17. درباره نماز جماعت
از آنجا که مساجد مهمترین مکان برگزاری نمازجماعت است و اگر مسجد نماز جماعت نداشته باشد، نقش خود را به طور کامل ایفا نکرده و تاثیر چندانی برای حفظ دین داری افراد جامعه نخواهد داشت. بدین سبب در این قسمت برخی از احکام نماز جماعت آورده می شود.
اهمیت نماز جماعت
گذشته از آن که در روایات، برای نماز جماعت اجر و پاداش بسیاری وارد شده است، با دقت در برخی از مسائل فقهی، به اهمیت این عبادت پی می بریم و دراینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
١١٦- مستحب است نمازهای واجب، به خصوص نمازهای یومیه را به جماعت بخوانند.
١١٧- شرکت در نماز جماعت برای هر کسی مستحب است، به ویژه برای همسایه مسجد.
١١٨- مستحب است انسان صبر کند که نماز را به جماعت بخواند.
١١٩- نماز جماعت هر چند اول وقت خوانده نشود، از نماز فرادی اول وقت بهتر است.
١٢٠- نماز جماعتی که مختصر خوانده می شود، ازنماز فرادایی که طول بدهد بهتر است.
١٢١- سزاوار نیست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.
١٢٢- حاضر شدن در نماز جماعت از روی بی اعتنایی به آن، جایز نیست.
١٢٣- وقتی که جماعت برپا می شود، مستحب است کسی که نمازش را فرادا خوانده دوباره به جماعت بخواند.
١٢٤- امام یا ماموم می تواند نمازی را که به جماعت خوانده، دوباره به جماعت بخواند، در صورتی که جماعت دوم و اشخاص آن غیر از اول باشد.[توضیح المسائل، م ١٣٩٩، تا ١٤٠٤]
١٢٥- س: اگر کسی در نماز جماعت توجه کافی نداشته باشد ولی در منزل و به طور فرادا نمازش از توجه بیشتری برخوردار باشد می تواند در منزل نماز بخواند به جای جماعت؟
ج- مانع ندارد و جماعت بهتر است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٧٧، س ٤٧٦]
شرایط نماز جماعت
١٢٦- هنگام برپایی نماز جماعت، شرایط زیر باید مراعات شود:
ماموم از امام جلوتر نایستد و احتیاط واجب آن است که کمی عقب تر بایستد.
جایگاه امام جماعت از جایگاه مامومین بالاترنباشد.
فاصله امام و ماموم و فاصله صف ها زیاد نباشد.
بین امام و ماموم و همچنین بین صف ها چیزی مانند دیوار یا پرده مانع نباشد. ولی نصب پرده بین صف مردها و زنها اشکال ندارد.[العروة الوثقی، ج ١، ص ٧٧٧ و ٧٧٨، توضیح المسائل، م ١٤١٥، ١٤٣٢ و ١٤٣٣]
١٢٧- س: طبقه دوم مسجد، مامومین زن یا مرد اقتدا می نمی ند و لبه این طبقه یک دیوار نیم متری وجود دارد، آیا وجود این دیوار ضرری به جماعت آنها می زند یا خیر؟
ج- اشکال ندارد.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨٣، س ٤٩٨]
نماز جماعت چند طبقه «اقتدا در طبقات مختلف »
١٢٨- اگر جای ماموم بلندتر از امام باشد، در صورتی که بلندی آن به مقدار متعارف باشد اشکال ندارد، مثل آنکه امام در صحن مسجد و ماموم در پشت بام به نماز بایستد ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد، جماعت اشکال ندارد.[توضیح المسائل، م ١٤١٦]
١٢٩- س: مسجدی در کراچی [هست که در آن] نمازجماعت برپا می شود و دارای چهار طبقه و طبقه همکف است، حالت نمازگزاران در طبقات به شرح زیراست:
الف- بعضی از نمازگزاران طبقه اول، می توانند امام جماعت و بعضی از نمازگزاران طبقه همکف را ببینند.
ب- بعضی از نمازگزاران طبقه دوم و طبقه سوم می توانند بعضی از نمازگزاران طبقه همکف را ببینند ولی هیچکدام از آنان نمی توانند امام جماعت را که در طبقه همکف است ببینند.
ج- و اما نمازگزاران طبقه چهارم نمی توانند هیچکدام از نمازگزاران طبقه همکف و طبقه اول را ببینند آنها فقط می توانند بعضی از نمازگزاران طبقه دوم و طبقه سوم را ببینند. در اینجا اضافه می کنم که در هر طبقه صف های نمازگزاران برپاست و هیچ طبقه تماما خالی نمی باشد و اتصال مامومین در هرطبقه با طبقه قبل حاصل است، آیا نماز جماعت درطبقات اول، دوم، سوم و چهارم، در مسجد فوق ان شاء الله قبول است یا خیر؟
ج- در صورتی که طبقات نسبت به یکدیگر علو فاحش (بلند زیاد) نداشته باشد و کسی که در صف اول هر طبقه می ایستد از صف قبل از خودش در طبقه قبل و لو یک نفر را ببینند نماز صحیح است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨٣، س ٤٩٧]
اتصال صفوف جماعت
١٣٠- مامومین باید با امام جماعت مرتبط باشند و ارتباط آنها یا بدون واسطه است که بین امام و ماموم نباید بیش از یک گام فاصله باشد، یعنی از محل سجده ماموم تا محل ایستاده امام. یا با واسطه سایر مامومین که از جلو یا سمت راست یا چپ باید این ارتباط برقرار باشد و بین نمازگزار و صف جلو یا کسی که طرف راست یا چپ او قرار دارد بیش از یک گام فاصله نباشد.[توضیح المسائل، م ١٤٣٥ و ١٤٣٦]
مانع بین صفوف
١٣١- اگر نمازگزار در صف اول ایستاده، نباید مقابل او مانعی باشد که نتواند امام جماعت را ببیند، پس اگر امام جماعت در محراب باشد، کسانی که دو طرف محراب پشت دیوار می ایستند و امام جماعت را نمی بینند نمی توانند اقتدا کنند، ولی اگر مانعی در کار نباشد و به جهت طولانی بودن صف، امام جماعت را نبیند، اشکال ندارد.
و اگر در صفوف بعدی می ایستد، نباید مانعی از دید صف جلو وجود داشته باشد، پس اگر صفوف جماعت تا در شبستان برسد، کسی که بیرون شبستان، مقابل در ایستادن که صف جلو را می بیند و کسانی كه پشت سر او ایستاده اند نمازشان صحیح است ولی کسانی که دو طرف پشت دیوار ایستاده اند و از صف جلو، کسی (حتی یک نفر) را نمی بینند، نمازشان باطل است.[توضیح المسائل، م ١٤١١ و ١٤١٢]
١٣٢- س: از قدیم در مساجد، حائلی مثل پرده بین زنان و مردان بوده و اکنون عده ای می گویند، پرده و دیوار بین زنان و مردان در حال نماز خواندن و موعظه کردن لزومی ندارد، نظر امام در این مورد چیست؟
ج- در صورتی که مفسده ای نیست پرده لزوم ندارد، بلی در نماز، احتیاط مستحب آن است که زن عقب تر از مرد باشد، مگر در صورتی که بین آنها حائلی مثل پرده باشد.[استفتائات، ج ١، ص ١٥٠، س ٧٨]
١٣٣- س: در وسط مسجد حوضی است که صفهای جماعت طویل می شوند و عده ای در جائی می ایستند که از طرف راست یا چپ متصل هستند ولی پیش روی آنها حوض آب است، اینگونه اتصال کافی است؟
ج- کافی است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨١، س ٤٩٢]
شرکت بانوان در نماز جماعت
١٣٤- س: آیا شرکت بانوان در نمازهای جماعت یومیه و نماز جمعه کراهت دارد یا خیر؟
ج- کراهت ندارد، بلکه در بعض موارد مطلوب است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٧٢، س ٤٥٦]
١٣٥- س: زنانی که عادت ماهانه خود را می گذرانند و از خواندن نماز معذورند، آیا می توانند در نماز جمعه یا جماعات در غیر مسجد شرکت کنند؟
ج- می توانند در اجتماع برای نماز شرکت کنند و صورتا متابعت نمایند ولی نباید نماز بخوانند.[استفتائات، ج ١، س ٤٥٥]
١٣٦- س: دختر جوانی هستم که همسایه مسجد می باشم، با توجه به مساله ٨٩٤ رساله و با توجه به رهنمودهایی که در مورد حفظ مساجد فرموده اید، خواهشمند است بفرمائید که تا چه حد رفتن یک دختر به مسجد جایز است؟
ج- حدی ندارد و با رضایت ولی خود عمل کنید.[استفتائات، ج ١، ص ٢٧٥، س ٤٧٠]
شرایط امام جماعت
امام جماعت باید این شرایط را داشته باشد:
بلوغ و عقل
عدالت
رجولیت (مرد بودن)
نماز را به طور صحیح بخواند.
مسلوس (کسی است که کنترل ادرار ندارد) و مبطون (کسی است که مدفوع را نمی تواند کنترل کند) نباشد.
به واسطه عذری با لباس نجس نماز نخواند
بیماری خوره یا پیسی نداشته باشد.[توضیح المسائل، م ١٤٥٣، ١٤٥٥ تا ١٤٥٩]
١٣٧- س: آیا مامومی که قرائتش فصیح تر از امام جماعت است، می تواند برای نماز جماعت به این امام اقتدا کند؟
ج- اقتدا صحیح است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨٠، س ٤٨٩]
١٣٨- س: شخصی مسجدی، وقف کرده که امام جماعت مسجد، هاشمی باشد، آیا این شرط لازم الرعایه است؟
ج- لزوم رعایت این شرط معلوم نیست.[استفتائات، ص ١٥٠، س ٢٨]
آیت الله اراکی قدس سره
حفظ احترام امام جماعت
١٣٩- س: شخصی در یک مسجد که نماز جماعت برگزار شده و امام جماعت نیز عادل و مورد تایید می باشد، نماز فرادی می خواند به قصد این که به دیگران بفهماند که امام، عادل نیست و یا این که قصدش این نیست ولی عملش طوری است که مردم اینطور فکر می کنند، آیا نماز این شخص باطل است؟
ج- اگر عمل او به قصد هتک جماعت و امام باشد و آیا آنکه موجب هتک جماعت یا امام گردد حرام است.[استفتائات، ج ١، ص ٢٧٧، س ٤٧٥]
امام راتب
١٤٠- س: خواندن نماز جماعت در مسجدی که امام جماعت دارد چه حکمی دارد؟
ج- با رعایت شرایط و عدم هتک امام راتب، مانع ندارد.[استفتائات، ج ١، ص ٢٩٧، س ٥٤٦]
١٤١- س: آیا کسی می تواند بدون اجازه امام راتب مسجدی در آن مسجد اقامه جماعت نماید و اگر نمی تواند تکلیف مردم نسبت به اقتدای به این امام چیست؟
ج- اجازه معتبر نیست ولی مزاحمت نکند.[استفتائات، ج ١، س ٥٤٧]
امام جماعت دو مسجد
١٤٢- امام جماعت می تواند نمازی را که به جماعت خوانده، در صورتی که جماعت دوم و اشخاص آن غیر اول باشد دوباره به جماعت بخواند.[توضیح المسائل، م ١٤٠٤]
١٤٣- س: امام جماعت در محلی اقامه جماعت مینماید، پس از اتمام به محل و مسجد دیگر می رود و برای عده دیگر همان نماز را که خوانده اعاده مینماید تا آنها هم به فیض جماعت برسند، آیا اقامه جماعت در دو محل برای امام جایز یا مستحب است؟
ج- مانع ندارد.[استفتائات، ج ١، ص ٢٩٤، س ٥٣٨]
١٤٤- س: صلوة معاده (نمازی که دوباره خوانده می شود) را می شود بیش از دو مرتبه امام بخواند؟
ج- بیشتر از دو مرتبه نخوانند.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨٠، س ٦٨٧]
امامت غیر روحانی
١٤٥- س: نظر به اینکه امام، اخیرا فتوایی صادرکرده اند و فرموده اند که امام جماعت باید از اهل علم باشد، با در نظر گرفتن فتوای صادره، شخصی است تمام شرایطی که در توضیح المسائل ذکر شده داراست، فقط از اهل علم نیست، یادآوری می شود از اهل علم در محله حضور ندارد آیا شخص مذکور می تواند نمازجماعت بخواند یا خیر؟
ج- اگر دسترسی به روحانی نباشد، غیر روحانی با وجود سایر شرایط می تواند امامت نماید.[استفتائات، ج ١، ص ٢٨٦، س ٥٠٩]
١٤٦- س: طبق فتوای امام در صورتی که دسترسی به روحانی نباشد می توان به افراد غیر روحانی اقتدا کرد (و این کار در بعضی از ادارات و نهادها و جبهه ها انجام می گیرد) آیا این حکم شامل مساجد هم می شود؟چون مشاهده شده است که در مساجد اگر یک شب امام جماعت نتواند به مسجد بیاید یا دیر برسد، افرادی جوان از غیبت امام استفاده کرده و در محراب قرارگرفته و نماز می خوانند و در این موقع اگر امام برسد، می بیند که دیگری در محراب است، آیا چنین عملی صحیح است؟
ج- در فرض مرقوم امامت غیر روحانی درمساجد درست نیست.[استفتائات، ج ١، ص ٢٩٤، س ٥٣٦]
١٤٧- س: بعضی از برادران اهل علم با اینکه ازمعلومات بالایی برخوردار هستند ولی معمم نشده اند آیا امامت جماعت برای آنها جایز است؟
ج- چنانچه معمم وجود نداشته باشد، امامت غیر معمم اشکال ندارد ولی با وجود معمم خالی از اشکال نیست، مخصوصا در مساجد و اگر امامت غیر معمم موجب هتک باشد، حرام و جایز نیست.[جامع المسائل، ج ٢، س ٣٢٥]
آیت الله فاضل لنکرانی دامت برکاته
آداب نماز جماعت
١٤٨- مستحب است، امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال تقوا در صف اول بایستند.
١٤٩- مستحب است، صف های جماعت منظم باشد وبین کسانی که در یک صف ایستاده اند فاصله نباشد.
١٥٠- مستحب است، بعد از گفتن «قد قامت الصلوة » مامومین برخیزند.
١٥١- مستحب است، امام جماعت حال مامومی راکه از دیگران ضعیف تر است رعایت کند و عجله نکندتا افراد ضعیف برسند و قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر آن که بداند همه کسانی که به او اقتداکرده اند به طولانی شدن نماز مایلند.
١٥٢- اگر در صف های جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها بایستد.
١٥٣- مکروه است ماموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود.[توضیح المسائل، م ١٩٨- ١٩٨]
مطالب مرتبط
