نظارت والدین بر فرزندان در فضای مجازی
روابط خانوادگی متزلزل و سست باعث تمایل نوجوان برای پناه بردن به فضای مجازی، برای برآوردن نیازهایش می شود. از سوی دیگر هر چه میزان روابط خانوادگی بهتر باشد و میزان نظارت والدین بر استفاده فرزندان از اینترنت بیشتر باشد، استفاده از اینترنت از سوی آنها کاهش خواهد یافت. در این نوشتار با ضیاءالصالحین همراه باشید تا در مورد نظارت والدین بر فرزندان در فضای مجازی بیشتر اطلاعات بدست بیاورید.
مقدمه
براساس تحقیقات مختلف، اینترنت نیروی مخربی است که به رغم فواید بیشمار، می تواند زندگی افرادی که وقت زیادی را صرف آن می کنند به تباهی بکشاند و زمان لازم برای فعالیت های اجتماعی، تفریحی و دانش اندوزی را از آنان بگیرد. برای این دسته افراد، کار، دوستان، خانواده و خواب جای خود را به دنیای مجازی، اتاق های گفتکو و بازی های رایانه ای داده است.
طبیعی است کودکان و نوجوانانی که تمایل به استفاده از اینترنت نشان می دهند، وقت کمتری را برای خانواده شان می گذارند؛ البته با توجه به تحقیقات انجام شده می توان این گونه نتیجه گیری کرد که تنها استفاده از اینترنت بر احساس نزدیکی نوجوانان و والدین تأثیرگذار نیست بلکه نوع و میزان استفاده است که نقش اساسی را در این مسأله ایفا می کند.
تأثیر متقابل خانواده و فضای مجازی
تأثیر خانواده و فضای مجازی را باید بر یکدیگر بصورت دوسویه دید. همانطور که استفاده مفرط و نامناسب از فضای مجازی می تواند باعث آسیب دیدن روابط خانوادگی شود، روابط خانوادگی سست و غیر صمیمی باعث تمایل فرد برای پناه بردن به فضای مجازی برای برآوردن نیازهایش می شود.
«اتو» و همکاران در تحقیق خود نشان دادند، نوجوانانی که نزدیکی بیشتری با والدین شان احساس می کنند، روابط اجتماعی موفق تری دارند. همچنین نتایج تحقیق «مورهان» نشان می دهد، افراد خانواده های سنتی زمان بیشتری را کنار هم سپری کرده و اوقات فراغت بیشتری را با هم می گذرانند. حجم زیادی از تحقیقات نشان دهنده روابط اجتماعی و تنهایی ادراک شده بر میزان و نوع استفاده از فضای مجازی تأثیر دارد.
در تحقیقی که «خسروی» و همکاران روی رابطه اعتیاد به فضای مجازی در دانش آموزان و عملکرد خانواده انجام دادند، بر اهمیت محیط خانوادگی در شدت یافتن استفاده از اینترنت تأکید دارند. این تحقیق نشان داد عملکرد خانواده بیشترین تبیین کننده احتمال اعتیاد به اینترنت در دانش آموزان است، بنابراین نظارت خانواده بر عملکرد فرزندان خود در فضای مجازی و بازی های رایانه ای ضرورت دوچندان دارد.
تحقیق «احمدی» و همکاران در نمونه ای از سراسر ایران نشان داد بیش از 50٪ خانواده های ایرانی یا نظارتی روی استفاده فرزندان شان از فضای مجازی ندارند یا این نظارت بسیار اندک است. مطابق تحقیقات انجام شده عمده نظارت والدین بر فرزندان در زمینه تحصیلی یا دوستان در محیط واقعی است، در حالی که آسیب های روانی و اجتماعی ناشی از استفاده نامناسب از اینترنت بسیار مخرب تر از مسائل مشکلات درسی و تحصیلی است.
همچنین استفاده نابجا از اینترنت بین نوجوانان با تحصیلات پدر و مادر، وضع مالی خانواده، میزان رابطه خانواده و میزان آشنایی خانواده و به خصوص نظارت خانواده ارتباط معناداری دارد. رابطه و نظارت خانواده نسبت به سایر متغیرهای خانوادگی اولویت دارند و با میزان استفاده نابجا از اینترنت از سوی فرزندان همبستگی بالایی دارند. به این معنا که هر چه میزان رابطه خانوادگی بهتر باشد و میزان نظارت خانوادگی بر استفاده فرزندان از اینترنت بیشتر باشد، استفاده از اینترنت از سوی آنها کاهش خواهد یافت. تحقیقات انجام شده در خارج از کشور نیز نشان می دهد عوامل محافظت کننده در استفاده از مطالب پورنوگرافی شامل تحصیلات بالاتر والدین، وضعیت اقتصادی اجتماعی بالاتر و روابط بهتر اعضای خانواده با یکدیگر ارتباط دارد. (هاردی و همکاران).
رابطه سواد رسانه ای والدین با استفاده اینترنت از سوی فرزندان
نظارت مناسب زمانی صورت می گیرد که ارتباط بین اعضای خانواده مناسب، گرم و صمیمی باشد و نظارت آلوده به تحکم و اقتدار نبوده، همراه با دلسوزی و راهنمایی باشد. از سوی دیگر برای نظارت لازم است از رایانه و اینترنت استفاده خانوادگی شود. مشاهده شد که تحصیلات والدین با میزان استفاده از اینترنت رابطه مثبت و با چگونگی استفاده و استفاده نابجا از اینترنت رابطه معکوس دارد.
بر این اساس می توان نتیجه گرفت والدینی که تحصیلات بالاتری دارند، احتمالاً به استفاده از اینترنت آشناتر هستند و بیشتر از آن استفاده می کنند و می توانند الگوی مناسبی برای نوجوانان در استفاده بجا از اینترنت باشند. ضمن اینکه والدین دارای سواد بیشتر، احتمالاً سواد رایانه ای بیشتری دارند و می توانند نظارت مؤثرتری بر استفاده فرزندان از اینترنت داشته باشند.
عکس این موضوع در متغیر وضعیت مالی خانواده مشاهده می شود. مطابق نتایج، وضعیت مالی خانواده با میزان استفاده از اینترنت رابطه معکوس داشته و با استفاده های آسیب زا ارتباط مستقیمی دارد. برای این دسته نتایج می توان چند دسته تحلیل ارایه داد؛ در خانواده هایی که از نظر مالی ضعیف هستند کمتر امکان استفاده از رایانه و اینترنت در خانه فراهم است و فرزندان برای استفاده از اینترنت از کافی نت ها استفاده خواهند کرد و همین موضوع باعث کاهش نظارت بر نحوه استفاده آنان می شود. همچنین می توان وضعیت مالی پایین تر خانواده را با تحصیلات و سواد رایانه ای کمتر والدین در ارتباط دانست.
منبع: محمد حسین سیاح طاهری و دیگران؛ (1395)، حقیقت مجازی، انتشارات مرکز ملی فضای مجازی
