هر سختی همراه با آسایش و راحتی

خلاصه پرسش :
آیا هر سختی و گرفتاری همراه با آسایش و راحتی است، آن گونه که قرآن کریم می فرماید؟

پرسش :
با سلام؛ علت این که در دو آیه مشابه که پشت سر هم می آید؛ مانند «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»، ابتدای آیه اول حرف «فاء» آمده چیست؟

پاسخ اجمالی :
1. قرآن کریم در سوره «شرح» می فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»؛[1]پس به یقین با سختى آسانى است، مسلّماً با سختى آسانى است.
به نظر می رسد این دو آیه نوعی نتیجه گیری از آیات سابق باشد؛ یعنى رسیدن(پیامبر) به آن توفیق ‏ها از آن جهت است که با مشقت، سهولت است؛ یعنى آسان نمودن مسئولیت سنگین رسالت و رفعت مقام و جایگاه باشد؛ زیرا رسالتى که خداى تعالى بر عهده آن حضرت گذاشت، و دستور داد مردم را به سوى آن دعوت کند، سنگین ‏ترین مسئولیتی است که بر عهده بشر گذاشته می شود. روشن است که با قبول این مسئولیت کار بر آن حضرت دشوار شده بود. همچنین تکذیب و انکار مشرکان و کافران نسبت به پیام هایش؛ استهزا و مسخره نمودن؛ اصرارى که در محو نام آن حضرت می ورزیدند، همه براى آن بزرگوار دشوارى روى دشوارى بود، و خداى متعال در آیه قبل فرمود: ما این دشوارى‏ها را از دوش تو برداشتیم: «وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ».[2] بدیهی است که این کار خداى مهربان مانند تمام کارهایش بر اساس سنتى بوده که در عالم به جریان انداخته، و آن این است که همیشه بعد از هر دشوارى سهولتى پدید می آورد، و به همین جهت مطلب دو آیه قبل را تعلیل کرده، به این که اگر از تو سنگینی بار مسئولیت را برداشتیم، و اگر نامت را بلند و پر آوازه ساختیم، براى این بود که سنت ما بر این جارى شده است که بعد از سختی، راحتی بفرستیم.[3]
2. تکرار آیه براى تأکید و نشان دادن اهمیت مطلب و پذیرش و جا افتادن آن برای مردم است.[4]
3. ممکن است این سؤال مطرح شود که «عسر» و «یسر»؛ یعنی سختی و راحتی دو موضوع کاملاً متناقض هستند، چطور ممکن است با هم جمع شوند؟! که در این جا با واژه «مع» که به معنای معیت و همراهی است، آمده است. در این که در این جا منظور از «مع» چیست، برخی می گویند؛ منظور از مع همراهی و معیت نیست، بلکه به معنای بعدیت است؛ یعنی از پس هر سختی آسانی است.[5] برخی نیز می گویند؛ فاصله زمانی سختی و آسانی آن قدر کوتاه است که انگار با هم هستند.[6] و گرنه باید با حرفی که معنای بعدیت را می رساند آورده می شد.[7]
4. سؤال دیگر آن است که بسیاری از مردم سختی ها و مشکلات را با خودشان تا دم مرگ به همراه دارند، پس این که قرآن می فرماید؛ از پس هر مشکلی راحتی وجود دارد چیست؟ در پاسخ باید گفت؛ این سنت الهی اکثری است؛ یعنی این که غالباً این گونه است، نه به نحو عموم و شمول که در تمام موارد این گونه باشد.[8]
5. البته ممکن است منظور از آیه اول دنیا باشد، و آیه دوم آخرت باشد؛ یعنی آیه اول اشاره به این داشته باشد که در دنیا بعد از مشکلاتی که انسان تحمل می کند به آسایش و راحتی می رسد، و آیه دوم در صدد بیان آن است که بعد از سختی و مشکلات دنیا، در آخرت به آسایش و راحتی می رسند.[9]
6. چون «فاء» در "فان مع العسر یسرا"، فای نتیجه است و آیه بعدی، تأکیدی بر آیه قبل است؛ لذا آیه دوم نیازی به «فاء» ندارد.

&&&&&&& پی نوشتــــــــــــــــــــــها :
[1]. شرح، 5، 6.
[2]. شرح، 2.
[3]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 315، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[4]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ‏7، ص 582، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق.
[5]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 315.
[6]. رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج 10، ص 535، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش؛ فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 32، ص 209، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
[7]. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏10، ص 463، بیروت، دارالفکر، بی تا.
[8]. تفسیر الکاشف، ج ‏7، ص 582.
[9]. سور آبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سور آبادی، تحقیق، سعیدی سیرجانی، علی اکبر، ج ‏4، ص 2835، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول، 1380ش.