حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در بخشی از جلد چهارم کتاب «ادب فنای مقربان؛ شرح زیارت جامعه کبیره» با بیان اینکه اهل بیت عصمت و طهارت به عنوان انسان های كامل معصوم، واسطه فیض خداوند هستند، بیان می دارند: انسانهای كامل كه خلیفه خدا و مجرا و مجلای فیض او هستند، رابط غیب و شهودند، زیرا سبب بهره مندشدن موجودات از فیض وجود می گردند. به بیان دیگر، اگر آنها نمی بودند پیوندی میان خدا و مخلوقات نبود و فیوضات خداوند مجرا و مجلایی پیدا نمی كرد؛ یعنی هیچ چیز خلق نمی شد، در نتیجه قدرت خدا و یگانگی او هیچ گونه ظهور و بروزی نمی داشت.
ایشان در ادامه مرقوم داشتند: در دعای روزهای ماه رجب كه از توقیعات حضرت ولیعصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) است، این حقیقت بدین صورت بیان شده است: «فجعلتهم معادن لكلماتك و أركاناً لتوحیدك و آیاتك... فبهم ملأت سمائك و أرضك حتی ظهر أن لاإله إلاّ أنت»[1]؛ یعنی با آن خلفا و وسائط فیض خود، آسمان و زمین را از موجودات گوناگون پر كردی و بدین گونه روشن شد كه الهی جز تو نیست، چون اولاً جایگاه خود آنها در نظام خلقتْ خلافت و وساطت در فیض است؛ نه الوهیت. ثانی تنها از ناحیه تو عهده دار خلافت اند؛ نه غیر تو، پس الوهیت در انحصار توست.
آیت الله العظمی جوادی آملی در بخش دیگری از این کتاب به تبیین بلندای معارف دعای رجبیه پرداختند و مرقوم داشتند: دعای هر روز ماه رجب كه محمد بن عثمان بن سعید آخرین نایب خاص از نُوّاب اربعه حضرت ولی عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) از ناحیه مقدسه آن حضرت نقل كرده، با مضامین بلند خود به تبیین برخی از مقامهای معنوی ائمه اطهار(علیهم السلام) پرداخته است كه به نكاتی در یكی از برجسته ترین قسمتهای آن، یعنی جمله «...فجعلتهم معادن لكلماتك و أركاناً لتوحیدك و آیاتك و مقاماتك الّتی لا تعطیل لها فی كل مكان؛ یعرفك بها من عرفك. لا فرق بینك و بینها إلاّأنّهم عبادك و خلقك. فتقها و رتقها بیدك. بدؤها منك و عودها إلیك... »[2] اشاره می كنیم:
الف. مراد از توحید در این جمله، توحید افعالی خدا است، زیرا أولاًوحدت سیاق (معادن كلمات الهی بودن، اركان توحید و آیات و مقامات او[3] قرار گرفتن) تنها با توحید افعالی سازگار است. ثانیاً «تعطیل» تنها در باره افعال الهی توهّم می شود كه آن نیز با گسترش فیض در علم و عین نفی شده است؛ اما تعطیل در ذات اقدس الهی و نیز در اوصاف ذاتی وی كه عین ذات اوست، اصلاً توهّم نمی شود.
ب. استمرار خلافت انسانهای كامل ائمه اطهار(علیهم السلام)) و اینكه آنان مجرا و مجلای همیشگی فیض الهی اند، از لوازم اصلی تعطیل ناپذیری مقامات و تجلیات الهی است، چون فیض او تنها از راه وسایط به «قابل»ها می رسد، زیرا قابلْ توان دریافت فیض را بی واسطه ندارد، هرچند فاعل می تواند به هر موجودی فیض برساند.
ج. «یعرفك بها من عرفك»[4] ، مرادف «بنا عبد الله و بنا عرف الله و بنا وحّد الله تبارك و تعالی... »[5] است كه اشاره به معنای اول اركان توحید بودن آن ذوات مقدس دارد.[6]
د. «لا فرق بینك و بینها إلاّ أنّهم»[7] درباره مقام ذات خدا نیست، زیرا ذات اقدس الهی منطقه ممنوعه ای است كه انبیای الهی نیز از ورود به آن و ادراكش عاجز و راجل مانده اند[8] ، پس مربوط به مقام فعل اوست؛ یعنی هر كاری كه از ذات اقدس الهی به صورت استقلالی برمی آید، از آنها به شكل تبعی برامی آید: «یاابن آدم! أنا أقول للشیء كن فیكون، أطعنی فیما أمرتُك، أجعلك تقول للشیء كن فیكون».[9]
ذ. «إلاّأنهم عبادك و خلقك فتقها و رتقها بیدك بدؤها منك و عودها إلیك» به عدم استقلال آن ذوات مقدس اشاره دارد و اینكه تصرفات تكوینی و تشریعی آنها تنها ناشی از مقام خلافت الهی آنان است. تقدم عبودیت بر سایر اوصاف، مؤكِّد این معناست.
پی نوشتـــهــــــا :
[1] ـ مصباح المتهجّد، ص803؛ مفاتیح الجنان، اعمال هر روز ماه رجب، دعای پنجم.
[2] ـ مصباح المتهجّد، ص803؛ مفاتیح الجنان، اعمال روزهای ماه رجب.
[3] ـ مقصود از «مقامات الهی» همان «مراتب تجلّی» است.
[4] ـ ضمیر «ها» به اعتبار «جماعت» به ائمه (علیهم السلام) برمی گردد؛ یعنی هر كس تو را شناخت، با آنها شناخته است.
[5] ـ الكافی، ج 1، ص 145، ح 10.
[6] ـ ر.ك: ص301.
[7] ـ مرجع ضمیر «ها» و «هم» یكی است («ولاة أمرك» یا « [أركان] مقاماتك») كه مقصود ائمه (علیهم السلام) هستند، چنان كه در آیه «وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم » (سوره بقره، آیه 31) مرجع هر دو ضمیر، یك چیز است.
[8] ـ «أما الذات الإلهیة، فحار فیها جمیع الأنبیاء» (شرح فصوص الحكم، ج1، ص236).
[9] ـ مستدرك الوسائل، ج11، ص258، ح12928
منبـــــع : وبسایت بنیاد علوم وحیانی اسراء
