آنچه درباره وحدت باید بدانیم

وحدت در کلام نبوی

اطاعت از رهبری، مایه وحدت امت اسلام است.[1]
شما اهل بیت، اهل خدا هستید که به برکت شما نعمت کامل گشت، پراکندگی برطرف شد و اتحاد کلمه پدید آمد.[2]
هر کس از گروه مسلمان جدا شود، بر مرگ جاهلیت بمیرد.[3]
اختلاف نکنید؛ آنان که پیش از شما بودند، اختلاف کردند و هلاک شدند.[4]
تفرقه، موجب عذاب است.[5]
مسلمانان با هم برادرند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد، جز با تقوا.[6]
جماعت و وحدت، مایه رحمت، و تفرقه، موجب عذاب است.[7]
دست خد بر سر جماعت است.[8]

پژوهش
جوان و وحدت گرایی

بنابر نظر اهل سنت، دوازدهم ربیع الاول و براساس روایت شیعه، هفدهم ربیع الاول، سالروز میلاد فرخنده پیامبر اعظم، حضرت محمد(ص) است که فاصله میان این دو تاریخ، به عنوان «هفته وحدت» نامیده شده است.

در این هفته، رسالت مدار بزرگی دیده به جهان گشود تا نعمت خداوند بر بندگان تکمیل شود. او پا به عرصه گیتی نهاد تا جاهلیت را از صحنه جهان بگریزاند، راه را از چاه نشان دهد و مردم در سایه نبوتش از ضلالت به هدایت، از ظلمت به نور و از تفرقه به وحدت برسند.

از آن هنگام که خورشید درخشان اسلام بر سرزمین های سرد و تاریکِ جاهلیت دمید و صبحِ امید، زندگی جاهلی را گرمی و روشنایی بخشید، امید رهایی در دل مظلومان، تابیدن گرفت.

جوانان به منزله بازوان نیرومند پیامبر، دست اتحاد در دستان گرم او نهادند و پیر و جوان، و خرد و کلان، دعوت او را لبیک گفتند. آوای توحید، کران تا کران را در نوردید و اقوام و قبیله های پراکنده را با دعوت به اعتصام حبل متین، متحد و منسجم ساخت.

قرآن کریم دراین باره می فرماید:

وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَیَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا. (آل عمران: 103)

همگی به رشته دین خدا چنگ زده، به راه های متفرق نروید و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید و خدا در دل های شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف خداوند همه، برادر دینی یکدیگر شدید، و در صورتی که در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد.

وحدت؛ تشبیهات و تعاریف

همان گونه که با اتحاد قطرات آب، جوی های آب، و با به هم پیوستن جوی های کوچک به همدیگر، رودخانه ای عظیم ایجاد می شود، با اتحاد انسان ها نیز صف های بزرگی به وجود می آید که پشت هر دشمنی را می لرزاند و او را به وحشت می اندازد.

اتحاد را می توان، نخ تسبیحی دانست که مهره ها را در کنار هم نگه می دارد و ارتباط منظمی بین آنها برقرار می سازد و آنها را از پراکندگی، دورافتادگی و گم شدن حفظ می کند و اگر این نخ پاره شود، انسجام مهره ها گسسته می شود و هر کدام به جانبی خواهد رفت.

«وحدت به معنای یگانه شدن، یکتایی و یگانگی است»[9] و «وحدت مسلمین، به معنای یگانگی و هماهنگی مسلمانان در سایه توحید و نبوت و قرآن و تکیه ننمودن آنها بر ممیّزات مذهبی و قومی است. همان امری که مجد و عظمت و شوکت آنان در گرو آن است و همان چیزی که قرآنِ مسلمانان با لحنی بلیغ و بیانی رسا، پیروانِ خود را بدان دعوت می کند».[10]

مفهوم وحدت به بیان دیگر آن است که: با حفظ عقاید قطعی و مسلّم خود در برابر دشمنان مشترک، موضع واحدی داشته باشیم و از آنان غافل نباشیم. البته این بدان معنا نیست که از بحث و گفت وگوی علمی محض و خالی از تعصبّات برای نیل به حقیقت بپرهیزیم. در واقع، ایجاد نوعی یگانگی و همگونی میان منافع و اهداف کسانی است که دارای خدای واحد، پیامبری به نام حضرت محمد(ص) و کتابی به نام قرآن کریم هستند و هدف آنها سعادت بشری و رسیدن به قرب الهی است.

متفکر شهید، استاد مرتضی مطهری در کتاب امامت و رهبری در این خصوص می فرماید:

مفهوم اتحاد اسلامی که در صد سال اخیر میان علما و فضلای مؤمن و روشن فکر اسلامی مطرح است، این نیست که فرقه های اسلامی به خاطر اتحاد اسلامی، از اصول اعتقادی و یا غیر اعتقادی خود صرف نظر کنند و به اصطلاح، مشترکات همه فِرَق را بگیرند و مختصّات همه را کنار بگذارند؛ چه، این کار نه منطقی است و نه عملی. آنچه آن بزرگان در نظر داشتند، این بود که فرقه های اسلامی در عین اختلافاتی که در کلام و فقه و غیره با هم دارند، به واسطه مشترکات بیشتری که در میان آنها هست، می توانند در مقابل دشمنان خطرناک اسلام، دست برادری بدهند و جبهه واحدی تشکیل دهند. این بزرگان هرگز درصدد طرح وحدت مذهبی تحت عنوان وحدت اسلامی ـ که هیچ گاه عملی نیست ـ نبودند.[11]

جوان و وحدت

وحدت اسلامی به ویژه در بین قشر جوان، فراهم کننده قدرتی حقیقی است که می تواند پس از خداوند متعال، تکیه گاه استواری برای مسلمانان در رویارویی های گوناگون باشد. این وحدت همچنین قادر است زمینه های گسترده ای برای پژوهش و بررسی و اجتهاد و استنباط از منابع اسلامی، و نیز رشد و پیشرفت را در تمامی جنبه های مادی و معنوی فراهم آورد.

امروز نسل جوان و انقلابی ما با حضور در میدان کار و تلاش، به تجربیات و دستاوردهای بسیار مهمی رسیده است که جهان در مقابل آن انگشت شگفتی به دهان گرفته، و استمرار این حرکت، نیازمند حفظ و تقویت وحدت در ابعاد گوناگون است.

گسترش و رواج فعالیت های علمی، تحقیقاتی و آموزشی در بین علاقه مندان و به ویژه جوانان، به عنوان آینده سازان جهان اسلام و گردانندگان آینده کشورها، رشد صحیح علمی، فکری و معنوی آنها را دربردارد و بر سرنوشت آینده کشور ما و جهان اسلام بسیار تأثیرگذار است.

به نظر می رسد تعمیق شناخت و آگاهی جوانان از شعار اتحاد ملی و انسجام اسلامی، تقویت وحدت و اتحاد ملی در بین نسل جوان کشور، انسجام و همدلی در بین این گروه سنّی با دیگر مسلمانان جهان، و نیز آگاه ساختن نسل جوان از ترفندهای تفرقه افکنانه استکبار جهانی و شیوه های مقابله با آن، از مسائل بسیار مهمی است که باید در برنامه ریزی های کلان به آن توجه خاص شود.

جوانان غیور ما در طول هشت سال دفاع مقدس، به اثبات رساندند که با ایمان و اتحاد می توان در برابر تمامی جهان کفر که تا بُنِ دندان مسلح است، ایستادگی کرد. ایستادگی جوانان در طول سالیان حماسه و خون، ما را به این مطلب رهنمون می سازد که اگر برای این قشر، دشمن شناسی به نحو صحیح انجام گیرد، جوان، نماد غیرتی است که به دور از هرگونه تعصب، حاضر است حتی جان خود را در راه خدا و اهداف متعالی خود نثار کند.

جمهوری اسلامی ایران، منادی وحدت

نام گذاری هفته وحدت، تشکیل کنفرانس ها و سمینارهای بین المللی وحدت اسلامی، و تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به فرمان مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای مدّ ظلّه العالی، بهترین شاهد گویا بر این مدعاست که جمهوری اسلامی ایران، همواره منادی راستین وحدت و اتحاد در جهان می باشد.

کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، یکی از بزرگ ترین تجلی گاه های وحدت مسلمانان و ارزنده ترین همایشِ جهانیِ دانشمندان و اندیشمندانِ مذاهب اسلامی است که همه ساله به همت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تهران برگزار می شود.

در راستای استواری هر چه بیشتر بنای وحدت، سال 1386 به تدبیر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، به نام اتحاد ملی و انسجام اسلامی نام گرفت تا زمینه ای برای برقراری الفت میان قلب های پراکنده در سراسر جهان فراهم شود.

این تدبیر اندیشمندانه، آن هم در شرایطی که سیلاب های بنیان برافکن، هم بستگی و اتحاد جهانیان را نشانه گرفته بود، توانست ندای برادری و اتحاد را در دنیای اسلام طنین انداز کند.

راهکارهای ایجاد وحدت

آگاه سازی جوانان از راه کارهای ایجاد وحدت، از جمله مسائلی است که باید به طور مفصل به آن پرداخت؛ چراکه غفلت از برخی مسائل، گاه به وجود آورنده بحران هایی است که عواقب آن ممکن است باعث ایجاد شکاف و رخنه در بین گروه های مختلف، و در سطح وسیع تر، سبب ایجاد تفرقه در بین ملت ها و امت ها شود.

در اینجا به برخی از این راهکارها اشاره می کنیم:

1. توجه به نقاط مشترک: اینکه همه انسان ها از خاک هستند، از یک پدر و مادرند، کرامت انسانی به رنگ و نژاد و لباس بستگی ندارد و... .
2. چنگ زدن به ریسمان الهی: طبق نظر مفسران، منظور از ریسمان الهی، قرآن، کتاب و سنت، دین الهی، اطاعت از خداوند، توحید خالص، ولایت اهل بیت و... است که دراین میان، تأکید بر قرآن بیشتر است.
3. مراجعه به سنت پیامبر و سیره اهل بیت.
4. امر به معروف و نهی از منکر و مراعات حقوق برادری.
5. برگزاری برنامه های عبادی گروهی، مثل دعا، نماز، نماز جماعت، نماز جمعه، مناسک حج... .
6. ارائه پژوهش های علمی درباره نقاط اشتراک مسلمانان.
7. مراعات حقوق اقلیت ها.
8. زمینه سازی رهبران مذهبی از راه پدید آ وردن شعارها و نمادهای وحدت آفرین.
9. بیان آثار و پی آمدهای بنیان افکن و خانمان سوز اختلاف های مذهبی.
10. افزایش شناخت و درک متقابل از هم.
11. تأکید و تمرکز بر گوهر مشترک ادیان، یعنی عرفان و معنویت.
12. تحریک نکردن هم مذهبان متعصب و طرح نقاط تاریخی مشترک.

وحدت در اندیشه امام خمینی(ره)

طرح اندیشه وحدت جهان اسلام، از جمله دغدغه های فکری دیرینه و اساسی حضرت امام خمینی(ره) بود که در طول دوران فعالیت اجتماعی و سیاسی خود، چه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و چه بعد از آن، لحظه ای از این موضوع غفلت نکرد.

امام در سخنان خود، بارها و بارها جوانان را به عنوان امید خود مورد خطاب قرار داده و آنها را به اتحاد و همدلی دعوت می کند:

شما جوانان که امید و نوید من هستید، وحدت کلمه خود را حفظ نموده و نقشه های شوم استعمارگران را برملا سازید.[12]

امام در مسئله وحدت، پیش شرط هایی را مدّنظر داشت و بر همین مبنا، جامعه را هدایت می کرد. برای آشنایی هر چه بیشتر نسل جوان با این موضوع، بخشی از مهم ترین این پیش شرط ها را از زبان فرزند ایشان، سید احمد خمینی با تلخیص ذکر می کنیم:

1. اهتمام بیش از پیش به خودسازی و تعمیق اخلاق و ارزش های معنوی در زندگی خود و جامعه پیرامون.
2. باورداشت و تعمیم سعه صدر و پذیرش و تحمل اختلاف سلیقه ها و دفاع از آزادی اندیشه و حمایت از تشکل های سیاسی و فرهنگی ای که در اصول و مبانیِ مورد اعتقاد امت و جامعه اسلامی اتفاق نظر دارند.
3. اعتقاد عمیق و اعتماد به نقش و آثار معجزه آسای وحدت در حلّ معضلات به ظاهر لاینحلِ سیاسی و اجتماعی.
4. هوشیاری و توجه دادن به طرفین وحدت، در خصوص نقش خنّاسان و وسوسه تفرقه انگیزان.
5. تلاش همه جانبه برای یافتن نقاط مشترک بیشتر و کاستن از اختلافِ آرا در مبانی و اصول.
6. احیای فرهنگ توحیدی و وحدت گرایی در جوامع اسلامی و احیای نمادها و عوامل و مظاهر وحدت.
7. آگاهی بخشیدن به آحاد ملت اسلامی برای دریافت تصویری روشن از ابعاد تمدن گذشته اسلام و علل سقوط و انحطاط مسلمانان در سده های اخیر.
8. شناسایی و معرفی دشمنان اصلی و جلوگیری از دشمن تراشی های ناامیدکننده.
9. ترویج و تبلیغ فرهنگ جهاد و شهادت طلبی برای تضمین موفقیت پیشگامان مبارزه با دشمنان وحدت.
10. مقابله با خرافه پرستی و زدودن پیرایه های تفرقه انگیزی که به نام آداب و رسوم دینی و مذهبی از سوی مغرضان و ناآگاهان در فرهنگِ سنتی ملت ها ریشه دوانده و کوشش برای -کاهش تعصب های کورکورانه و عوامانه.
11. تلاش برای یکسان سازی قول و فعل منادیان وحدت و کارگزاران و مسئولان نظام مقدسی که وحدت را شعار خویش قرار داده اند.[13]

هشدار!

در تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، تفرقه و دودستگی میان مذاهب و ملت های اسلامی، از مسائل پیچیده و بنیان برافکنِ جوامع اسلامی بوده و همین عامل، خسارت های مادی و معنویِ جبران ناپذیری بر پیکر امت واحد اسلامی وارد کرده است.
امیر مؤمنان علی(ع) از اصحاب خود به دلیل تفرقه شان گلایه می کند و می فرماید: «به خدا سوگند! این واقعیت قلب انسان را می میراند و دچار غم و اندوه می کند که شامیان در باطل خود وحدت دارند و شما در حقّ خود متفرق اید.»[14] ایشان در جای دیگر می فرماید: «از پراکندگی بپرهیزید که انسانِ تنها، بهره شیطان است؛ آن گونه که گوسفندِ تنها، طعمه گرگ خواهد بود».[15]
در دنیای امروز، حضور بیش از یک میلیارد مسلمان و پیشرفت و تعالیِ بی سابقه بعضی از کشورهای اسلامی، به ویژه کشور عزیزمان ایران، زنگ خطری را برای استکبار جهانی به وجود آورده است و به یقین آنها آرام نخواهند نشست. دشمنان که از آغاز ظهور اسلام از این امتِ واحد ضربه های سنگینی خورده اند، در صورت غفلت مسلمانان، از اختلاف های آنان سود خواهند جست و به آن دامن خواهند زد.
دوری از اسلام اصیل و قرآن کریم، تعصب و لجاجت بدون برهان و منطق، قومیت گرایی و نژادپرستی، دنیاگرایی و نیز تفرقه انگیزی قدرت های بزرگ به منظور سلطه بر مسلمانان و منابع مالی و فکری آنها را می توان بخشی از دلایل بروز اختلاف در میان مسلمانان دانست.
ضرب المثل: آنها دو نفر بودند همراه، ما صد نفر بودیم تنها.
کاروانی از مردمان یکی از شهرهای ایران به حاکم شکایت بردند که دو راهزن، کاروانِ صد نفریِ ما را غارت کردند. حاکم به تعجب پرسید: چگونه صد کس با دو تن برنیامده اند؟ یکی از آنان در پاسخ گفت: «آنها دو نفر بودند همراه، ما صد نفر بودیم تنها».[16]

منبع: گلبرگ - اسفند 1387 - شماره 107 - گلبرگ اندیشه/هفته وحدت
----------------------------------
پی نوشت:
[1]. شیخ مفید، امالی، ج 1، مجلس 2، ص 14، ح 2.
[2]. اصول کافی، ج 1، ص 446.
[3]. نهج الفصاحه، ح 2855.
[4]. کنز العمّال، ح 929.
[5]. نهج الفصاحه، ح 1323.
[6]. همان، ح 3112.
[7]. همان، ح 1323.
[8]. همان، ح 3211.
[9]. علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ج 14، ص 20453.
[10]. سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، مؤسسه فرهنگی آرایه، 1379، ج 5، ص 321.
[11]. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، انتشارات صدرا، 1387، چ 38، صص 15 ـ 17.
[12]. صحیفه نور، ج 15، ص 18.
[13]. نک: آوای وحدت، با نظارت و کوشش: محمدسعید معزالدین، انتشارات مجمع جهانی قریب مذاهب اسلامی، 1374، چ 1، صص 24 ـ 26.
[14]. نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، انتشارات وجدانی، 1384، چ 2، خطبه 27، ص 51.
[15]. همان، خطبه 127، ص 171.
[16]. علی اکبر دهخدا، امثال و حکم، 1361، چ 5، ج 1، ص 69.