حضرت زهرا(سلام الله علیها)/تاریخ شناسی/اسناد سقط حضرت محسن(علیه السلام) در منابع اهل سنت

آیا در میان نقل های اهل سنّت، اسنادی وجود دارد که در آن ها به سقط شدن حضرت محسن  علیه  السّلام اشاره شده باشد؟
پاسخ:
از آن جایی که حوادث تلخ و رسو اکننده هجوم به «بیت فاطمه علیها السّلام» و اسناد تاریخی حاکی از ایراد «ضرب و جرح» به حضرت زهرا علیهاالسّلام به دست تاریخ نویسانِ مکتب خلافت، از صفحات کتب اهل سنّت محو شده است، بازخوانی ماجرای جانگداز سقط حضرت محسن علیه السّلام نیازمند به کشف سرنخ های پنهان و معدودی می باشد که بایستی از لابه لای انبوهی از اوراق، استخراج گردد.(1) چرا که بخش عمده ای از مدارک تاریخی و اسناد مرتبط با سقط حضرت محسن علیه السّلام ـ با انگیزه پاک سازی صفحات تاریخ از یورش هوادارانِ ابوبکر به حضرت فاطمه علیهاالسّلام ـ دستخوش تحریف و کتمان گردیده است.
با این وجود، با جستجو در لابه لای اسناد تاریخی اهل سنّت، به اسنادی برخورد می کنیم که به سقط شدن حضرت محسن علیه السّلام اشاره مستقیم داشته اند.
امّا در اکثر این نقل ها علیرغم اعتراف به سقط حضرت محسن علیه السّلام، از بازگویی حوادث ناگواری که به این واقعه منجر گردید، اجتناب می شود و به عوامل تأثیرگذار در وقوع سقط، هیچ اشاره ای نمی گردد. به نمونه های زیر توجّه فرمایید:
سند شماره یک
ابن  صبّاغ مالکی (متوفّای 855) می نویسد: ... وَ أنـَّهُ کانَ سِقْطاً. (2) که وی، بچّه ای سقط شده بود.
سند شماره دو
صَفّوری شافعی (متوفّای 894) می نویسد: ... وَ الْمُحْسِنُ کانَ سِقْطاً. (3) و محسن، کودکی سقط شده بود.
جالب است که وی در کتاب دیگرش به نام «المحاسن المجتمعة فی الخلفاء الأربعه» سقط شدن حضرت محسن علیه السّلام را از کتاب «الإستیعاب» تألیف ابن عبد البَرّ (متوفّای 463) نقل می نماید:
«من کتاب الإستیعاب لابن عبد البَرّ قال: و أسقطت فاطمة سقطاً سمّاه علیّ محسناً.» (صفحه 164 از نسخه خطّی موجود در کتابخانه محقّق طباطبائی، مجموعه شماره 366، قم.)
در حالی که در چاپ های فعلی از کتاب الإستیعاب، عبارت فوق به چشم نمی خورد!؟
با بهره گیری از نقل ذیل، زمان حادثه را نیز می توان دریافت:
سند شماره سه
ابن  بطریق (متوفّای 600) می نویسد:
وَ فِی رِوایَةٍ: أنَّ فاطِمَةَ أسْقَطَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللهِ ذَکَراً کانَ سَمّاهُ النَبِیُّ ـ وَ هُوَ حَمْلٌ ـ مُحْسِناً. (4)
و در روایتی نقل شده است: فاطمه پس از [رحلت] رسول خدا، فرزند پسری را سقط نمود که پیامبر وی را ـ در حالی که جنین بود ـ محسن نام گذاری کرده بود.
کتمانی شگفت انگیز
ابن أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656) از استادش ابو[یحیی] جعفر النقیب (متوفّای قبل از 644) پرسید:
... أرْوِی عَنْکَ مایَقُولُهُ قَوْمٌ:
«إنَّ فاطِمَةَ رُوِّعَتْ فَألْقَتْ الْمُحْسِنَ.»؟
فَقالَ: لاتَرْوِهِ عَنِّی وَ لا تَروِ عَنِّی بُطْلانَهُ... (5)
آیا از تو روایت کنم قول گروهی را که می گویند:
«فاطمه ترسانده شد، پس محسن را سقط نمود.»؟
او گفت: از من روایت نکن و بطلان این ماجرا را نیز از قولِ من نقل ننما...
در میان اسنادی که به سقط حضرت محسن علیه السّلام تصریح کرده اند، به ندرت به نقل هایی برمی خوریم که نظام حاکم را عامل اصلی وقوع این جنایت معرّفی می کند:
سند شماره یک
ذهبی (متوفّای 748) در شرح زندگانی ابن ابی دارم(6) (متوفّای 352) از قول ابن  حَمّاد کوفی(7) چنین می نویسد: ... حضرته و رجل یقرأ علیه: 
إنَّ عُمَرَ رَفَسَ فاطِمَةَ حَتّی أسْقَطَتْ بِمُحْسِنٍ. (8)
بر او وارد شدم؛ شخصی نزد او می خواند:
عمر چنان با لگد به سینه فاطمه کوبید که وی، محسن را سقط نمود.
یادآور می شویم که ذهبی در آثار خود، به تضعیف شخصیّت ابن  ابی دارم همّت گماشته و سخن ابن حَمّاد را نیز با همین هدف نقل کرده است؛(9) چرا که ذهبی، از زمره باورمندان به «عدالت همه صحابه، به  ویژه عدالت خلفا و هواداران آن ها» می باشد؛ تا آن جا که «پرهیز از نقل مطاعن صحابه» را «مبنای نگارش» کتاب های خود قرار داده و به صراحت نیز به لزوم رعایت این مبنا در تاریخ نگاری، اعتراف کرده است. (10)(11)
 به هر حال باید توجّه داشت: «تضعیف یک راوی» آن هم به این دلیل که وی از «مطاعن خلفا» سخن به میان آورده است؛ یکی از شیوه های اهل سنّت، برای سرپوش نهادن بر حقایق می باشد.
خاطرنشان می گردد که اگر اتّهاماتی چون: رافضی بودن و شَتْم شیخین، سبب تضعیف یک راوی گردد، در سلسله راویان صحاح ستّه با افرادی مواجهه می شویم که علیرغم اصابت این قبیل اتّهامات به آنان، صحّتِ حدیثشان پذیرفته شده است. (12)
سند شماره دو
شهرستانی (13) (متوفّای 548) می نویسد که وی معتقد بود:
إنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بَطْنَ فاطِمَةَ یَوْمَ الْبَیْعَةِ حَتّی ألْقَتْ الْجَنِینَ مِنْ بَطْنِها. (14) عمر در روز بیعت چنان ضربه ای بر شکم فاطمه کوبید که وی  جنین را از شکمش فرو انداخت.
سند شماره سه
صَفَدی (متوفّای 764) می نویسد که وی معتقد بود:
إنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بَطْنَ فاطِمَةَ یَوْمَ الْبَیْعَةِ حَتّی ألْقَتْ الْمُحْسِنَ.(15) عمر در روز بیعت چنان ضربه ای بر شکم فاطمه کوبید که محسن را  فرو انداخت.
توجّه
ابن  أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656) از قول جاحظ (متوفّای 255) می نویسد: نَظّام، شیعیان را به دلیل بدگویی کردنشان از صحابه، به شدّت مورد ردّ و نفی (انکار) قرار می داد. (16)
لازم به ذکر است در فضایی که تمام همّت حدیث نگاران و تاریخ نویسان اهل سنّت به «تبرئه خلفا از طریق تضعیف راویان مطاعن آن ها» معطوف می باشد؛(17) سندهای تاریخی فوق، همچون «بانگ بیدارباشی» است که هر پژوهشگر ژرف نگری را به بازنگری در «نقل های متعارف اهل سنّت درباره حضرت محسن علیه السّلام» وا می دارد و هر محقّق کنجکاوی را به جستجوی بیشتر برای کشف حقیقتِ ماجرا ترغیب می نماید. علیه السّلام» وا می دارد و هر محقّق کنجکاوی را به جستجوی بیشتر برای کشف حقیقتِ ماجرا ترغیب می نماید.

منبع:  نوشته شده توسط: گروه طرح و تحقیق فاطمیّه
---------------------------------
پی نوشت ها:
1- جهت آشنایی با برخی از اسناد و مدارک، به کتاب «دانشنامه شهادت حضرت زهراعلیهاالسّلام»، بخش یکم، کتاب های دوم و سوم (چاپ: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر) مراجعه فرمایید.
2- الفصول المهمّه، ص 126 .
3- نزهة المجالس، ج 2، ص 184 و ص 194 .
4- عمدة عیون، ص 74 .
5- شرح حدیدی، ج 14، ص 193 .
6- ابن  عماد حنبلی (متوفّای 1350) درباره شخصیّت علمی او می گوید:
کانَ مُحَدِّثَ الْکُوفَةِ وَ حافِظَها.
او در کوفه «محدّث» و «حافظ» (از حفظ دارنده احادیث بسیار) بود.
(شذرات الذهب، ج 3، ص 11)
7- بسیاری از بزرگان اهل سنّت، وی را ستوده اند) :ر.ک: سِیَر أعلام النُبَلاء، ج 14، ص 309؛ تذکرة الحفّاظ، ج 2، ص 759؛ لسان المیزان، ج 5، ص 615).
8- میزان الإعتدال، ج 1، ص 139؛ ابن  حَجَر عَسْقلانی (متوفّای 852) نیز مشابه مطلب فوق را درباره ابن  ابی دارم می نویسد. (لسان المیزان، ج 1، ص 268) دارم می نویسد. (لسان المیزان، ج 1، ص 268)
9- به دریافت حدیث از شیخ، در اصطلاح تحمّل حدیث گویند. تحمّل حدیث شیوه های متعدّدی داشته که یکی از آن ها قرائت حدیث توسّط راوی (شاگرد شیخ) نزد شیخ بوده است. در این شیوه روایت از سوی راوی خوانده شده و شیخ به استماع آن می پردازد، که به این گونه تحمّل، در اصطلاحِ محدّثانِ پیشین «عرض» گفته می شده است، زیرا راوی در حقیقت روایت را بر شیخ عرضه می کند، و شیخ پس از شنیدن، صحّت آن را مورد تأیید قرار می دهد.
مجلسی که ابن حَمّاد از آن یاد کرده که در آن روایتی نزد ابن ابی دارم خوانده می شده، چنین مجلسی بوده، که به تضعیف ابن ابی دارم توسّط متعصّبین اهل سنّت منجر شده است. 
10- ر.ک: سِیَر أعلام النُبَلاء، ج 10، ص 92 ـ 93 .
11- از دیگر نمونه های این تفکّر، یعنی لزوم رعایت پرهیز از نقل مطاعن صحابه، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
«ابن العربی ـ محمّد بن عبدالله ابوبکر ـ ، متوفّای 543» در کتاب «العواصم من القواصم» اظهار مى دارد:
از سخت ترین و ناگوارترین امور در جامعه، یکى اندیشمند ناآگاه و دیگرى بدعت گذار حیله گر است؛ امّا اندیشمند ناآگاه همچون ابن قُتَیْبَه است که در کتاب «الإمامة و السیاسه» رسم [پرده پوشى] را در مورد صحابه مراعات نکرده... (العواصم من القواصم فی تحقیق مواقف الصحابة بعد وفاة النبی، ج 1، ص 261، (تحقیق: محب الدین الخطیب - محمود مهدی الاستانبولی؛ ناشر: دار الجیل، لبنان، بیروت، الطبعة الثانیة: 1407هـ ـ 1987م.))
«ابن حجر هیثمی، متوفّای 974» می نویسد :
پیشوایان ما و دیگر فِرَق تصریح دارند که بر همگان واجب است تا از نقل مشاجرات و درگیری هاى میان صحابه اجتناب کنند ...
ابن حجر هیثمى سپس در مورد «ابن قُتَیْبَه» و کتابش اظهار مى دارد :
نظر به کتاب هایى که بعضى از محدّثان والامقام همانند ابن قُتَیْبَه [در حوادث صدر اسلام] نوشته اند، شایسته این بود که وى از ذکر جزئیّات حوادث اجتناب مى نمود، و چنانچه ناچار از نقل آن ها بوده، مى بایست جریان این حوادث را مطابق قواعد اهل سنّت تعدیل و تبیین مى نمود. (الصواعق المحرقة، ص93.)
ابن حجر هیثمی، حتّى سکوت و اجتناب را هم کافى نمى داند؛ بلکه توصیه به «تحریف» و «تعدیل» حوادث تاریخى مى کند!
12- ر.ک: سایت مؤسّسه تحقیقاتی حضرت ولیّ عصرعلیه السّلام، مقاله اعتراف ابن ابی دارم.
13- هرچند که شهرستانی (و امثال او) به دلیل تعصّبات تند تسنّن گرایانه، این اعتراف را با هدف «بی اعتبار جلوه دادن نَظّام» نقل می کنند؛ ولی باید توجّه داشت: این شیوه از تضعیف ـ که برخاسته از طرفداری کورکورانه از نظریه عدالت صحابه می باشد ـ خود قرینه ای است که با اتّکا بر آن، می توان بر اعتبار نقل مذکور پای فشرد.
14- الملل و النحل، ج 1، ص 57.
15- الوافی بالوفیات، ج 6، ص 17.
16- شرح حدیدی، ج 20، ص 31 .
17- برای مثال: از احمد بن حنبل (متوفّای 241) ـ مؤلّف کتاب المُسْـنَد ـ سؤال شد: آیا ازحسین بن الحسن الأشقر روایت نقل می کنی؟ احمد پاسخ داد: او کسی نیست که دروغ بگوید... گفتند: او درباره ابوبکر و عمر روایاتی نقل کرده و بابی را در معایب آن دو تألیف نموده است .احمد گفت: اگر چنین باشد، او صلاحیّت آن را ندارد که از وی روایت کنیم.
(تهذیب التهذیب، ج 2، ص 291)