یادداشت ها

علم و فن مربوط به عقايد ديني، به نام‌هاي مختلفي شهرت يافته و اصطلاحات گوناگوني بر آن اطلاق گرديده است. در اين فصل به بررسي آنها مي‌پردازيم:
از مشهورترين نام‌ها و اصطلاحات اين علم، اصطلاح «كلام» است. واژة «كلام» در معرفي اين فن، و واژة «متكلمان» در معرفي دانشمندان آن از رايج‌ترين و كارآمدترين واژه‌ها به شمار مي‌رود.

اين نوع از استدلال داراي اقسامي است كه در دو باب جداگانه از كتابهاي منطقي بررسي گرديده‌اند. يكي باب عكس و توابع آن، و ديگري باب تناقض قضايا و ملحقات آن.
در روش استدلال غير مباشري، يك قضيه كافي نبوده، بلكه دو يا چند قضيه به عنوان حدّ وسط، مورد استفاده قرار مي‌گيرند. استدلال غير مباشري، سه نوع معروف دارد كه عبارتند از: قياس، استقراء و تمثيل.

اين منطق قويم قرآني، مورد توجه آموزگاران معصوم كلام و عقايد نيز قرار گرفته و نه تنها در بخش پرسش‌ها و پاسخ‌هاي كلامي، بلكه در بخش تعاليم ديني و اعتقادي نيز به بيان فلسفه و حكمت و احكام الهي پرداخته‌اند. اين مطلب نخست در خطبه‌ها، نامه‌ها، وصايا و كلمات قصار امام علي ـ عليه السّلام ـ و نيز در خطبة غراي فاطمه زهرا ـ سلام الله عليه ـ مطرح گرديده و پس از آن در احاديث ساير ائمة طاهرين ادامه يافت. قسمت‌هايي از آنها در نهج‌البلاغه و علل الشرايع شيخ صدوق نقل گرديده است.

از آنجا كه موضوع هر علمي در تعريف آن علم نقش اساسي دارد. در اين فصل موضوع علم كلام را به بحث مي‌گذاريم. دربارة موضوع علم كلام از سوي محققان و صاحب‌نظران آراء مختلفي مطرح گرديده است كه نمونه‌هايي از آنها را نقل و بررسي مي‌كنيم:

با رحلت پيامبر (صلى الله عليه و آله) طوفان‏هاى تازه ‏اى از حوادث پيچيده و بحرانى وزيدن گرفت؛ احقاد و كينه‏ هاى بدر، خيبر و حنين كه در عصر پيامبر (صلى الله عليه و آله) در زير خاكستر پنهان بود آشكار گشت؛ احزاب منافقين به جنب و جوش افتادند تا هم از اسلام انتقام بگيرند و هم از خاندان پيامبر (صلى الله عليه و آله)؛ و فاطمه زهرا (عليها السلام) در مركز اين دايره بود كه تيرهاى زهرآگين دشمنان از هر سو به سوى آن پرتاب مى‏ شد.

ازدواج بزرگ ترين و مهم ترين حادثه زندگى انسان است و دختران و پسران ميوه هاى باغ زندگى انسان هايند و دست آفرينش نوعى جاذبه و كشش درونى در آن ها به وديعت نهاده است. اضطراب و ناآرامى آنان در اين سنين از طريق ازدواج به سكونت و آرامش تبديل مى گردد و قرآن كه راز آفريدن همسر را (لتسكنوا اليها) مى داند، بدين نكته اشاره دارد. البته ازدواج و زندگى مشترك وقتى ثمر بخش، سودمند و ماندگار است كه روحيه ها و طرز تفكر دو طرف، همسو و نزديك باشد. در غير اين صورت، ريسمان وحدت و يگانگى به ضعف و سستى مى گرايد و سرانجام گسسته مى شود.

مفهوم شناسی نوزاد (طفل)
در تعریف نوزاد گفته شده است: الطِّفْلُ: الولدُ ما دام ناعما،[۱] طفل تا زمانی گفته می شود که فرزند بدنش نرم باشد. برای این مطلب شاهدی از قرآن کریم بیان شده است: هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلاً …،[۲] اوست آن خدایى که شما را از خاک، سپس از نطفه، سپس از لخته خونى بیافریده، آن گاه شما را که کودکى بودید از رحم مادر بیرون آورد … .
در لغت نامه دهخدا نوزاد این طور تعریف شده: نوزاد؛ یعنی “کودک کوچک، صغیر.[۳]

مفهوم شناسی اهل حق
اهل حق در لغت به معناى مردان حق است، امّا در اصطلاح به یکی از فرقه های غلات گفته می شود که به على اللهى معروف مى‏باشند. اهل حق، على اللهى، سر سپردگان، یارسان، غلات، نصیریه، علویان و… نام هایى است براى افراد و گروه هایى که در مورد امام على (علیه السلام ) راه غلو را پیموده، او را به درجه الوهیت رسانیده و براى خود آداب و رسوم خاص وضع کرده اند.[۱]
تاریخچۀ اهل حق

«مذهب» به معنای راه و روش است و در مفهوم دینی، به مسیر اعتقادی افراد، مذهب گفته می شود. در این تعریف، می توان مذهب را در ارتباط با اصل دین هم به کار برد، به عنوان نمونه، پیامبر (ص)، بنیان گذار مذهب اسلام بوده است، اما اکنون در مورد اصل اسلام از واژه «دین» و یا «آیین» استفاده می شود.