فرصتهای فرهنگی در فضای مجازی کدامند؟
فضای مجازی موقعیتی است که نگهداری و نقل و انتقال اطلاعات در آن بسیار ارزان و ساده انجام می شود، از این جهت برای فضای تربیتی و اخلاقی جامعه اطلاعاتی، هم تهدید محسوب می شود و هم فرصت؛ بنابراین در این فضای چالشی، باید برای تبدیل تهدید به فرصت، فعالانه وارد صحنه تولید و انتقال اطلاعات شد. در این نوشتار فرصتهای فرهنگی در فضای مجازی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
ارتقای دانش و آگاهی
اینترنت می تواند بسیاری از نیازهای کاربران را برآورده کند. دسته ای از این نیازها، نیازهای شناختی و آگاهی بخشی است. اینترنت یکی از ابزارهایی است که اطلاعات زیادی را از طریق بانک های اطلاعاتی در قالب کتابخانه های دیجیتالی، سایت های دانشگاهی، وبلاگ ها و... در اختیار افراد قرار می دهد که استفاده بهینه از این محیط می تواند کمک بسیار زیادی به دانش و آگاهی افراد خانواده داشته باشد؛ برای مثال از مزایای اینترنت در حوزه خانواده، می توان به دسترسی سریع و آسان به منابع غنی اطلاعاتی در زمینه های مختلف تربیتی و روابط اعضای خانواده و روش های همسرداری اشاره کرد که استفاده از این نوع آموزش ها می تواند به بهبود روابط زوجین کمک کند. استفاده از سایت های مشاوره خانواده، مشاوره کودک و... نیز می تواند راهگشای حل معضلات خانواده و تبادل آگاهی باشد. [mehrkhane.com/fa/news/10502]
تبلیغ و ترویج دین
فناوری اطلاعات بطور عام و اینترنت به شکل خاص، بستر بی نظیری فراهم کرده که در آن دین پژوهی و معنویت طلبی بسیار آسان تر، بیشتر و مطلوب تر از گذشته شده است. بنا بر گفته «جرج بارنا» از هر شش نفر کاربر اینترنت در جهان، حداقل یک نفر به دنبال اطلاعات معنوی و مذهبی بوده است. در این زمینه آمارهایی وجود دارد که میزان دین پژوهی در اینترنت را در حد 25 تا 30٪ کل کاوش های اینترنتی اعلام کرده اند و این نشانگر بازگشت و اقبال نسل جدید جهان به دین و معنویت و همچنین بیانگر ضرورت بهره گیری از فناوری اطلاعات و اینترنت در این زمینه است. [bashgah.net/fa/content/show/25340]
فضای مجازی در حوزه تحقیق، تبلیغ و ترویج دین فرصت های مورد توجهی را در خود دارد که در ادامه به دو مورد از آن اشاره خواهیم کرد:
1. اطلاع رسانی و انتشار موضوعات اسلامی
متاسفانه که در موضوعات کلام اسلامی و شیعی و مباحث حوزوی سهم منابع اینترنتی نسبت به منابع کتابخانه ای کمتر است، چرا که درصد متون و منابع اسلامی که به فضای مجازی اینترنت راه یافته اند، در مقایسه با کل منابع اسلامی یا حتی منابع یک کتابخانه معتبر بسیار کمتر است. هر چند در همین موضوعات می توان از بانک های اطلاعاتی که قابلیت های پژوهشی و جستجویی بسیار پیشرفته دارند نام برد. نمونه ای از این بانک ها، پایگاه حوزه نت است. نتیجه تحقیق در بخش مجلات این پایگاه که در حال حاضر بالغ بر 1500 شماره مجله از شصت عنوان نشریه علمی و اسلامی است، نشان می دهد که فقط در زمینه کلام جدید و مطالعات دینی در حدود 900 مقاله علمی و معتبر از نویسندگان مختلف وجود دارد.
از دیگر بانک های اطلاعاتی مفید می توان به پایگاه مرکز و مدارک علمی ایران /irandoc.ir/ اشاره کرد که تا به امروز چکیده و دیگر اطلاعات مربوط به 230 هزار رکود علمی کشور از قبیل پایان نامه ها و مقالات فراوانی در زمینه های علمی و دینی را جمع آوری کرده و با ارایه قابلیت جستجو در معرض استفاده عموم قرار داده است. پایگاه بانک اطلاعات نشریات کشور /magiran.com/ نیز که هم اکنون امکان جستجوی پیشرفته در عناوین مقالات مندرج در 1090 عنوان نشریه در موضوعات مختلف از جمله علوم اسلامی را فراهم کرده است، از پایگاه های قابل استفاده در این خصوص است. با این همه، کمبود در این حوزه به خوبی محسوس است و محققان، پژوهشگران، عالمان و دین پژوهان باید فرصت استفاده از فضای اینترنت را بیش از پیش جدی بگیرند. [bashgah.net/fa/content/show/25340]
2. آشنایی با نظرهای دیگر مکاتب
از دیگر مواردی که می توان در موضوعات دینی و به خصوص اسلامی از اینترنت اطلاعات بسیار و باارزشی به دست آورد، تحقیق درباره دیدگاه ها و آرای متفکران غربی، مستشرقان و دین شناسان و اسلام شناسان غیرمسلمان در مورد موضوعات اسلامی است؛ برای نمونه در تحقیق درباره دیدگاه های غیراسلامی در مورد مسائلی چون حجاب، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و مهدویت و مانند این، بی تردید اینترنت منبع بی بدیل و ذی قیمتی است. دسته دیگر مباحث دین شناسی و به ویژه کلام جدید ریشه در آرا و دیدگاه های متکلمان غیرمسلمان و غیرایرانی دارند، امروزه مکاتب کلامی و متکلمان برجسته گوناگون در مغرب زمین ظهور کرده اند که دیدگاه های برخی از آنان نقاط مشترک زیادی با دیدگاه های اسلامی و شیعی دارد.
در چنین موضوعاتی به جرأت می توان گفت که منابع اینترنتی، بسیار بیشتر از منابع کتابخانه ای موجود در کتابخانه های ماست. فضای مجازی موقعیتی است که نگهداری و نقل و انتقال اطلاعات در آن بسیار ارزان و ساده انجام می شود، از این جهت برای فضای تربیتی و اخلاقی جامعه اطلاعاتی، هم تهدید محسوب می شود و هم فرصت و نباید با نگاه تهدیدی آن را ارزیابی کرد و به دوری از آن حکم داد. در این فضای چالشی باید برای تبدیل تهدید به فرصت یا برای کاهش تهدیدها در مقابل فرصت ها فعالانه وارد صحنه تولید و انتقال اطلاعات شد. باید توجه داشت که در حوزه دعوت دینی هم یک سری اصول ثابت داریم و هم یک سری اقدامات اقتضایی وجود دارد. اصول ثابت دعوت دینی شامل «ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ...» [نحل/ 125] است که می فرماید: «مردم را با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت بخوان و با بهترین شیوه با آنان مجادله کن، زیرا پروردگار تو به کسانی که از راه او منحرف شده اند آگاه تر است و هدایت یافتگان را بهتر می شناسد.»
مراد از حکمت، گفتار صحیح و درست و دلیل روشن کننده حقیقت است و به قولی منظور از آن، قرآن است. موعظه حسنه، پندهایی است که دشمنان به وضوح می دانند که تو آنها را نصیحت می کنی و با این سخنان به آنها سود می رسانی. «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» با روشی که از جهت نرمی و ملایمت و مدارا و حسن معاشرت بهترین طریقه بحث و مناظره است، بدون هر گونه درشتی و ناراحتی، با آنها به مناظره و بحث بپرداز تا زودتر دعوت تو را اجابت کنند. [ترجمه جوامع الجامع، ج 3، ص: 431.] به عبارت دیگر حکمت و استدلال عقلانی، پند و اندرز به وسیله تحریک احساسات و همچنین جدال با پیش فرض های پذیرفته شده دو طرف جزو اصول دعوت دینی در برقراری ارتباط گفتاری است. وقتی این اصول به مرحله اجرا برسد هنرمندان و حتی کارشناسان متدین پیام را با شرایط مخاطبان تطبیق داده و با استفاده از فناوری های ارتباطی جدید به تولید و انتقال اطلاعات دینی که بستر تبلیغ دینی را به وجود می آورد، می پردازند.[bashgah.net/fa/content/show/37503]
منبع: محمد حسین سیاح طاهری و دیگران؛ (1395)، حقیقت مجازی، انتشارات مرکز ملی فضای مجازی.
مطالب مرتبط
