وضو در دوره عبّاسیان
دولتِ عبّاسیان بر پایه شعار «خشنود سازی آل محمّد» شکل گرفت . مردم برگِردشان در آمدند و به اعتبار اینکه دولتِ حق مدار است ، تأییدش کردند . ابو العبّاس سفّاح بخشی از حکومتش را به پاک سازی دشمنانِ اموی و دنباله های آنها سپری ساخت و از کشمکش های فقهی دور ماند و رویارویی با علویان را وانهاد .
چون خلافت به منصور عبّاسی رسید و ارکان دولت استوار گردید ، موازنه به هم خورد . منصور با صله ، هدایا ، مناصب حکومتی ، کرسی های قضا و ... به خریدنِ فقها پرداخت ، اما وی و پیروانش از خریدنِ ابو حنیفه درماندند ، بر او سخت گرفتند و به آزارش دست یازیدند بی آنکه فایده ای عایدشان شود . البته در شکارِ شاگردش قاضی ابو یوسف ، کامیاب شدند .
امام صادق (علیه السلام) به عنوان رهبر مدرسه تعبّد محض وصاحب وضوی ثُنائی مسحی ، مانع بزرگی در راه اهدافِ منصور و عبّاسیان بود . منصور شیوه های مختلف را برای کوبیدن امام به کار برد . از ابو حنیفه خواست مسائل دشواری فراهم آورد و از امام (علیه السلام) بپرسد تا او در پاسخ درماند ، این ترفند مؤثّر نیفتاد و ابو حنیفه اذعان داشت که امام صادق (علیه السلام) داناترین مردمان است .(1)
منصور ، مذهب مالک را پذیرفت و از او خواست احادیث را تدوین کند و مأخذ واحدی را فراهم آورد که وی مردم را به آن وادارد .(2) سیاست مورد نظر را برای مالک ترسیم کرد و به او گفت : از علی و ابن عبّاس نپیرُوَد ، اقوال ابن عُمَر را بیاورد ، هرچند بر خلاف علی و ابن عبّاس باشد ;(3) چراکه می دانست او تنها کسی است که خلفای سه گانه را بر دیگر صحابه برتر می داند ، و حکومت نیز (چون مالک) حضرت علی (علیه السلام) را مانند یک فرد عادی می شمرد .(4)
این برنامه فقهی _ اعتقادی منصور ، وضوی پیامبر را نیز در بر گرفت . منصور به وضوی غسلی ثلاثی ملتزم شد و وضوی مسحی ثنائی را (که از جمله فروع فقهی برجسته شیعی بود) واگذاشت .
1- 1. بنگرید به ، مناقب ابی حنیفه (خوارزمی) 1 : 73 ; جامع اَسانید اَبی حنیفه 1 : 222 .
2- 2. ترتیب المدارک 1 : 192 . در این مأخذ آمده است : الموطَّأ تحت نظر دولت عبّاسی نوشته شد ... منصور به مالک گفت : کتابی بنویس تا مردم را بر عمل به آن وادارم .. مالک الموطّأ را نوشت .
3- 3. الطبقات الکبری 4 : 147 ; نیز بنگرید به ، الإمام الصادق والمذاهب الأربعه 1 : 504 .
4- 4. موقف الخلفاء العبّاسییین : 170 .
