راههای تقویت و نهادینه سازی تقوا

پرسش: چگونه می توانیم باتقوا باشیم؟ لطفاً پله پله بگویید.

پاسخ:
دوست گرامی متناسب با زمینة انحراف راههای متعددی وجود دارد که انسان خود را از گناه دور سازد چون سؤال شما کلی است به برخی از راهکارهای عمومی اشاره می کنم:
قدرت اراده:
1. آیا می دانید تفاوت انسان با سایر موجودات در چیست؟ چند لحظه فکر کنید، آری درست حدس زدید!!! اراده، تفاوت انسان و سایر موجودات در قدرت اراده است. قدرت اراده انسان فوق هر قدرتی است و انسان با این قدرت می تواند هر در بسته و هر گره کوری را باز کند. انسان با قدرت اراده خود کلماتی مانند نمی توانم، نمی شود را از قاموس خود پاک کرده است، بنابراین غیر منطقی ترین جمله ای که یک انسان می تواند به کار برد این است که بگوید من نمی توانم و توانایی انجام فلان کار را ندارم. پس اولین قدم برای ترک گناه و خودسازی این است که با اراده تمام پای در این راه بگذارید، چرا که قدم در راهی نهاده اید که دارای مشکلات و سختی های زیادی می باشد که بدون صبر و اراده نمی توان به مقابله با آنها برخواست.
2. نهادینه کردن شناخت و باورهای دینی: بنیادی ترین روش برای کاهش زمینه های انحراف فکری و عملی، گسترش زمینه های شناخت معارف الهی و درونی سازی باورهای مذهبی است. چرا که مذهب و خداپرستی در آینة فطرت انسان، نقش بسته و کمال جویی در نهاد انسان نهفته است.(1) لذا هیچ عاملی به اندازة ایمان دینی قادر به کنترل و مهار نفس در جوانی نیست. اگر تحمّل محرومیتی از روی اعتقاد و میل و رغبت باشد، ایجاد عوارض روانی نمی کند.
3. حضور در مکان های مذهبی: حضور در مساجد، حرم معصومین و بهره گیری از برنامه های سازنده و روح بخش مذهبی، جوان را با خدا مأنوس می سازد و به زیور خوبی ها و زیبایی ها آراسته کرده و در برابر انحرافات ایمن می کند.
4. مطالعة کتاب های سازنده: ممکن است برخی جوانان به دلیل تبلیغات رسانه های گروهی، نسبت به آگاهی از مسائل دینی احساس بی نیازی کنند و انگیزه ای برای مطالعه نداشته باشند ولی خیلی از انحرافات، از ضعف باورهای دینی و شک و تردید در اصول اعتقادی ناشی می شود که این مهم با مطالعة کتب مفید و سازندة فکری و اعتقادی قابل جبران است.
5. انتخاب دوستان خوب و شایسته: گاه دیده می شود که همة عوامل تربیتی برای یک جوان فراهم بوده، ولی رفت و آمد با دوستان ناباب، او را منحرف کرده و از هدایت و رشد باز داشته است. در دورة جوانی، اثر پذیری از همسالان از هر کس دیگر حتّی خانواده، و معلّم بیشتر است و به همین علّت خطر دوستی های نامناسب در این دوران بسیار بیشتر و آثار و عواقبش وخیم تر است،(2) لذا جوان می تواند با استفاده از تجارب و رهنمودهای پدر و مادر، دوستانی خوب و شایسته برای خود انتخاب کند.
6. استفادة صحیح از اوقات فراغت: بیکاری، تنهایی، نداشتن تحرّک و فعالیت، نداشتن سرگرمی هایی که توجّه و علاقة جوان را به خود جلب کند، از عوامل ایجاد انحراف و بزهکاری در جوان است. در این سنین بدن از انرژی زیادی برخوردار است که باید به گونه ای سالم مصرف شود، و در درون انباشته نگردد. ورزش، کوهنوردی، اشتغال به باغبانی، کارهای هنری، و سرگرمی های علمی، در این دوران بسیار مفیدند. بالاخره داشتن زندگی پرتحرّک و مثبت و هدفدار و پرهیز از تنهایی و بیکاری و بطالت برای سلامت روانی و اخلاقی جوان ضروری است.(3)
7. اجتناب از پرخوری: پرخوری و زیاده روی در استفاده از غذاهای مقوّی و پرانرژی ، استفاده از غذاهای محرّک، خواب و استراحت بیش از حدّ، برخورداری از رفاه و راحتی زیاد از جمله عواملی هستند که نیروهای اضافی را در بدن جوان انباشته می کنند، و زمینه را برای تحریکات مداوم جنسی فراهم می سازد.(4) بنابراین شایسته است که یک جوان برای کاهش زمینه های انحراف در خود و خواب نیز جانب اعتدال را رعایت کند.
8. عبادت و خضوع در برابر خالق: جوانی که در برابر عظمت خداوند سر تعظیم فرود می آورد و با زبان آوردن اسماء حقّ و تفکر و اندیشه در مفهوم آن، حقیقت خویش را به نور آن ذکر می آراید، تا حدّ زیادی خود را از انحرافات مصون نگاه می دارد چرا که خداوند می فرماید: اقم الصلاة انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر...(5). نماز را به پا دار که نماز انسان را از زشتی ها و گناه باز می دارد و یاد خدا بزرگتر است».
9. پرهیز از افکار، گفتار و رفتاری که انسان را به انحراف می کشاند: مثلاً از فکر کردن دربارة مسائل جنسی پرهیز کند، از معاشرت و سخن گفتن با جنس مخالف و چهره های جذّاب در جنس موافق حتّی المقدور خودداری کند، از شنیدن، گفتن و خواندن شوخی های رکیک پرهیز کند، در روابط خانوادگی و میهمانی ها مسأله محرم و نامحرمی را رعایت کند، از نگاه کردن به فیلم های منحرف کننده، و از نگاه کردن به نامحرم و حتّی مواضع حساس بدن محارم خودداری نماید.
10. مطالعه و بررسی آثار و عواقب خطرناک انحراف.
11. حضور در جلسات دعا، نیایش و توسّل و تذکر: چرا که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «الدعاء تُرسُ المؤمن.(6) دعا سپر مؤمن (از بلایا و انحرافات) است».
12. مشارطه: یعنی انسان بعد از نماز صبح با خود شرط کند که با بکارگیری اراده بر خواسته های نفسانی خود غلبه کند و مرتکب گناه نشود.
13. مراقبه: یعنی انسان در طول روز مراقب رفتار خود باشد و هرگاه نفس اماره او را به انجام گناه تشویق کرد، شرطی را که در اول صبح با خود نموده بود را به یادآورد و سعی کند در برابر خواهش نفس مقاومت کند.
14. محاسبه: اگر انسان در پایان شبانه روز، اعمال و کردار روزانه خویش را بررسی کند و به خاطر اعمال و کردار صحیح خود در طول شبانه روز گذشته، خدا را شکر کرده و در رابطه با اعمال و انحرافات روزانه خود از خداوند متعال طلب آمرزش کند و تصمیم جدی بگیرد که در طول روز آینده از انجام دادن آنها بپرهیزد. امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «هر که به محاسبه نفس خود پردازد به عیب هایش آگاه شود و به گناهانش پی ببرد و گناهان را جبران کند و عیب ها را برطرف سازد».(7)
15. احساس حضور: همیشه به این نکته توجه داشته باشید که خداوند متعال و ائمه اطهار در همه حالات، آگاه و ناظر بر اعمال ما هستند و حتی بر خطورات قلبی ما احاطه دارند. اگر انسان چنین یقینی داشته باشد محال است که مرتکب گناه شود. چه بسیارند انسان هایی که از انجام گناه در برابر دیدگاه دیگران خجالت می کشند ولی از مرتکب شدن گناه در محضر خدا هیچ ابایی ندارند و تا به خلوت روند آن کار دیگر می کنند. بنابراین همیشه و در همه جا این کلام گهربار پیر جماران را به یاد داشته باشید که: «عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نکنید».

پی نوشت:
1. روم، : 30.
2. سعادت، محمّد علی، راهنمایی پدران و مادران، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش، ج1، ص95.
3. همان، ص90ـ93.
4. همان، ص93.
5. عنکبوت : 45.
6. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، چاپ مکتبة الصدوق، ج4، ص214.
7. محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، تلخیص حسینی، ترجمه شیخی، ص151، ح1576.
------------------------------
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ خانواده و مسائل نوجوان و جوان، علی قائمی، شفق، 1370.
2ـ گناه و ناهنجاری، عوامل و زمینه های آن، سید مجید حسنی، چ1، دار الغدیر، قم، 1379.
3ـ مسائل نوجوانان و جوانان، محمّد خدایاری فرد، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1372.
4ـ فصلنامه صباح، مرکز مطالعات حوزه علمیه، ش 5 ـ 6، مقاله محمّد صادق شجاعی، ص 38 ـ 41.