36. برنامه صبحگاهی امام باقر علیه السلام

عَنْ أبى عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أبيهِ فى حَديثٍ قالَ:
كانَ يَجْمَعُنا فَيَأمُرُنا بِالذِّكْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَيَأْمُرُ بِالْقَرائَةِ مَنْ كانَ يَقْرَأُ وَ مَنْ كانَ لايَقْرَأُ مِنَّا أَمَرَهُ بِالذِّكْرِ، وَالبَيْتُ الَّذى يُقْرَأُ فَيهِ الْقُرْآنُ وَيُذْكَرُاللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ.[36]
امام صادق از پدر بزرگوارش امام باقرعلیه السلام نقل مى كند:
امام باقرعلیه السلام ما را جمع مى كرد و دستور مى داد ذكر بگوييم تا خورشيد طلوع كند، به كسانى كه سواد دار بودند دستور قرائت قرآن مى داد و به كسانى كه توان خواندن نداشتند فرمان به ذكر مى داد، خانه اى كه در آن قرآن خوانده شود و ذكر خدا گفته شود بركت آن زیاد مى شود.

37. برنامه امام هفتم علیه السلام

رُوِىَ أنَّهُ [اَبُوالْحَسَنِ مُوسى علیه السلام]
كانَ يُصَلّى نَوافِلَ اللَّيْلِ، وَيَصِلُها بِصَلاةِ الصُّبْحِ، ثُمَّ يُعَقِّبُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ يَخِرُّ اللَّهَ ساجِداً فَلايَرْفَعُ رَأسَهُ مِنَ السُّجُودِ وَ التَّحْميدِ حَتَّى يَقْرُبَ زَوالُ الشَّمْسِ.[37]
نقل شده كه امام هفتم برنامه اش چنين بود:
نافله هاى شب را مى خواند و آنها را به نماز صبح متّصل مى كرد، سپس مشغول تعقيبات مى شد تا خورشيد طلوع كند، بعد براى خدا به سجده مى رفت و سر از سجده و حمد و ثناى الهى بر نمى داشت تا اينكه نزديك ظهر مى شد. (احتمالاً اين برنامه زمان زندان امام علیه السلام بوده است)

38. برنامه امام رضا علیه السلام

كانَ [الرِّضا] علیه السلام إذا صَلَّى الْغَداةَ وَ كان يُصَلّيها فى أوَّلِ وَقْتٍ ثُمَّ يَسْجُدُ فَلا يَرْفَعُ رَأسَهُ إلى اَنْ تَرتَفِعَ الشَّمْسُ.[38]
امام رضا علیه السلام زمانى كه نماز صبح را مى خواند
- كه او مرتّب اوّل وقت مى خواند - به سجده مى رفت و سر از سجده بر نمى داشت تا آفتاب بالا مى آمد.

39. برنامه صبحگاهی امام رضا در سفر

قالَ الْراوى:
كانَ إذا أصْبَحَ صَلَّى الْغَداةَ، فإذا سَلَّمَ جَلَسَ فىمُصَلاَّهُ يُسَبِّحُ اللَّهَ وَ يَحْمِدُهُ وَ يُكَبِّرُهُ وَ يُهَلِّلُهُ وَيُصَلِّى عَلَى النَّبىِّ وَ آلِهِ صلى الله وعلیه وآله حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَةً يَبْقى فَيها حَتَّى يَتَعالَى النَّهارُ ثُمَّ أقْبَلَ عَلَى النَّاسِ يُحَدِّثُهُمْ وَ يُعَظِّمُهُمْ.[39]
راوى گويد:
من از مدينه تا مرو مأمور همراه امام رضاعلیه السلام بودم او هنگامى كه صبح مى شد نماز صبح را كه بجا مى آورد و سلام مى داد در مصلاّى خود مى نشست و مشغول حمد و سپاس و تكبير و تهليل و صلوات بر پیامبر اكرم مى شد تا خورشيد طلوع كند، سپس سجده مى كرد و در سجده مى ماند تا روز بالا مى آمد بعد به طرف مردم مى آمد و با آنان به گفتگو مى نشست و آنان را گرامى مى داشت.

40. امام در خراسان

رَوى مُعَّمَرُ بْنُ خَلاَّدٍ قالَ:
كانَ أبُوالْحَسَنِ علیه السلام وَهُوَ بِخُراسانَ
إذا صَلَّى الْفَجْرَ
جَلَسَ فى مُصَلاَّهُ إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ.[40]
رواى گويد:
امام رضاعلیه السلام در خراسان كه بود
هنگامى كه نماز صبح را مى خواند
در جايگاه نمازش مى نشست تا آفتاب طلوع كند.