نگاهی به طب اسلامی و شیوه‌ های درمانی

مولای متقیان حضرت علی(ع)، در نهج البلاغه خطبه ۱۰۸، پیامبر اکرم(ص) را اینگونه وصف فرموده: «پیامبر طبیبی بود که بر سر بالین بیماران حاضر می شد و مرهم بر جای خود قرار می داد و آنچه که برای مداوا نیاز بود انجام می داد و دل  های کور، گوش های کر و زبان های لال را معالجه می نمود…»
پس علم طب در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است و می توان گفت که سرآغاز علم طب آموزه های وحی بوده است اما تجربه دانشمندان هم بدان افزوده شده و تدریجا این دانش گسترده تر شده و می شود.
دستورات و قوانین اسلامی برای سلامتی و عافیت دنیوی و اخروی نازل شده ولی این دستورات فقط به سلامتی جسم محدود نمی شود بلکه سلامتی در دنیا و آخرت مورد توجه می باشد.
مسلمانان باید در به دست آوردن هر دو سلامت کوشا باشند، در سلامتی دنیا باید در پی به دست آوردن آسایش و آرامش جسمی و روحی باشند و در سلامتی آخرت نیز در پی رحمت و بخشش الهی باشند.

تاریخچه طب سنتی
بر اساس شواهد تاریخی، ایران منشأ طب در جهان بوده است، به طور مکتوب نخستین فردی که به عنوان پزشک معرفی شده حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شخصی به نام «تریتا» در ایران بوده که توسط اهورا مزدا به زرتشت معرفی شده است. در این مکتب علاوه بر درمان بر بهداشت نیز تاکید شده بود. پاکی چهار عنصر هوا، خاک، آب و آتش از دستورهای مهم این مکتب بوده است.

کتاب های طب سنتی افرادی چون زکریای رازی و ابن سینا شهرت زیادی دارند تا جایی که قریب به ۵۰۰ سال در دانشکده  های اروپایی و آسیایی توسط اساتید تدریس شده است و به عنوان منابع اصلی علم طب شناخته شده است.

در این آثار، طب سنتی بر اساس چهار طبیعت مزاج انسان از جمله، بلغم، صفرا، سودا و خون و نیز گرمی و سردی مزاج به درمان بیماری می پردازد و بر اساس آن بیماری ها را به سه دسته بیماری های سوء مزاجی، سوء ترکیبی و بیماری های تفرق و اتصال تقسیم می کند.

افرادی که تغذیه ای مناسب با مزاج خود از لحاظ سردی، گرمی، خشکی یا رطوبت دارند در دسته بیماری های سوء مزاجی در طب سنتی قرار می گیرند، افرادی که با نقصی در بدن به دنیا می آیند در دسته بیماری های مربوط به ترکیب یا و افرادی که در عضوی از بدن دچار شکستگی یا بدجوش خوردن ناحیه هستند در طب سنتی در دسته بیماری های تفرق و اتصال قرار می گیرند.

از دیدگاه ابن سینا طب علمی است که به واسطه آن احوال بدن انسان شناخته می شود و مطابق همین شناخت به درمان آن پرداخته می شود.

زکریای رازی، ابن سینا و تمامی پزشکان و اطبای ایرانی وظیفه پزشک را حفظ تندرستی انسان دانسته و درمان مناسب و به موقع را هدف پزشکی ارزیابی کرده اند. در واقع تعهد و مسئولیتی که اطبای ایرانی نسبت به درمان بیماران داشته اند آن چنان بوده که کتب باارزش پزشکی ایران به تدریج به یونان و غرب فرستاده و ترجمه شد و نام دانش پزشکی با ایران اسلامی عجین شد.

در دین اسلام درباره اصول کلی پزشکی و بهداشت دستورهایی به مسلمانان داده شده که می توان از این دستورها به عنوان پایه های اصلی علم پزشکی اسلامی یاد کرد.

احادیثی نیز از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره سلامت، بیماری، بهداشت و مسایل دیگر مربوط به پزشکی نقل شده است که بعدها نویسندگان اسلامی آنها را تدوین کردند و بر آن شرح ها نوشتند و این مجموعه ها به نام «طب النبی» معروف گردید.

از امام جعفر صادق(ع) نیز روایات زیادی درباره بیماری ها و درمان ها نقل شده که همه رنگ دینی و مذهبی دارد و نشان دهنده توجه دین اسلام به دانش ارزشمند طب است.

طب سنتی چیست؟
طب سنتی مجموعه علوم نظری و علمی است که در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری های جسمی و روحی به کار گرفته می شود.
متخصصان طب سنتی در به کارگیری این علوم بر طبیعت مزاج انسان تاکید دارند و معتقدند طب سنتی بر این اصل قرار دارد که افراد باید ارگانیسم بدن خود را بشناسند و تشخیص دهند که دارای مزاج سرد یا گرم هستند و بر همین اساس غذاهای مناسب بدن خود را مصرف کنند.
«مهدیه خیرخواه» دانشجوی رشته پزشکی :
«شفا دهنده اصلی و درمانگر واقعی خداوند است و هرگونه درمان، پزشک، دارو و… وسیله ای است که به اذن خداوند در اختیار بیمار قرار می گیرد تا سلامتی و عافیت خود را به دست آورد.»

وی می گوید: «دانش پزشکی به دو بخش طب نظری و طب عملی تقسیم می شود، طب نظری که چگونگی عملکرد طبیعی و تغییرات بدن انسان را بررسی می کند و طب عملی که به مجموعه روش ها و اعمالی گفته می شود که برای حفظ سلامتی به کار گرفته می شود و طب سنتی هم در همین زمینه یعنی تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری های جسمی و روحی به کار گرفته می شود.»

این دانشجوی پزشکی اضافه می کند: «در طب سنتی غذاها نقش مهمی را بازی می کنند، مثلا غذاهای سرد مانند ماست، دوغ، پنیر و… غذاهایی با ارزش غذایی منفی به حساب می آیند که باعث سستی و بی حالی، کم حوصلگی، رنگ پریدگی، پرخوابی، تنبلی و کم تحرکی می شوند. در حالی که غذاهای گرم سبب افزایش فشار خون، کم خوابی، برافروختگی چهره، تحرک زیاد می شوند. بنابراین اشخاصی که مزاج و طبیعت بدنشان سرد یا گرم است باید با توجه به ارگانیسم بدن خود غذای خود را انتخاب کنند تا هماهنگی ایجاد شود و فرد دچار بیماری نشود»
وی همچنین می گوید: «در طب سنتی پس از مطالعه و بررسی ارگانیسم بدن افراد به روش های درمانی مناسب مراجعه می شود از جمله گیاه درمانی، ماساژدرمانی، حجامت، بادکش درمانی، زالودرمانی، گرمادرمانی، فشار درمانی که برای بهبود سیستم لنفاوی از آن استفاده می شود و روش های دیگر که بسیار متنوع و متعدد هستند.
در اکثر این روش ها تلاش می شود که بدن بیماران پاکسازی شود و سموم و رسوبات مضر از بدن خارج شود تا سلامتی و شادابی لازم به سلول های بدن بازگردد.»

پاکسازی بدن
روش های پاکسازی بدن از سموم از دیرباز مورد توجه درمانگران بوده است، به غیر از به کارگیری روش هایی همچون زالودرمانی، حجامت، بادکش  درمانی و… استفاده از گیاهان دارویی و میوه  ها و سبزی های تازه کمک زیادی به پاکسازی بدن می کند.
در ایران ۲۵۰۰ نوع گیاه دارویی شناخته شده است که قریب به ۲۰۰ نوع آن مصرف عام دارد و تقریبا ۴۰۰ نوع آن در درمان با طب سنتی به کار می رود، سیاه دانه، آویشن، زنجبیل، بابونه، انواع چای، زیره و… از جمله گیاهان دارویی هستند که برای معالجه بیماری های مختلف به کار گرفته می شوند.

خانمی که خود را مهین معرفی می کند و سال ها با درد کمر و زانو دست و پنجه نرم می کرده در این باره می گوید: «قبل از اینکه به سلامتکده طب سنتی مراجعه کنم کمرم خم شده بود و با عصا راه می رفتم و واقعا امیدی به سلامتی و درمان خودم نداشتم اما پس از درمان توسط طب سنتی و استفاده از روش های درمانی نظیر بادکش  درمانی، گرمادرمانی، گیاه درمانی مخصوصا استفاده از روغن سیاه دانه برای درد زانوهایم کاملا خوب شدم و اطرافیانم باور نمی کردند که پس از مدتی عصا را کنار گذاشته و درد کمرم کاملا خوب شد.»
این خانم اضافه می کند: «در طب سنتی رابطه پزشک و بیمار هم قوی تر و صمیمی تر است و پزشک مدت زیادی را برای درمان بیمارش وقت می گذارد که همین مسئله از نظر روحی نیز در درمان بیماری او موثر واقع می شود.»
وی می  گوید: «پس از بهبود به همه اطرافیانم که دردهای مشابهی مثل من داشتند و از درمان های دیگر نتیجه ای نگرفته بودند توصیه کردم به طب سنتی رو بیاورند و معالجه شوند که همین طور هم شد و اکثر آنان بسیار راضی بودند.»

دفع مواد زائد
«وحید میرزایی» درمانگر که در سلامتکده طب سنتی مشغول به کار است در پاسخ به سؤال گزارشگر کیهان درباره چگونگی درمان بیمارانی که ناراحتی های کمر، پا درد و استخوان درد دارند می گوید:  «زمانی که ماهیچه بیش از حد فعالیت دارد تجمع مواد زاید از جمله اسیدلاکتیک می تواند باعث درد، گرفتگی و حتی اسپاسم عضلات شود، ماساژ درمانی گردش خون و جریان لنفاوی را بهبود بخشیده و به خروج مواد سمی و بهبود اندام کمک می کند.»

وی می افزاید: «عضلات در حال کشش به رگ های خونی و اعصاب فشار وارد می کنند و با محدود کردن جریان خون باعث ایجاد درد می شوند اما با ماساژ منطقه درد، به تدریج فشار عضله بر اعصاب درگیر کاهش یافته و درد کاهش می یابد. همین مکانیسم در بهبود عضلات آسیب دیده با ماساژ موثر واقع می شود.»

این درمانگر همچنین می گوید: «علاوه بر این ماساژ باعث افزایش اندروفین ها (نابودکننده های درد) و افزایش ترشح هورمون سروتونین (تعدیل کننده خلق و خوی) می شود همچنین ثابت شده که هورمون استرس (کورتیزول) را آزاد می نماید. به همین دلیل ماساژ اغلب به عنوان یک درمان تکمیلی برای افرادی که سیستم ایمنی آنها بر اثر استرس تضعیف شده توصیه می شود.»

وی تاکید می کند: «روش ماساژدرمانی و بقیه روش های طب سنتی در صورتی بازده و نتیجه رضایت بخشی دارند که بیمار دوره درمان خود را کامل انجام بدهد و نیمه کاره آن را رها نکند یا در همان ابتدا که  اندکی بهبود حاصل کرد نتیجه  گیری نکند که دیگر معالجه شده و احتیاجی به ادامه درمان ندارد!»

در بسیاری از موسسات تحقیقاتی جهان مطالعات زیادی بر روش های طب سنتی انجام شده و به نتایج درخشانی رسیده اند، تا آنجا که در برخی از کشورها به جای درمان با داروهای شیمیایی، درمان های گیاهی و روش های طب سنتی توصیه می شود. امروزه بالغ بر ۸۰ نوع مختلف ماساژ و کار بر روی بدن وجود دارد. ۴۸ درصد مردم استرالیا، ۷۰ درصد جمعیت کانادا، ۴۲ درصد مردم آمریکا، ۳۸ درصد مردم بلژیک و ۷۵ درصد جامعه فرانسه در طول سال چندین بار از خدمات طب سنتی بهره می برند.

در کشور ما نیز بسیاری از متخصصان و پزشکان معتقدند که طب سنتی توانایی ارائه راه حل در برخی از بیماری هایی که امروزه طب جدید در برخورد با آنها ناتوان است را دارا می باشد.

طب سنتی که ثمره تجربیات گسترده دانشمندان و حکمای ایرانی طی زمان های طولانی است به پزشک این توانایی را می دهد تا در عین حال اینکه براساس تخصص خود در زمینه بیماری ها اظهارنظر می کند بتواند به گونه ای برای بیمار برنامه ریزی پیشگیرانه و درمانی ارائه دهد که کمترین عوارض را برای بیمار در پی داشته باشد.

اگر بتوانیم برای معالجه بیماری ها از طب سنتی استفاده کنیم از مصرف داروهای شیمیایی و هزینه های مختلف برای واردات دارو و مواد اولیه دارویی به کشور جلوگیری کرده ایم و این همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب در طرح مسئله اقتصاد مقاومتی بر آن تاکید داشته اند چرا که یکی از اهداف اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی توجه به ظرفیت ها و استعدادهای درونی کشور و بهره گیری از آنها در جهت خودکفایی و استقلال اقتصادی است.

منبع: روزنامه کیهان ۲۹ آذر ۱۳۹۵