حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن
حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن در حقیقت 20 نکته قرآنی درباره فضایل حضرت زهرا سلام الله علیها در کلام الهی به قلم مرتضی حسینی شاه ترابی است.
فاطمه (سلام الله علیها) در کلام الهی
قرآن مجید که کلام راستین خداست و در نهایت اتقان و درستی قرار دارد، بی هیچ شک و شائبه ای بازگوکننده حقایقی است که ذهن بشری از نیل به بسیاری از آنها، عاجز و ناتوان است. فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیز حقیقتی بی مانند دارد که جز در سایه سار قرآن و کلام معصومان نمی توان بدان دست یافت. بدین لحاظ، در این مجال به بررسی برخی از آیات قرآن و بیان پاره ای از این حقایق می پردازیم:
1.خانه فاطمه (سلام الله علیها) جلوه گاه نور هدایت الهی
قرآن کریم، خداوند را نور آسمان ها و زمین می خواند و تصریح می کند که او هر فردی را که بخواهد، به نور خویش هدایت می کند. در ادامه می فرماید:«[ این نور هدایت] در خانه هایی است که خداوند اذن فرموده است رفعت بیابند؛ خانه هایی که نام خدا در آنها ذکر می شود و مردانی که تجارت و معامله، آنان را از یاد الهی غافل نمی کند و می ترسند از روزی که در آن، دل ها و چشم ها زیر و رو می شود، صبح و شام در آنها، تسبیح او می گویند.»[«فی بیوت اذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال...». نور/36 و 37]
هنگامی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آیات مذکور را تلاوت کرد، یکی از اطرافیان حضرت پرسید: یا رسول الله! این خانه ها کدام خانه هایند؟ فرمود:«خانه های انبیا». ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول الله! آیا خانه فاطمه و علی از مصادیق این آیه است؟ پاسخ شنید:«آری، از برترین مصادیق آن است.»[الکشف و البیان(تفسیر ثعلبی)، تحقیق: ابومحمد ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ1، 1422ق، ج7، ص 107]
2. مشکات الهی
قرآن برای تبیین و معرفی نور خداوند، مثالی ذکر می کند:
«مثل نور خداوند، مثل چراغدانی است که درون آن، چراغی گذارده باشند...»[«مثل نوره کمشکاة فیها مصباحٌ...»نور/35].
راوی می گوید: از امام (علیه السلام) درباره این کلام الهی پرسیدم. فرمود:«آن چراغدان، فاطمه (سلام الله علیها) است و آن چراغ، امام حسن (علیه السلام) و آن زجاجه (فانوس یا حباب شفاف)، امام حسین (علیه السلام) است.»[مناقب الامام علی بن ابی طالب، ابن مغازلی، بیروت، دارالاضواء، چ3، 1424ق، ص 263، ح361] این بیان در حقیقت اشاره به جایگاه والا و متعالی فاطمه (سلام الله علیها) و فرزندانش در عالم تکوین و هدایت بشر دارد.
3. ستاره فروزان
امام (علیه السلام)، ذیل این آیه قرآن که می فرماید:«ستاره ای درخشنده چون مروارید»[«کانها کوکبٌ درّی».نور/35]، فرمود:«فاطمه ستاره درخشان و فروزانی از میان جمله زنان عالم است.»[مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 263، ح 361]
4. انسان بزرگ الهی
امام باقر (علیه السلام) درباره آیه «همانا آن از مسائل مهم است (و) هشدار و انذاری است برای همه انسان ها»[«إنها لاحدی الکبر نذیراً للبشر».مدثر/ 35 و 36] فرمود:«یعنی فاطمه»[تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ4، 1412ق، ص 458، ح22]. واژه «کُبَر»جمع«کبری» و تأنیث اکبر است. بنابراین، آیه مذکور چنین معنا می شود:«فاطمه زهرا(سلام الله علیها) یکی از بزرگان است»[تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ4، 1412ق، ص 458، ح22].
در بیانی کوتاه می توان گفت: این تفسیر، عظمت معنوی آن بانوی بزرگوار اسلام را بازگو می کند که در اثر آراسته شدن وی به سجایا و کمالات الهی برایش حاصل گشته است.
5. دریای فضیلت
ذیل این آیه که می فرماید:«(خداوند) دو دریا را در کنار یکدیگر قرار داد؛ در حالی که با هم تماس دارند. در میان آن دو، برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی کند.»[«مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان». الرحمن/ 19 و 20]، از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:«علی و فاطمه، آن دو بحر عمیقی اند که هیچ یک را بر دیگری برتری نیست. بین آن دو، واسطه ای است که همان رسول خداست و محصول این بحر عمیق، لؤلؤ و مرجان است که آن دو، حسن و حسین هستند.»[ینابیع الموده، سلیمان قندوزی، تحقیق: علاء الدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ1، 1418ق، ج1، ص 139]
ثعلبی در تفسیر خود، از سفیان ثوری نقل می کند:«مرج البحرین یلتقیان» یعنی فاطمه و علی، و منظور از «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» حسن و حسین و مراد از «بینهما برزخ» رسول خداست.»[الکشف و البیان، ج9، ص 182]
ابوسعید خدری نیز آیات یاد شده را همین سان تبیین و تفسیر می کند.[مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 277، ح390]
6. کوثر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)
حضرت خدیجه برای پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرزند پسری به دنیا آورده بود که عبدالله نام گرفت، اما پس از مدتی از دنیا رفت. روزی از روزها، یکی از سران مشرکان به نام عاص بن وائل، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را هنگام خروج از مسجدالحرام ملاقات کرد و با وی به گفتگو پرداخت. گروهی از سران قریش که این گفتگو را دیده بودند، به محض ورود عاص بن وائل به مسجد از او پرسیدند: با چه کسی گفتگو می کردی؟ گفت: با آن «ابتر»[«مشرکان مکه، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را پس از وفات پسرانش از روی طعنه «ابتر» صدا می زدند؛ چون فرزند پسری نداشت.»]! خداوند در حمایت از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خویش، سوره کوثر را نازل کرد و فرمود:«( ای پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم))! ما به تو کوثر( خیر و برکت فراوان) عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن و بدان که دشمن تو قطعاً بریده نسل و دم بریده خواهد بود.»[«انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر ان شانئک هو الابتر».کوثر/1-3]
مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته اند:«مقصود از آن، فراوانی نسل و ذریه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه (سلام الله علیها) محقق شده است؛ به گونه ای که عدد ذریه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد.»[مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق، ج10، ص 458-460].
بسیاری از بزرگان علمای شیعه، وجود مبارک فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را روشن ترین مصداق کوثر قلمداد کرده اند؛ زیرا شأن نزول آیه، بیانگر این است که بت پرستان مکه، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را متهم به مقطوع النسل بودن می کردند و قرآن ضمن نفی گفتار آنان، به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:«ما به تو کوثر عطا کردیم.» از این تعبیر چنین برداشت می شود که این خیر کثیر(کوثر)، همان فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است.[برگزیده تفسیر نمونه، احمد علی بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ6، 1379ش، ج5، ص 599-560]
7. شاخه ای از شجره الهی
خدای متعال کلمه طیبه را به شجره طیبه ای مانند می کند و می فرماید:«آیا ندیدی که خداوند چه سان مثل زده؟ کلمه طیبه (سخن و ایمان پاک) همانند درختی پاک است که ریشه اش ثابت و شاخه اش در آسمان است.»[«الم تر کیف ضرب الله مثلاً کلمة طیبه کشجرة طیبة اصلها ثابت و فرعها فی السماء». ابراهیم/ 24]
یکی از یاران امام باقر(علیه السلام) نقل می کند: خدمت آن حضرت رسیدم و درباره آیه یاد شده پرسیدم. حضرت (علیه السلام) پاسخ داد:
«آن درخت(شجره طیبه)، محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) است. تنه آن درخت، امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، میوه آن، امام حسن و امام حسین (علیهما السلام)، شاخه اصلی آن فاطمه (سلام الله علیها) است و شاخه های کوچک آن، ائمه اطهار از فرزندان فاطمه (علیهم السلام)، و برگ های این درخت، شیعیان و دوستداران ما اهل بیت اند.»[شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ1، 1393ق، ج1، ص 311]
8. حقیقت شب قدر
امام صادق(علیه السلام) درباره آیات نخستین سوره قدر[«انا انزلناه فی لیله القدر».قدر/1] فرمود:«لیله( مقصود حقیقی از آن شب)، فاطمه است و قدر، خداوند است. بنابراین هرکس فاطمه را آن سان که حق معرفت اوست، بشناسد، شب قدر را درک کرده است و حقیقت این است که فاطمه (سلام الله علیها) فاطمه نامیده شد، چون خلایق از شناختش ناتوان گشتند.[تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416ق، ص 581 و 582، رقم 747؛ بحارالانوار، تحقیق: محمود دریاب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ1، 1421ق، ج18، ص 52]
9. فاطمه (سلام الله علیها)، صراط مستقیم الهی
حداقل ده مرتبه در نمازهای شبانه روز، از خدای بزرگ می خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت و راهنمایی کند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) عظیم الشأن اسلام در تفسیر صراط مستقیم می فرماید:«همانا خداوند، علی(علیه السلام)، و همسرش و فرزندانش را حجت خویش بر خلق خود قرار داده است و آنها دروازه های علم در امت من اند. هرکه به سوی آنان رهنمون شود، به صراط مستقیم هدایت گشته است.»[شواهد التنزیل، ج1، ص 58، ح 89]
10. ایمان به فاطمه (سلام الله علیها)، شرط هدایت
امام باقر(علیه السلام) در تفسیر آیه 136 و 137 سوره بقره می فرماید:«از آیه «آمنا بالله و ما انزل الینا»، علی، حسن، حسین و فاطمه اراده گشته و این حکم، بر امامان پس از ایشان نیز جاری است» و نیز فرمود:«فان آمنوا» یعنی: مردم. «بمثل ما آمنتم به» یعنی: به علی، فاطمه، حسن، حسین (علیهم السلام) و ائمه پس از آنان. «فقد اهتدوا و ان تولوا فانما هم فی شقاق»[التفسیر للعیاشی، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسه البعثه؛ قم، بنیاد بعثت، چ1، 1421ق، ج1، ص 159، رقم 212/ 111].
11. پذیرش توبه با توسل به فاطمه (سلام الله علیها)
قرآن کریم می فرماید: وقتی حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش حوا (سلام الله علیها) به رغم نهی الهی، از میوه درخت ممنوعه تناول کردند، به سبب تخلف از دستور الهی از بهشت اخراج شدند و به زمین هبوط کردند. «سپس آدم از سوی پروردگارش کلماتی دریافت کرد( و با آن کلمات توبه کرد) و به درستی که خداوند، توبه پذیر و مهربان است.»[«فتلقی ادم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم»بقره/37]
ابن عباس می گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره کلماتی که حضرت آدم از پروردگار خویش دریافت کرد و با آن کلمات توبه کرد، پرسیدم. فرمود:
«از خدا خواست که به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) توبه اش را بپذیرد. خداوند نیز پذیرفت.»[ینابیع الموده، ج1، ص 112؛ الطرائف، سید بن طاووس، قم، نشر خیام، چ 1371ق، ص 112، ح 166؛ الدرالمنثور، جلال الدین سیوطی، بیروت، دارالفکر، 1414ق، ج1، ص 19]
12. صالح درگاه الهی
قرآن کسانی را که فرمان بردار خدا و رسول وی اند، به هم نشینی با آنانی وعده می دهد که از نعمت های بی پایان و ابدی الهی بهره مندند.[«و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا». نساء/69]
انس بن مالک می گوید: یک روز صبح، پس از آنکه نماز صبح را با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به جای آوردیم، به آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله! آیا این سخن خدای را برایمان تفسیر می کنی که می فرماید:«و کسی که خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را اطاعت کند، ( در روز رستاخیز) هم نشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده، از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آنها رفیقان خوبی اند.»[«و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا». نساء/69] فرمود: مقصود از «پیامبران» منم. منظور از «صدیقان» برادرم علی (علیه السلام) است. مقصود از «شهدا» عمویم حمزه است و مقصود از «صالحان» نیز دخترم فاطمه و دو فرزندش (حسن و حسین)(علیهم السلام) اند.[بحارالانوار، ج10، ص 361]
13. مقرب الهی و ناظر اعمال نیکان
خدای متعال در کتاب آسمانی خویش هنگام خبردادن از مواهب عظیم و نعمت های روح پرور بهشت برای نیکوکاران می فرماید:«نامه اعمال ابرار و نیکان در علیین است و تو چه می دانی که علیین چیست؟! نامه ای است رقم خورده و سرنوشتی است قطعی که مقربان( خاصان و برگزیدگان درگاه الهی) شاهد آن اند.»[«ان کتاب الابرار لفی علییین و ما ادریک ما علییون کتاب مرقوم یشهده المقربون». مطففین/18-21]
امام باقر(علیه السلام) در تفسیر این کلام الهی می فرماید: منظور از آن «مقربان» پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) است.[بحارالانوار، ج10، ص 361]
بنابراین فاطمه (سلام الله علیها) یکی از مقربان و خاصان درگاه الهی است و شاهد و ناظر بر نامه اعمال نیکان در روز رستاخیز خواهد بود.
14. فاطمه (سلام الله علیها)، مبرا از هر ناپاکی
آیه تطهیر در خانه ام سلمه بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرستاده شد:«خداوند می خواهد که پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد»[احزاب/ 33]. علت نزول آن نیز چنین است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خدا امیرمؤمنان علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) را فراخواند. عبایی را روی آنها کشید و وقتی هر پنج نفر زیر عبا قرار گرفتند، فرمود:«بار خدایا! اینان اهل بیت من اند. پس آلودگی و ناپاکی را از ایشان دور ساز و پاک و پاکیزه بگردانشان».[ینابیع الموده، ج1، ص 125]
زمخشری می نویسد: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) عبای پشمینه سیاه رنگی بر دوش داشت. وقتی امام حسن(علیه السلام) به محضرش شرفیاب شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وی را به زیر عبای خود فراخواند. پس از مدتی امام حسین (علیه السلام)آمد، او را نیز بدانجا فراخواند. پس از وی فاطمه(سلام الله علیها) و سپس امیرمؤمنان (علیه السلام)آمد و به زیر عبای رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)رفتند. پس از آن، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:«انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت...»[الکشاف، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ2، 1421ق، ج1، ص 396]
ابوسعید خدری تصریح می کند: این آیه در شأن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خدا، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) نازل شده است.[الکشف و البیان، ج8، ص 42؛ ینابیع الموده، ج1، ص 127؛ شواهد التنزیل، ج1، ص 25، ح 661؛ ذخائر العقبی، مکتبه القدسی، 1356ق، ص 24؛ فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد جوینی، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسه المحمودی للطباعه و النشر، چ1، 1400ق، ج2، ص 10، ح356؛ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، محمد بن جریر طبری، تحقیق: صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، 1415ق، ج22، ص 9، ح 21727] ام سلمه نیز بدین مطلب تصریح دارد.[مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 254، حدیث 345؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ1، 1415ق، ج8، ص 265؛ اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، چ1، 1419ق، ج6، ص 225] ابن حجر هیثمی نیز اذعان می کند که اکثر مفسران بر این عقیده اند که آیه تطهیر در شأن علی، فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) نازل شده است.[الصواعق المحرقه، تحقیق، عبدالوهاب عبداللطیف، مکتبة القاهره، چ2، 1385ق، ص 143]
15. فاطمه (سلام الله علیها)، بهترین الگو
خداوند به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خویش می فرماید: «خانواده ات را به نماز فرمان بده و بر آن پایدار باش.»[«وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها». طه/132] در این زمینه می نویسند: از زمانی که این آیه نازل شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خدا پیوسته، هنگام نماز، بر در خانه علی و فاطمه(علیهما السلام) حاضر می شد و می فرمود:«خداوند، شما را رحمت کند؛ هنگام نماز است. به درستی جز این نیست که خداوند می خواهد پلیدی و ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند.[«الصلاة رحمکم الله «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت»]»[شواهد التنزیل، ج1، ص 381، ح 526].
پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با عبارات «خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند»، به همگان فهماند که آیه تطهیر، در شأن اهل بیت است و علت دعوت به نماز، بی تفاوتی علی و فاطمه (علیهما السلام) به عبادت نیست، بلکه از باب الگودهی به مسلمانان است و آن دو بزرگوار، مبرا از هر قصور و تقصیری در اجرای دستورهای الهی اند. برخی از اصحاب در این رابطه نقل می کنند: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نه ماه پی در پی این کار را انجام داد.[الکشف و البیان، ج8، ص 42]
16. پاداش بیکران برای فاطمه (سلام الله علیها)
صادق آل محمد(علیه السلام) نقل می کند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد خانه فاطمه (سلام الله علیها)شد؛ در حالی که فاطمه لباس خشنی از پشم شتر بر تن داشت، با یک دست، آسیاب می کرد و با دست دیگر، کودکش را شیر می داد. با مشاهده این وضعیت، اشک از چشمان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) سرازیر شد. فرمود: «دخترم! تلخی دنیا را در برابر شیرینی آخرت تحمل کن؛ زیرا خداوند این آیه را بر من نازل کرده است: به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی[«و لسوف یعطیک ربک فترضی». ضحی/5].»[مجمع البیان، ج10، ص 382؛ الکشف و البیان، ج10، ص 225؛ موفق؛ مقتل الحسین خوارزمی، ابن احمد مکی، تحقیق: محمد سماوی، قم، انوارالهدی، چ1، 1418ق، ج1، ص 105، ح34]
17. سربلند از امتحان الهی
عبدالله بن مسعود در تفسیر این آیه که می فرماید: «امروز آنها را به سبب صبر و استقامتشان پاداش بخشیدم؛ آنها پیروز و رستگارند»[«انی جزیتهم الیوم بما صبروا انهم هم الفائزون».مؤمنون/ 111]، می گوید: یعنی امروز به سبب اینکه علی بن ابی طالب، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) بر طاعت، گرسنگی، فقر، و امتحانات الهی در دنیا صبر پیشه کردند، بهشت را بدانان پاداش دادم و به درستی که آنها رستگار و سربلند از حساب و کتاب الهی هستند.[شواهد التنزیل، ج1، ص 408، ح 665]
18. اسوه ایثار و اخلاص
امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در خردسالی بیمار شدند. رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) همراه جمعی از یاران خویش به عیادت آنها آمدند. سپس به علی(علیه السلام) فرمودند: ای اباالحسن! خوب است برای شفای دو فرزند خویش، نذری کنی. از این رو، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها) و فضه خادمه، هر سه نذر کردند که در صورت شفای این دو کودک، سه روز «روزه » بگیرند...
در پایان داستان ایثار و فداکاری اهل بیت (علیهم السلام) آمده است که فرشته وحی الهی نازل شد و فرمود: ای محمد! خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می گوید. سپس، سوره «هل اتی» را بر او خواند.[الکشاف، ج4، ص 670 و 671؛ التفسیر للعیاشی، ج3، ص 163-165؛ الکشف و البیان، ج10، ص 99-101؛ مجمع البیان، ج10، ص 209 و 210؛ شواهد التنزیل، ج2، ص 300-302، ح 1042؛ تذکرة الخواص، ابن جوزی، بیروت، مؤسسه اهل البیت، 1401ق، ص 281-283؛ ینابیع الموده، ج1، ص 108 و 109]
خداوند در این سوره، سه صفت آشکار و برجسته این خانواده را- که فاطمه (سلام الله علیها) نیز یکی از آنان است- متذکر می شود که عبارت است از :
1. وفای به نذر: «به نذر خود وفا می کنند و از روزی که شر و عذابش گسترده است، بیمناک اند»[«یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شره مستطیراً».انسان/ 7]؛
2. ایثار: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می دهند»؛[«و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا». انسان/ 8]
3. اخلاص: «ما، شما را فقط به خاطر خدا اطعام می کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم».[«انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکورا». انسان/ 9]
19. برترین زن مسلمان
هنگامی که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با مسیحیان نجران درباره مسیحیت و نفی الوهیت حضرت عیسی (علیه السلام) گفتگو می کرد و آنان با وجود استدلال آن حضرت، سخن او را نپذیرفتند، خداوند به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خویش دستور داد با آنها «مباهله » کند. آن حضرت در حالی که برای مباهله حضور یافت که حسین (علیه السلام) را در آغوش داشت و دست حسن(علیه السلام) را گرفته بود و فاطمه (سلام الله علیها) پشت سرش می آمد و علی هم پشت سر فاطمه (سلام الله علیها) قرار گرفته بود. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به اهل بیت خود فرمود:«وقتی دعا کردم، آمین بگویید».
اما اسقف نجران با دیدن آن چهره های پرجاذبه الهی گفت: اگر آنان از خدا بخواهند کوه را از جایش برکند، می کند، مباهله نکنید که هلاک می شویم و بر روی زمین یک نصرانی تا روز قیامت باقی نمی ماند.
بنابراین، آنان مباهله نکردند و خواستند بر دین خود باقی بمانند و در نهایت، با آن حضرت توافق کردند که جزیه بپردازند.[ر.ک: الکشاف، ج1، ص 396 و 397؛ الکشف و البیان، ج3، ص 85 و 86]
این واقعه زمانی بود که خداوند فرمود:«هرگاه بعد از علم و دانشی که ( درباره مسیح) به تو رسیده، ( باز هم) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا بر دروغگویان قرار دهیم.»[«فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین». آل عمران/61]
ابن عباس در تفسیر این آیه می گوید: منظور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از فرزندان ما، حسن و حسین، مقصود از زنان ما، فاطمه و منظور از نفوس ما، شخص پیامبر و علی (علیهم السلام) است.[مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 264، ح 362؛ شواهد التنزیل، ج1، ص 142، ح 194]
ابوسعید خدری نیز می گوید: زمانی که این آیه نازل شد، رسول الله، علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را فراخواند و فرمود:«بارخدایا! اینها اهل من اند.»[«اللهم هؤلاء اهلی»، ذخائر العقبی، احمد بن عبدالله طبری، ص 25]
درواقع، تعبیر «ابنائنا» و «نسائنا» و «انفسنا» درباره این چهار معصوم، بیانگر برتری و فضیلت آنان بر سایرین است؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از میان همگان، فقط آن چهار نفر را برگزید.
20. محبت کوثر، مزد رسالت
خداوند خطاب به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خویش می فرماید:«بگو هیچ پاداشی از شما ( بر رسالتم) درخواست نمی کنم، جز دوست داشتن نزدیکان را»[«قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی». شوری/ 23]. این آیه، مودت و محبت نسبت به نزدیکان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را به عنوان اجر و مزد رسالت پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی می کند و آن را از امت مسلمان می خواهد. ابن عباس روایت می کند: وقتی این آیه نازل شد، به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کردند:«یا رسول الله! آنانی که محبت و مودت آنها بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟» فرمود:«علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام)»[ینابیع المودة، ج1، ص 124؛ الطرائف، ص 112، ح 167؛ الکشف و البیان، ج8، ص 310؛ مجمع البیان، ج9، ص 48؛ مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 258، ح 352؛ فرائد السمطین، ج2، ص 13، ح 359؛ بحارالانوار، ج10، ص 196].
منبع: نشریه فرهنگ کوثر، شماره 77./ حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن و کلام الهی
مطالب مرتبط
