بسم الله الرّحمن الرّحیم
آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی (دامت بركاته) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1389.08.26 ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.
امنیت جسمی، روانی و مالی زمینه ساز رشد انسان
وَ النَّهْیَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزِیهاً عَنِ الرِّجْسِ، وَ اجْتِنَابَ الْقَذْفِ حِجَاباً عَنِ اللَّعْنَةِ، وَ تَرْكَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّة؛[بحارالانوار، ج29، ص223]
همان طور که عزیزان مستحضرند خطبه مبارک حضرت زهرا سلام الله علیها را تلاوت می کردیم و درباره آن توضیحات مختصری عرض می نمودیم. حضرت در این قسمت از خطبه به بیان حکمت بخشی دیگر از معارف و تشریعات اسلام می پردازند. در جلسه قبل مقدمه ای عرض کردم و آن این که بر اساس بینش اسلامی و قرآنی خدای متعال چنین اراده فرموده که زندگی انسان در این عالم نیاز به همکاری دیگران و تشکیل اجتماع داشته باشد و آن کمالی که خدای متعال برای انسان مقدر فرموده در سایه چنین زندگی ای پدید می آید.
زندگی اجتماعی بستر ساز امتحان
یکی از حکمت های تشکیل اجتماع این است که در اثر ارتباطاتی که انسان ها با همدیگر پیدا می کنند برای آن ها زمینه تکالیف فراهم شود و آن تکالیف، بستر آزمایش را برایشان آماده کند. چراکه تا انسان آزمایش نشود معلوم نمی شود که چه مقدار جوهر او پاک است و تا چه اندازه اراده خیر و بندگی خدا را دارد. آن کمالی که خدای متعال برای انسان مقدر فرموده کمالی است که در سایه افعال اختیاری حاصل می شود. پس باید زمینه انتخاب و امتحان برایش فراهم شود. در زندگی اجتماعی است که در هر لحظه آن، به خاطر ارتباطات مختلف، صدها زمینه امتحان برای انسان فراهم می شود از قبیل این که به چه نگاه کند و به چه نکند؟ به چه گوش دهد و به چه گوش ندهد؟ درباره چه فکر کند و درباره چه فکر نکند؟ به کجا برود و به کجا نرود؟ اگر زندگی اجتماعی نبود این تکالیف پیدا نمی شد و اگر تکالیف نبود زمینه انتخاب فراهم نمی شد و اگر زمینه انتخاب نبود انسان به آن کمالی که باید برسد نمی رسید. هدف از آفرینش انسان این است که او راه صحیح را انتخاب کند. اما انتخاب دو سویه است و وقتی انتخاب معنا پیدا می کند که دو راه در پیش روی آدمی باشد. درست است که خدا از انسان پیمودن راه صحیح و صراط مستقیم را خواسته است؛ ولی باید راه کج هم وجود داشته باشد تا انسان از آن اجتناب کند. در عین حال خدای متعال کاملاً انسان را رها نمی کند تا در دام شیطان بیافتد. با این که هم عوامل شیطانی هست و هم عوامل رحمانی و تعادل برقرار است؛ ولی در عین حال خدای متعال از باب فضل و رحمت خود و از این جهت که هدف اصلی رسیدن به رحمت است نه عذاب، وسایلی فراهم می کند که انسان ها راه صحیح را بهتر بشناسند و به آن طرف بیشتر سوق پیدا کنند و از راه کج باز داشته شوند.
تشریعات الهی، تقویت کننده راه خیر
حضرت در عبارات قبل به بعضی از اموری اشاره فرمودند که انسان را به طرف راه صحیح سوق می دهد و در این عبارات اموری را ذکر می کنند که می تواند انسان را به راه شر بکشاند. خدای متعال چنان تقدیر و تدبیر فرموده که حتی المقدور انسان ها به آن راه کج نیافتند و از امور تباه کننده و فاسد پرهیز کنند. یکی از آن تدبیرات همین دستگاه تشریع است. خداوند انبیاء را به سوی انسان ها فرستاده و به وسیله ایشان حلال و حرام را برای انسان ها بیان فرموده است تا انسان ها بفهمند چه کارهایی بد هستند و چه آثار بدی دارند تا از آن ها اجتناب کنند. یعنی خداوند، هم عواملی را قرار می دهد که انسان را به طرف راه راست سوق می دهند و هم عواملی را ایجاد می کند که از راه شر باز دارند. جعل این عوامل، نهایت لطف الهی است. اگر خداوند صرفا خوب و بد را به انسان ها نشان داده بود و سکوت می کرد (إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا)[سوره انسان، آیه 3] حجت تمام بود و زمینه انتخاب فراهم می شد؛ اما خداند دوست دارد هر چه بیشتر بندگان راه خیر را انتخاب کنند و به آن کمال مطلوب برسند. لذا سعی می کند جنبه خیر را تقویت کند و از اموری که زمینه شر را فراهم می کنند پرهیز دهد.
حفظ امنیت فردی و اجتماعی وظیفه ای عقلی و شرعی
امور شر ممکن است صرفا به شخص انسان مربوط شود و شخص او را خراب کند. خدای متعال به انسان بدنی سالم داده است که بعد از قرن ها بزرگان و دانشمندان هنوز به اسرار این دستگاه پی نبرده اند. همچنین خداوند روحی را متعلق به این بدن قرار داده و رابطه ای قوی بین روح و بدن برقرار کرده است به طوری که این دو در هم اثر می کنند. بعضی از آلودگی های بدن روح را هم فاسد می کنند و از کار باز می دارند.
علاوه بر این که لازم است جنبه فردی وجود ما (جسم و روح ما) سالم بماند تا کار خود را درست انجام دهد لازم است محیط جامعه ما هم محیطی سالم باشد و عِرض و آبروی افراد جامعه امنیت داشته باشد تا افراد بتوانند زندگی کنند. اگر جامعه چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ روانی محیطی ناامن باشد انسان نمی تواند رشد کافی داشته باشد. در محیط ناامن توان انسان باید صرف معارضات شود و سعی کند جان، مال و آبرویش را حفظ کند. پس یکی دیگر از راه های فساد، اموری است که محیط جامعه را فاسد و ناامن می کنند. سه جمله اخیر خطبه حضرت با عوامل بازدارنده ارتباط پیدا می کنند.
مسکرات، عامل پلیدی جسم و جان
خداوند برای سلامت بدن دستوراتی داده است از جمله این دستورات منع از مسکرات است. انگور از جمله نعمت های حلال خداست که بسیار پرفایده است. در قرآن ذکر چند میوه زیاد تکرار شده است از جمله خرما و انگور. قرآن می فرماید: «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً؛[سوره نحل، آیه 67] ما خرما و انگور را برای شما قرار دادیم ولی شما در اثر پیروی از شیطان از همین نعمت های خوب و بسیار مفید مسکرات می گیرید البته رزق های مفید هم می سازید.» مصرف مسکرات هم به بدن آسیب می رساند و هم عقل را ضایع می کند و هم در جامعه ناامنی ایجاد می کند. روح و بدن سالم وسیله ای است که خدا برای حرکت انسان قرار داده است و به دنبال آن دستور داده است که با سوء استفاده از نعمت های الهی روح و بدنتان را فاسد نکنید؛ علاوه بر این که عقل انسان می فهمد که این کار بد است خداوند با تأکید و تشدید فراوان دستور داده که: «مبادا اطراف آن قدم بگذارید» و به عنوان یک عامل بازدارنده قانونی وضع کرده که از خمر اجتناب کنید تا پلید و آلوده نشوید (تَنْزِیهاً عَنِ الرِّجْسِ).
عبارت «النَّهْیَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ» عطف بر جمله های قبلی است؛ یعنی خداوند نماز و زکات را و نهی از شرب خمر را واجب کرده است. به حسب ظاهر این عبارات خیلی با هم تناسب ندارند. یک احتمال خیلی ضعیف این است که در نسخه ها تحذیفی واقع شده باشد؛ ولی ممکن است یک نکته ادبی داشته باشد که از زیبایی های کلام به شمار می رود و آن این است که گاهی در کلام تفننی ایجاد می کنند و کلام را از آن سیاق عادی خود خارج می کنند تا بیشتر جلب توجه کند. مثلاً قرآن می فرماید: «قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَیْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُواْ بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا؛[سوره انعام، آیه 151] به مردم بگو: بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده است برایتان بخوانم؛ این كه چیزى را شریك خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیكى كنید.» طبق قاعده باید می فرمود: «شرک و نافرمانی والدین را حرام کرده است» اما با تغییر سیاق می فرماید: «وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا؛ باید به والدین احسان کنید». این تغییر در سیاق برای جلب توجه مخاطب است و لطایفی دارد که حتی قرآن کریم در بسیاری از آیات از آن استفاده می کند. شاید حضرت در این قسمت از خطبه برای توجه دادن به موضوع جدید، سیاق کلام را از ذکر واجبات و دستورات سوق دهنده به کمال تغییر داده و نهی از محرمات را ذکر فرموده اند.
حرمت قذف، ضامن امنیت روانی جامعه
گاهی آبرو و ناموس انسان در معرض ناامنی قرار می گیرد و گاهی مال انسان. از این رو حضرت در ادامه می فرمایند: وَ اجْتِنَابَ الْقَذْفِ حِجَاباً عَنِ اللَّعْنَة. قذف یعنی نسبت دادن اعمال نامشروع به دیگران. معنای لغوی قذف مترادف «رمی» است. قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ؛[سوره نور، آیه 23] كسانى كه زنان پاكدامن مؤمن و بىخبر از هر گونه آلودگى را متهم مىسازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهى بدورند و عذاب بزرگى براى آنهاست.» این عمل از شگردهای شیطان است و سابقه طولانی دارد. کسانی حتی نسبت به همسران پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین شیطنت هایی انجام دادند. خدای متعال قذف را حرام کرده و برای آن حد قرار داده است تا ناموس و عرض افراد جامعه محفوظ باشد و درنتیجه از لعنت الهی در امان بمانند.
ناامنی مالی، عامل ناامنی روانی
حضرت در خصوص مال هم می فرمایند: وَ تَرْكَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّة. اگر در جامعه مسائل مالی به صورت سالم اجرا شود یعنی هر کسی از راه صحیح مال کسب کند و آن را از راه صحیح حفظ و در راه صحیح صرف کند، زمینه رشد افراد در محیط جامعه فراهم می شود. اما اگر این مسائل رعایت نشود و عفت مالی جامعه و تعادلی که در اثر رفتارهای صحیح مالی و اقتصادی در جامعه برقرار می شود به هم بخورد دیگر آن زمینه های رشد فراهم نخواهد شد. الحمدالله در جامعه ما چنین مسائلی خیلی کم است؛ اما وقتی انسان همین مقدار را می بیند متوجه آثار سوء آن و ناامنی های ناشی از آن می شود. وقتی جامعه از لحاظ مالی ناامن شود ذهن افراد جامعه دائماً نگران اموالشان است و به حفظ آن می اندیشند. در حالی که مال ابزاری بیش نیست و به قدر اضطرار و ضرورت باید از آن استفاده کرد. اگر بنا باشد انسان با زحمت مالی را به دست آورد و بعد دائماً فکرش مشغول حفظ آن باشد فرصتی برای عبادت و انجام وظایف اجتماعی و معنوی برای او باقی نمی ماند.
حضرت زهرا سلام الله علیها به عنوان مثال این سه مورد (ناامنی فردی، ناامنی آبروی اجتماعی، ناامنی مالی) از بازدارنده ها را ذکر می کنند که شاید عقل انسان به تنهایی خطر آن ها را تا این حد متوجه نشود. عقل انسان خطر برخی مسائل را می فهمد مثل خطر فسادهای جنسی و تجاوز به عنف و می فهمد که باید عقوبت سختی برای آن در نظر گرفت. اما شاید چنین خطری را برای این که کسی نسبت ناروایی به خانمی بدهد احساس نکند. متأسفانه در بعضی از جوامع که از لحاظ اخلاقی رشد نکرده اند این سخنان ناروا خیلی شایع و پیش پا افتاده است. اما در اسلام خیلی نسبت به این موضوع سختگیری شده است. در روایت آمده است که امام صادق صلوات الله علیه دوستی داشتند که زیاد خدمت حضرت می رسید و اظهار ارادت و ولایت مداری می کرد. روزی این شخص با تعبیر زشتی غلامش را خطاب قرار داد و به مادرش توهین کرد. حضرت چهره شان را درهم کشیدند و فرمودند: این چه حرفی بود؟! گفت: آقا مادر این غلام کافر بود. حضرت فرمودند: کفار هم برای خود ازدواجی دارند و تو نسبت ناپاکی به مادر او دادی. من دیگر با تو معاشرت نمی کنم.[اصول کافی، ج2، ص324] این ها نکته هایی است که در اسلام رعایت شده و بسیار اسرار مهمی دارد و برای فراهم کردن جامعه ای سالم و زمینه رشد انسان ها بسیار مؤثر است. متأسفانه در اثر اختلاط فرهنگ ها و عوامل رسانه ای نامناسب بیگانه و عامل جدیدی به نام تلفن همراه فضای جامعه ما هم آلودگی هایی پیدا کرده است. این مسائل باعث می شود که اصلا فضای ذهن و روح انسان عوض شود و در نتیجه جامعه شباهتی به جامعه اسلامی نداشته باشد. از خدای متعال درخواست می کنیم که به برکت حضرت زهرا سلام الله علیها جامعه ما را از همه فسادهای اخلاقی و مالی حفظ کند و زمینه رشد اخلاقی را در همه ابعاد مخصوصاً برای جوان هایمان فراهم کند.
وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین
مطالب مرتبط
