اختلالات خواب، اتفاقاتی هستند که در فرایند طبیعی خواب اختلال ایجاد می کنند و سیر طبیعی خواب را برهم می زنند. اختلالات خواب، بسته به نوع و شدت شان می توانند کل زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. در ادامه، به بررسی شایع ترین اختلالات خواب و علل و راه های درمانشان می پردازیم.
بدخوابی
بد خوابیدن، یعنی خوابی که کیفیت مناسبی ندارد و به به هم خوردن تعادل حیاتی بدن منجر می شود و در طول روز احساس اضطراب و افسردگی و عصبانیت و تحریک پذیری ایجاد می کند. به طورکلی، فرد بد خواب کسی است که از خوابیدن خود احساس رضایت نمی کند و وقتی بیدار می شود، احساس سرحال بودن ندارد. بدخوابی و بی خوابی نزدیک به هم هستند و گاهی به جای هم به کار برده می شوند؛ اما لزوماً فردی که بد خواب است، بی خوابی ندارد و ممکن است عمق و زمان خوابش هم خوب باشد؛ اما کیفیت خوابش مناسب نباشد. بدخوابی، بیشتر خودش را به صورت کم خوابی و خستگی هنگام از خواب بیدارشدن و کسلی و سردرد هنگام بیداری نشان می دهد. فردی که بد خوابید، مجبور است انرژی بیشتری صرف کاری مشترک با کسی کند که به اندازۀ او؛ ولی خوب خوابیده است. بدخوابی ممکن است ناشی از علت های مختلف باشد؛ اما مهم ترین دلیلی که بین بی خوابی و بدخوابی مشترک است، استفاده از وسایل ارتباط جمعی و محیط نامناسب برای خواب است. استفاده بیش ازحد از کامپیوتر و تلویزیون و تلفن به شدت بر کیفیت خواب اثر می گذارد. به خصوص اگر تا قبل از به خواب رفتن با موضوع هیجان انگیزی، مثلاً مکالمۀ خیلی ناراحت کننده یا دیدن فیلم ترسناک در این وسایل درگیر باشیم، تمام خواب شب تحت تأثیر این مسئله خواهد بود. علاوه بر این، رعایت نکردن اصول اولیۀ خواب، مثل مکان خوابیدن، تغذیه سالم و... از دلایل بدخوابی محسوب می شود.
بی خوابی، علل متفاوتی دارد و وضعیتی است که عوامل مختلفی در شکل گیری آن نقش دارند. شاید گاهی اوقات نتوانید بلافاصله و به وضوح عوامل بروز بی خوابی را در خودتان تشخیص دهید؛ اما فهرستی از عوامل متعدد که در زیر آمده است، می تواند نشانه هایی در این خصوص در اختیار شما قرار دهد
راهکارهای مقابله با بدخوابی
انسان، تنها موجودی است که برخلاف ریتم و آهنگ طبیعی خود زندگی می کند و یکی از دلایل اصلی بیماری ها همین نا هماهنگی و بی توازنی با خودمان است. این ما هستیم که خواب مان را هدایت می کنیم. باید ریتم خوابی را که مختص خودمان است، کشف و اصلاح کنیم. برای این کار بهتر است بادقت خواب شب گذشتۀ خود را مرور کنیم و بدانیم چقدر و چگونه خوابیده ایم. مثلاً یک کاغذ و قلم کنار محل خواب خود بگذاریم و نکات مربوط به زمان خوابیدن، زمان بیدارشدن، مقدار کم خوابی، عمق خواب و زمان آن را یادداشت کنیم تا با رعایت ریتم خواب خود، با خواب آلودگی به رخت خواب برویم و زمانی برخیزیم که احساس نیاز به خواب نمی کنیم.
آمادگی برای خواب: ازنظر احساسی و عاطفی برای داشتن یک خواب خوب در شب، علاوه بر جسم یک ساعت قبل از خواب هیجان شدید را تجربه نکنید، مثلاً فیلم ترسناک نبینید. خوابیدن، یعنی بی توجه شدن. اگر هم فکر می کنید، فقط به مسائل خوشایند و مثبت زندگی توجه کنید. ازنظر فکری و ذهنی، قبل از خواب افکار خود را بخوابانید و کار فشردۀ ذهنی نکنید که نیاز به تمرکز دارد.
توجه به علایم خواب: زمانی که خواب سراغ تان می آید، چه علایمی دارید؟ مثلاً سنگینی پلک ها، خمیازه های زیاد، احساس خالی شدن ذهن و.... این علائم برای همه شبیه به هم نیست و هریک از ما با تعدادی از این نشانه ها متوجه نزدیک شدن خواب خود می شویم؛ اما نکتۀ مهم، جدی گرفتن این علائم است. بارها پیش می آید که این علائم سراغ ما می آید؛ اما آن را جدی نمی گیریم و نتیجۀ آن بدخوابی و بی خوابی است.
بی خوابی Insomnia
بی خوابی، ناتوانی در ایجاد یا حفظ تداوم خواب است؛ درصورتی که وقت کافی برای خوابیدن موجود باشد. بی خوابی، پدیدۀ شایعی است و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارند. بی خوابی یا گذرا و موقتی یا به صورت مزمن و طولانی است.
نشانه های رایج بی خوابی
اگر پس از بیدارشدن از خواب، احساس نشاط و سرزندگی نمی کنید؛ در طول روز خسته اید؛ دچار سردرد های مداوم و بی تمرکز هستید و زود خشمگین می شوید؛ در محیطی دور از خانه بهتر می خوابید، بیش از ۳۰تا۴۰ دقیقه طول می کشد تا به خواب بروید، در طول شب، بارها از خواب بیدار می شوید، زود از خواب بیدار می شوید و دیگر نمی توانید دوباره به خواب بروید، تنها با استفاده از قرص های خواب آور می توانید بخوابید؛ پس احتمالاً از مشکل بی خوابی رنج می برید.
انواع مختلف بی خوابی
بی خوابی را به چند دستۀ متفاوت می توان تقسیم کرد. بی خوابی که TRANSIENT یا بی خوابی کوتاه نامیده می شود و حدوداً از ۱ شب تا ۳ و ۴ هفته به طول می انجامد. وقتی مدت بی خوابی تقریباً به یک ماه برسد CHRONIC یا مزمن می شود. به بی خوابی کوتاه و گذرا که متناوباً طی ماه ها و سال ها دوباره سراغ فرد آید، بی خوابی تناوبی می گویند.
علل بی خوابی
بی خوابی، علل متفاوتی دارد و وضعیتی است که عوامل مختلفی در شکل گیری آن نقش دارند. شاید گاهی اوقات نتوانید بلافاصله و به وضوح عوامل بروز بی خوابی را در خودتان تشخیص دهید؛ اما فهرستی از عوامل متعدد که در زیر آمده است، می تواند نشانه هایی در این خصوص در اختیار شما قرار دهد.
حالت روحی، مانند اضطراب، افسردگی، نگرانی، خشم، غم و پیش بینی یک رویداد سخت؛
تغییر: به عنوان مثال، ترک خانه یا شهر و ورود به دانشگاه؛
عوامل محیطی: مانند سروصدا، آسایش نداشتن، تغییرات زمانی؛
درد: از عوامل شایع شکل گیری بی خوابی به شمار می رود؛
شرایط جسمی: مانند مشکلات قلبی، مشکلات تنفسی، دل درد، مشکلات گوارشی، فشار خون بالا، درد مفاصل و بی اشتهایی عصبی؛
برخی داروهای تجویزشده از سوی پزشک.
برخی عوامل بروز بی خوابی به آسانی کنترل شدنی نیستند؛ اما بسیاری از آن ها را می توان برطرف کرد.
درمان بی خوابی
در اینجا چند راه درمان بی خوابی ذکر شده است که می توان آن ها را امتحان کرد. ممکن است هرکدام از این روش ها بر تعدادی از افراد اثر کند. این روش ها سالم هستند و هیچ گونه عوارض جانبی ندارند و امتحان و آزمایش آن ها هیچ ضرری ندارد. برای اطلاع بیشتر با پزشک خود مشورت کنید. این روش ها عبارت اند از:
بو درمانی: بعضی از روغن ها، مانند اسطوخودوس (عطر سنبل) که از عطاری ها می توان تهیه کرد. این روغن را می توان بخار کرده و آن را استشمام کرد. این ماده موجب آرامش بدن می شود و به به خواب رفتن فرد کمک می کند.
ماساژ: ماساژ موجب رهایی فرد از فشارهای روانی و تنش ها شده و کمک می کند، فرد راحت تر بخوابد.
گیاه درمانی: ترکیبات گیاهی، اغلب به افراد بی خواب کمک می کند تا به خواب برود. برخی از این گیاه درمانی ها عبارت است از: چای های گیاهی مانند دم کردۀ گزنه، سنبله الطیب، دارچین، گل بید مشک و دم کردۀ خرفه. بالش هایی که با مواد گیاهی نظیر رزماری و اسطوخودوس پُر شده اند نیز برای درمان به کار می روند. حمام با مواد گیاهی و روغن های ماساژ که با مواد گیاهی ساخته شده اند هم مؤثر است. برخی مواد غذایی هم خاصیت خواب آور و آرامش بخشی دارند. گشنیز و کدوتنبل که سرشار ازویتامین A است و شیرۀ تخم کدو همراه با شیر برای رفع بی خوابی بسیار مؤثر است. استفاده از ویتامین های گروه b و مواد معدنی همچون کلسیم، منیزیم و پتاسیم نیز در درمان اختلالات خواب توصیه می شود.
افراد مبتلا به حملۀ خواب، به سبب خواب آلودگی در طول روز قادر به ادامۀ شغل خود نیستند و رانندگی یا سروکارداشتن آن ها با ماشین آلات، بالقوه خطرناک است. دست ِکم یک تن از هر هزار نفر دچار حملۀ خواب شدید و ناتوان کننده هستند و تعداد موارد خفیف و ناشناختۀ آن احتمالاً بیشتر است. مبتلایان در اثنا حمله های خواب چنان سریع وارد حالت REM می شوند که ممکن است پیش از آنکه فرصت درازکشیدن پیدا کنند، کنترل ماهیچه های خود را ازدست بدهند و از حال بروند
پرخوابی
افراد مبتلا به «پرخوابى» (Hypersomnia) به حدود ۷۰ ساعت خواب در هفته نیاز دارند و به سختی از خواب بیدار می شوند. هنگامی که این افراد بیدارند، معمولاً احساس شان این است که شب شان به بیداری گذشته است. این افراد ممکن است صبح، هنگام برخاستن از خواب هنوز احساس خستگی و خواب آلودگی داشته باشند، حتی ممکن است پس از یک هفته خواب کافی شبانه، هنگام روز احساس خواب آلودگی کنند. علت این مشکل ممکن است بیماری هایی مانند دیابت، عفونت میکروبی یا مشکل در کار غدۀ تیروئید باشد. شرایط دیگری هم باعث خواب بیش از حد افراد می شود.
پرخوابی روزانه (Daytime Sleepiness)
پرخوابی روزانه، علت مهم حوادث محیط كار و تصادفات جاده ای است. ارتباط پرخوابى با اختلالات عصبی روانی باید مدنظر باشد و بهتر است برای درمان اختلال پرخوابی، به پزشک مراجعه شود.
پرخوابی به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود.
۱. پرخوابی اولیۀ ا ناركولپسی
حالتی است كه بیمار با وجود اینکه کمبود خواب نداشته، گرایش شدیدی به خوابیدن دارد. قادر نیست جلوی این خواب را بگیرد. بیمار ممکن است روزانه چندین نوبت درحالی كه سر کلاس درس یا در جلسۀ سخنرانی نشسته یا مشغول تماشای تلویزیون یا در حال گفت وگو با دیگران یا در هنگام رانندگی است سنگینی پلك هایش را حس کند.
۲. پرخوابی روزانۀ ثانوی
علل: كم كاری تیروئید، چاقی، آپنه خواب (قطع موقت تنفس هنگام خواب)، محرومیت از خواب یا ناكافی بودن خواب شبانه.
وقفه تنفسی (apnea)
در وقفۀ تنفسی، نفس کشیدن شخص در حین خواب متوقف می شود. حمله های وقفۀ تنفسی را ناشی از دو علت دانسته اند: یکی آنکه مغز از فرستادن پیام «تنفس» به دیافراگم و دیگر ماهیچه های تنفسی ناتوان می شود و همین سبب توقف تنفس می شود. علت دیگر آنکه ماهیچه های قسمت فوقانی گلو بسیار شل می شوند و این امر نای را تا اندازه ای می بندد و درنتیجه، ماهیچه های تنفسی بر هوای ورودی فشار بیشتری می آورند و از این طریق، مجرای تنفس به کلی بسته می شود. هنگام وقفۀ تنفسی، سطح اکسیژن خون به طور ملاحظه پذیری کاهش می یابد و این باعث ترشح هورمون های اضطراری می شود. این واکنش سبب می شود که فرد برای نفس کشیدن از خواب بیدار شود. اغلب مردم شب ها دچار چند وقفۀ تنفسی می شوند؛ اما کسانی که مشکل حاد خواب دارند ممکن است هر شب چند صد وقفۀ تنفسی داشته باشند. آن ها با هر وقفۀ تنفسی بیدار می شوند تا بتوانند نفس کشیدن را از سر بگیرند؛ اما این بیداری ها چندان کوتاه است که معمولاً از آن آگاه نمی شوند. وقفۀ تنفسی در خواب در میان مردان سال خورده شایع است. قرص های خواب آور چون بیدارشدن را مشکل تر می کنند، دورۀ وقفۀ تنفسی را که در طی آن اکسیژن به مغز نمی رسد، طولانی تر می کند و می توانند مرگ آفرین باشند. بیدارنشدن به سبب وقفه تنفسی، یکی از دلایل شایع مرگ در حین خواب است.
حملۀ خواب (narcolepsy)
اختلال نسبتاً کمیاب؛ اما شدید حملۀ خواب است. شخص مبتلا به حملۀ خواب ممکن است، مثلاً در اثنا نوشتن نامه یا هنگام رانندگی یا ضمن گفت وگو به خواب رود. افرادی که به این اختلال دچار هستند، گرفتار حمله های خواب آلودگی مکرر و مقاومت ناپذیر می شوند و در مواقع نامناسب به خواب می روند. در مواقع شدید، حملۀ خواب ممکن است هر روز چند بار و هربار بین ۱۵تا ۳۰ ثانیه، اتفاق بیافتد. افراد مبتلا به حملۀ خواب، به سبب خواب آلودگی در طول روز قادر به ادامۀ شغل خود نیستند و رانندگی یا سروکارداشتن آن ها با ماشین آلات، بالقوه خطرناک است. دست ِکم یک تن از هر هزار نفر دچار حملۀ خواب شدید و ناتوان کننده هستند و تعداد موارد خفیف و ناشناختۀ آن احتمالاً بیشتر است. مبتلایان در اثنا حمله های خواب چنان سریع وارد حالت REM می شوند که ممکن است پیش از آنکه فرصت درازکشیدن پیدا کنند، کنترل ماهیچه های خود را ازدست بدهند و از حال بروند. به علاوه، در این شرایط که واقعیت جای خود را به رؤیاهای روشن REM می دهد، بسیاری از این افراد گزارش می کنند که در آن حالت دچار توهماتی بوده اند. شواهدی حاکی از آن است که ژن خاصی یا ترکیبی از ژن ها استعداد ابتلا به این اختلال را انتقال می دهد (هابسون، ۱۹۸۸).
کابوس
بسیاری از ما خواب های ترسناک یا کابوس را تجربه کرده ایم. کابوس ها معمولاً حوالی صبح که ما بیشترین و شفاف ترین خواب ها را می بینیم، روی می دهند. این کابوس ها در اثر آشفتگی ذهنی روی می دهند و اغلب به خودی خود، بی خطرند؛ مگر اینکه مکرراً تکرار شوند. این کابوس ها بیشتر در اثر ترس از مرگ، حوادث ناگوار تصادف و ترس از مورد حمله قرارگرفتن روی می دهند. در این گونه مواقع، مشاوره با روان پزشک اغلب مفید خواهد بود.
سندرم پاهای بی قرار
گاهی احساس می کنید باید پاها یا در بعضی مواقع اعضای دیگر خود را حرکت دهید. همچنین ممکن است در پاهای خود احساس سوزش، خارش یا درد داشته باشید. این احساس اغلب مزاحم استراحت شما می شود. این احساسات بد، معمولاً شب هنگام بیشتر می شوند. این احساسات ناخوشایند اغلب با حرکت دادن پا یا راه رفتن ازبین می روند. حرکات کششی هم به ازبین رفتن این حالت کمک می کند. ابتلا به این بیماری در هنگام روز نیز برای کارکردن شما مشکل ایجاد می کند. این بیماری معمولاً ارثی است و مبتلایان اغلب تا میان سالی به پزشک مراجعه نمی کنند. گرچه علائم این بیماری در سنین کودکی هم مشاهده کردنی است. این بیماری اغلب به خودی خود، ظاهر می شود. همچنین این بیماری ممکن است در اثر کمبود ویتامین یا آهن، همچنین مشکلات کلیوی یا دیابت روی دهد. حاملگی نیز ممکن است باعث بروز این مشکل شود. اگر علت این بیماری، بیماری دیگری نباشد درمان آن بستگی به شدت آن دارد. در حالت های خفیف می توان با انجام کارهایی، به سادگی علائم این بیماری را از بین برد. در مواقع حاد، انجام معالجات پزشکی سودمند خواهد بود. این معالجات شامل معالجات بیماری پارکینسون و صرع و مصرف داروهای مسکن خواهد بود. اگر معالجات ساده سودمند نبود، باید به متخصص بیماری های حرکتی و خواب مراجعه کنید.
به نقل از: متن زندگی
مطالب مرتبط
