بسم الله الرّحمن الرّحیم

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یـــزدی ( دامت بركاته ) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1390.01.24 ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

فاطمه سلام الله علیها با انصار سخن می گوید

آنچه گذشت

ثم رمت بطرفها نحو الأنصار؛ فقالت یا معشر النقیبة وأعضاء الملة وحضنة الإسلام! ما هذه الغمیزة فی حقی والسنة عن ظلامتی؟! أما كان رسول الله ﷺ أبی یقول: «المرء یحفظ فی ولده»؟ سرعان ما أحدثتم وعجلان ذا إهالة، ولكم طاقة بما أحاول وقوة على ما أطلب وأزاول. أتقولون مات محمد ﷺ؟

موضوع سخن، خطبه شریف حضرت زهرا سلام الله علیها بود و عرض شد که: حضرت بعد از ذکر حمد و ثنای الهی و شهادت به رسالت پیغمبر اکرم ﷺ و اوصاف و کمالات ایشان در چند فراز با تعبیرات مختلف مردم را مورد خطاب قرار می دهند و وظایفشان را به آن ها گوشزد می کنند. در یک فراز می فرمایند: أنتم عباد الله نصب أمره ونهیه وحملة دینه و وحیه و أمناء الله على أنفسكم و بلغاءه إلى الأمم؛ در این جا مردم را با عنوان «عبادالله» مورد خطاب قرار می دهند و می فرمایند: « ای بندگان خدا! شما تابلوهای امر و نهی خدا و حاملین وحی و دین خدا و امانت دار او هستید. خداوند امانتی به شما سپرده که وظفیه دارید هم خود آن را رعایت کنید و هم آن را به دیگران برسانید.» مقصود از این فراز بیان مسئولیت مردم در حفظ احکام اسلام و رساندن آن به نسل های دیگر است. این مسئولیت بسیار بزرگی است که معمولا مورد توجه قرار نمی گیرد. حضرت روی این مسأله تکیه می کنند و می فرمایند: أمناء الله على أنفسكم وبلغاءه إلى الأمم. به دنبال این تذکر برخی از سرفصل های این امانت و حکمت های آن ها را بیان می کنند و در پایان این فراز می فرمایند: فاتقوا الله حق تقاته.

فراز دیگر با این عبارت آغاز می شود: ایهاالناس اعلموا أنی فاطمة وأبی محمد ﷺ؛ در این فراز بار دیگر مردم را با عنوان «ایهاالناس» مخاطب قرار می دهند و خود را برای هرکس که عنوان ناس بر او صدق کند معرفی می نمایند تا مخاطبان بدانند چه کسی است که سخن می گوید و آن ها چگونه باید این سخنان را بشنوند و تلقی کنند. حضرت می فرمایند: «من دختر همان کسی هستم که شما را از بدبختی دنیا و آخرت نجات داد. وضع زندگی شما چنان بود که آب آشامیدنی سالم و غذای درستی نداشتید. دنیایتان با فقر، بدبختی و برادرکشی می گذشت. رسول خدا ﷺ بود که شما را از این بدبختی ها نجات داد. بالاتر این که شما گمراه و بت پرست بودید و دین حق را نمی شناختید و او شما را با خدا آشنا کرد و بهترین دین را برای شما آورد. پیامبر ﷺ شما را به عالی ترین مراتب کمال انسانیت راهنمایی کرد. هیچ کس در عالم مثل او چنین خدمتی به بشریت نکرد. در مدتی که رسول خدا ﷺ در میان شما بود بیشترین رنج ها را تحمل کرد و بالاترین سختی ها را کشید و در این راه این علی علیه السلام بود که همیشه یار و یاور او بود. گاه در حالی که شما آسوده خاطر به زندگی خودتان می پرداختید علی علیه السلام برای یاری دین خدا خود را در دهان اژدها می انداخت. سرانجام به برکت مجاهدت های پیغمبر و علی صلوات الله علیهما اسلام استقرار یافت و شما به این شرف ها و افتخارها رسیدید.» حضرت این اوصاف رسول خدا ﷺ را به عنوان مقدمه برای مسأله دیگری بیان می کنند. حضرت به دنبال این مقدمه می خواهند بگویند: «تا پیغمبر زنده بود این مسائل مورد افتخار و قبول همه بود. اما با رفتن او چه اتفاقی در میان شما رخ داده است؟ بعد از رحلت پدرم گرایشات نفاق آمیز در شما ظاهر شده (ظهر فیكم حسكة النفاق) و شیطان بر شما غالب شده است. به جای این که عهد پیغمبر را به خاطر داشته باشید و از امانتی که به شما سپرده شده بود حمایت و حراست کنید همه را فراموش کردید. گویا فقط اسمی از اسلام برای شما مانده و حقیقت اسلام را فراموش کرده اید.» بعد به دو اشتباه بزرگی که آن ها مرتکب شدند اشاره کرده، می فرمایند: «اشتباه بسیار بزرگ اول این بود که هنوز جنازه پیغمبر روی زمین بود که شما شروع به مخالفت با عهد او کردید، و اشتباه دوم این بود که احکام واضح اسلام را نادیده گرفتید. اموالی را از من غصب کردید و بر خلاف نص قرآن گفتید: تو از پدرت ارث نمی بری و ادعا می کنید که پیغمبران وارثی ندارند!» در برخی روایات آمده است که حضرت خطاب به متصدی خلافت می گویند: «یابن ابی قحافه! آیا تو از پدرت ارث می بری و من نباید از پدرم ارث ببرم؟!» و بعد با توبیخ مردم در تقبیح این حرکت، با بی اعتنایی می گویند: «این شتر افسار شده را بگیرید و هر جا دلتان می خواهد ببرید.» این تعبیر حاوی سرزنشی سخت برای مخاطبان است.

فاطمه سلام الله علیها به انصار فرصتی دوباره می دهد

ثم رمت بطرفها نحو الأنصار؛ تا این جا مخاطبان حضرت، عموم مردم بودند. اما در این فراز همان طور که در نقل های متعدد آمده است رو به گروه انصار کرده و آن ها را مخاطب قرار می دهند. از ادامه کلام حکمت این خطاب روشن می شود. گویا کلام که به این جا می رسد دیگر از مهاجرین روی برمی گردانند و می گویند: «شما که غصب خلافت کردید آنچه را گرفته اید بردارید و بروید و دور شوید.»

انصار یک جایگاه مهمی در عالم اسلام داشتند. آن ها بودند که با دعوت رسول خدا ﷺ و پناه دادن به مهاجرین، دین اسلام را یاری کردند. مهاجرین عده ای آواره بودند که مشرکان مکه اموالشان را گرفته و آن ها را از مکه بیرون کرده بودند. ایشان پس از مهاجرت به مدینه نه مکانی داشتند و نه کسب و کاری. اهل مدینه بودند که به آن ها جا و مکان دادند و آن ها را در اموالشان شریک کردند. پس از آن خداوند طی مراسمی بین مهاجرین و انصار اخوت برقرار کرد. همچنین در جنگ هایی که مشرکان بر مسلمانان تحمیل کردند بدون یاری انصار، کاری از مهاجرین برنمی آمد. این اقتضای اسباب ظاهری بود. در واقع حمایت های انصار موجب رواج اسلام شد. این ویژگی انصار باعث شد که حضرت زهرا سلام الله علیها آخرین تیر ترکش را متوجه انصار کنند و سعی کنند که آن ها بیدار کنند.

همان طور که بارها عرض کرده ام همه این فرمایشات و احتجاجات برای این بود که قدمی در راه هدایت مردم برداشته شود و آیندگان یا بخشی از معاصران آن زمان متوجه اشتباهات خود شوند و راه حق را بیابند. به احتمال قریب به یقین، اگر خطبه حضرت زهرا سلام الله علیهانبود ما امروز حضرت زهرا را نمی شناختیم. هر آنچه که مسلمانان بعد از رحلت پیغمبر اکرم ﷺ از حق یافتند به برکت همین فرمایشات حضرت زهرا است و مبدأ آن از این جا شروع می شود.

احساسات؛ محرّک اصلی قیام ها

حضرت پس از ناامیدی از مهاجرین رو به انصار کرده و با استفاده از یک اصل روان شناختی سعی در جلب عواطفشان کردند؛ یعنی با صرف نظر از بحث منطقی و استدلالی با متصدی خلافت، سعی کردند عواطف انصار را جلب کنند بلکه بفهمند باید از اهل بیت علیهم السلامپیروی کنند. این روش حضرت در بردارنده یک درس بزرگ است و آن این که همیشه این طور نیست که حرکت های اجتماعی تنها در سایه منطق عقلانی قوی انجام گیرد؛ بلکه عامل اصلی در حرکت های اجتماعی، اغلب احساسات و عواطف است. احساسات و عواطف است که حرکت ها را شکل می دهد و انقلاب ها را به وجود می آورد. حضرت زهرا سلام الله علیها تا این جا با بیانی استدلالی با مردم صحبت می کردند اما بعد از این می خواهند عواطف مردم را تحریک کنند؛ از این رو فرمودند: «ای انصار! ای کسانی که یاری شما زمینه رواج اسلام را فراهم کرد. شما اسلام را در آغوش خود گرفتید و پرورش دادید. شما سرشناسان عالم اسلام اید. حال چگونه با این همه خدمت به اسلام چنین غافل شده اید؟! پس کجا رفت آن احساس مسئولیت تان؟! کجا رفت آن شور و آن عواطف تان؟! مگر شما نشنیدید که پدرم فرمود: «المرء یحفظ فی ولده؛ اگر کسی از دنیا رفت، حفظ احترام او به حفظ احترام فرزندانش خواهد بود»؟! آیا غیر از من فرزندی برای پیغمبر ﷺ سراغ دارید؟! آیا وظیفه خودتان نمی دانید از پیغمبری که این همه به شما خدمت کرد قدردانی کنید؟! حال که پدرم در میان شما نیست آیا نباید احترام فرزندانش را رعایت کنید؟! عاطفه انسانی شما کجا رفته است؟!»

یا معشر النقیبة؛  ای گروه برجستگان و نام آوران جامعه! و أعضاد الملة؛ ای کسانی که همچو بازوی توانایی آیین اسلام را حفظ کردید؛وحضنة الإسلام؛ و اسلام را حضانت کردید. ای کسانی که مثل مادری که بچه اش را در آغوش می گیرد اسلام را در آغوش خود پرورش دادید. ای کسانی که از چنین گذشته ای برخوردارید و در زمان حیات پدرم آن همه به پیشرفت اسلام کمک کردید! ما هذه الغمیزة فی حقی؛ شما را چه شده که اکنون من را نادیده گرفتید. والسنة عن ظلامتی؛ ظلمی را که به من می شود می بیند اما اقدامی نمی کنید، حرفی نمی زنید! آیا خوابتان برده؟ مگر شما همان کسانی نیستید که آن همه برای اسلام و برای ما اهل بیت علیهم السلام خدمت کردید؟! أما كان رسول الله ﷺ أبی یقول المرء یحفظ فی ولده؛ آیا پدر من نمی فرمود که هر شخصی به وسیله فرزندانش حفظ می شود (احترامش با احترام به فرزندانش نگه داشته می شود)؟! سرعان ما أحدثتم و عجلان ذا إهالة؛ این یک ضرب المثل عربی است. برای این که بگویند: «خیلی زود راه را عوضی رفتید و اشتباه کردید» این تعبیر را به کار می برند.

دفع دو شبهه

از آن جا که ممکن است انصار بگویید: «بله، به شما ظلم کردند؛ ولی از ما کاری ساخته نیست!» حضرت می فرمایند: «لكم طاقة بما أحاول و قوة على ما أطلب و أزاول؛ شما توان این را دارید که آنچه من می خواهم را انجام دهید. پس عذرتان چیست؟ آن همه فداکاری با این وضعی که اکنون دارید چگونه جمع می شود؟!»

باز به تعبیر بنده، از آن جا که ممکن است بگویند: «تا پدر شما زنده بود بر گردن ما حق داشت؛ چرا که ما را هدایت کرده و به ما عزت بخشیده بود. ما هم یاری اش می کردیم. اما اکنون از دنیا رفت و تمام شد؛ لذا اگر ما به شما کمک نمی کنیم به این جهت است که دیگر پدر شما نیست و چون آن حقوق مربوط به پدرت بود با رفتن او آن حقوق تمام شد» لذا حضرت می فرمایند: أتقولون مات محمد ﷺ؛ آیا دلیل شما برای یاری نکردن من این است که چون پیغمبر نیست ما شما را یاری نمی کنیم؟ اگر سخن شما این است جواب این مسأله در خود قرآن بیان شده است و شأن نزولی دارد. داستان این است که در جنگ احد مسلمانان پس از ترک تنگه احد و حمله مشرکان، بسیار ضعیف شدند و تلفات فراوانی دادند. خود پیغمبر اکرم ﷺ مجروح شدند. به دنبال این قضایا مشرکان برای تضعیف روحیه مسلمانان جنگی روانی به راه انداختند و تبلیغ کردند که پیغمبر کشته شده است، در حالی که پیغمبر زخمی شده بودند. در این موقعیت این آیه نازل شد: «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلى‏ عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاكِرینَ؛[سوره آل عمران، آیه 144] پیغمبر ما پیغمبری همچون سایر پیغمبران است؛ برفرض پیغمبر از دنیا رفته باشد، آیا شما باید دست از دینتان بردارید؟!» او آمده بود تا این دین را به شما معرفی کند راه صحیح را به شما نشان بدهد تا عمل کنید. او وظیفه اش را انجام داد و شما را هدایت کرد. حال وظیفه شماست که از دین خدا محافظت نمایید و احکامش را زنده کنید. وظیفه شماست که ارزش هایش را در دنیا احیا کنید و نگذارید آثارش از بین برود. بنابراین باید در مقابل دشمنانش بیشتر مقاومت کنید که مبادا خطری متوجه اسلام شود. آیا این آیه را به خاطر دارید؟ این آیه در همان قرآنی است که شما هر روز در خانه هایتان با صدای بلند و آهسته، با لحن و بدون لحن و به صورت های مختلف قرائت می کنید. فراموش نکرده اید که قرآن فرمود: «أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ؛ آیا اگر پیغمبر از دنیا رفت شما باید دست از دینتان بردارید؟» بله، رفتن رسول خدا ﷺ مصیبت بسیار بزرگی بود که بر عالم انسانیت وارد شد. اما رفتن او مجوز این نیست که شما دست از دینتان بردارید و احکام اسلام را ترک کنید!

حضرت در ادامه فرازی در بیان عظمت این مصیبت انشاء می کنند که ان شاءالله اگر توفیقی بود جلسه بعد عرض خواهم کرد.

و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.