میرزا محمدبن علی بن ابراهیم اِسْتَرابادی(د ۱۳ذیقعدة۱۰۲۸ق/۱۲ اكتبر۱۶۱۹م )، عالم و رجالی شیعی. نام جدش را تفرشی،[1] «كیل » ضبط كرده است . گویا امین استرابادی پیشوای اخباریه در تبیین طریقه اخباریه تحت تأثیر تعالیم ایشان بوده است.[2]
دوران تحصیل
از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست . می دانیم كه نخست در نجف می زیست و در آنجا نزد مقدس اردبیلی و نیز ابراهیم بن علی بن عبدالعالی میسی كسب دانش كرد.[3] پس از مرگ استادش مقدس اردبیلی(۹۹۳ق ) نجف را به سوی مکه ترك گفت و تا پایان عمر در مكه مجاورت گزید.
افندی علت ترك نجف را چنین نقل كرده كه چون مقدس اردبیلی وی را به عنوان جانشین خویش معرفی نكرد، او آنجا را جای مناسبی برای خویش نیافت و رهسپار مكه شد.[4] وی از محضر ابومحمد محسن بن غیاث الدین منصور نیز بهره برد.[5] در علم رجال دستی چیره داشت و در این باره ۳ كتاب به رشتة تحریر درآورد.
شخصیت استرابادی
به گفتة محبی، وی به بسیاری فضل و دانش مشهور بوده است.[6] مجلسی وی را به فضل و تقوا ستوده[7] و امین استرابادی، پیشوای اخباریه ، بر دانش و تحقیق وی در حدیث و رجال تأكید كرده است.[8]
شاگردان مهم استرآبادی
امین استرابادی در مكه نزد وی حدود ۱۰ سال فقه، حدیث و رجال آموخت و از وی اجازه نقل حدیث داشت.[9] گویا امین در تبیین طریقة اخباریه تحت تأثیر تعالیم استاد خود بوده است امین استرابادی ، ۱۷- ۱۸. دیگر شاگرد وی شیخ محمد نوادة شهید ثانی بوده،[10] و علی بن حجت الله شولستانی نیز از وی روایت حدیث می كرده است.[11]
آثار
منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، كه همان رجال كبیر اوست ، همراه تعلیقة وحید بهبهانی در تهران (۱۳۰۲ق ) به چاپ رسیده است . وی تألیف این كتاب را در ۹۸۶ق در نجف به پایان برده است.[12]
تلخیص الاقوال، یا رجال وسیط وی به چاپ نرسیده ، و نسخه های متعدد آن در كتابخانه های مركزی دانشگاه تهران، آستان قدس رضوی مشهد، بانكیپور، موزة لندن و كتابخانة شخصی براون معرفی شده است.[13]
رجال صغیر وی كه گویا توضیح المقال نام داشته،[14] در مكه به سال ۱۰۱۶ق تألیف شده بوده ، و بنابر گفتة آقابزرگ نسخه ای از آن به خط مؤلف در آستان قدس و نسخه ای دیگر در تبریز موجود بوده است.[15]
آیات الاحكام ، كه نسخ آن در كتابخانه های آستان قدس[16] و مدرسه عالی شهید مطهری[17] یافت می شود. مجلد اول این كتاب تا پایان بحث زکات به كوشش محمد باقر شریف زاده در ۱۳۹۴ق به چاپ رسیده است . همچنین استرابادی حاشیه ای بر تهذیب الاحکام طوسی و نیز رسائلی دیگر داشته است.[18]
منابع:
آستان قدس ف ، فهرست .
آقابزرگ ، الذریعة.
همو، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۱۱، به كوشش علینقی منزوی ، تهران ، ۱۳۶۹ش .
همو، مصفی المقال ، به كوشش احمد منزوی ، تهران ، ۱۳۷۸ق /۱۹۵۹م .
ابن یوسف شیرازی ، فهرست كتابخانة مدرسة عالی سپهسالار، تهران ، ۱۳۱۳-۱۳۱۵ش .
استرابادی ، امین ، الفوائد المدنیة، چ سنگی ، ۱۳۲۱ق .
افندی ، عبدالله ، تعلیقة امل الا¸مل ، به كوشش احمد حسینی ، قم ، ۱۴۱۰ق .
تفرشی ، مصطفی ، نقد الرجال ، قم ، انتشارات الرسول المصطفی (ص ).
حر عاملی ، محمد، امل الا¸مل ، به كوشش احمد حسینی ، بغداد، ۱۳۸۵ق .
علی خان مدنی ، سلافة العصر، تهران ، كتابخانة مرتضویه .
مجلسی ، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت ، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م .
محبی ، محمد امین ، خلاصة الاثر، قاهره ، ۱۲۸۴ق ؛ مركزی ، خطی .
منابع انگلیسی
Bankipore; Browne, E. G., A Descriptive Catalogue of the Oriental Manuscripts..., ed. R. A. Nicholson, Cambridge, ۱۹۳۲.
Rieu, Ch. Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, ۱۸۹۴.
پی نوشت:
[1] تفرشی ص ۳۲۴.
[2] تفرشی،ص ۱۸.
[3] افندی،ص ۲۷۷.
[4] علی خان ،ص ۴۹۱.
[5] آقابزرگ ، طبقات ...، ۴۹۷.
[6] محبی ج۴ص۴۷.
[7] مجلسی بحارج۱ص۴۲؛ نیز نك: حرعاملی ، ۲/۲۸۱؛ تفرشی ،ص۱۸.
[8] امین استرابادی ص ۱۷.
[9] امین استرابادی ، ۱۷- ۱۸.
[10] حر عاملی ، ۲/۲۸۱.
[11] آقابزرگ ، طبقات ...، ۴۹۷.
[12] آقابزرگ، الذریعة، ۲۳/۱۹۸.
[13] مركزی ، ۸/۴۴۱؛ آستان ، ۱۴۵، ۶۲۹؛ بانكیپور، ؛ XII/۷۸ ریو، شم ۶۳۴ ؛ براون ، ۱۷.
[14] آقابزرگ ، همان ، ۴/۴۹۸.
[15] مصفی المقال ، ۴۲۹.
[16] آستان ، ۱۳.
[17] ابن یوسف ، ۱/۸۵ -۸۶.
[18] حرعاملی ، ۲/۲۸۱.
