درس (37_36): مهدویت در نگاه مستشرقان
اشاره
طرح بحث جلسه اول
نگاه غریبان به مسأله مهدویت و یا منجی گرایی از جنبه های ذیل است
مذهبی و دینی
از منظر سیاسی و روابط بین الملل
از منظر کشف حقیقت
1. جنبه مذهبی و دینی
الف. از دیدگاه اسلام
ب. از دیدگاه مسیحیت messiahnism دیدگاه مسیحیت به منجی گرایی، بازگشت مسیح، فرجام شناسی، آخر الزمان و...
ج. از دیدگاه یهودیت
د. ادیان غیر ابراهیمی
2. جنبه سیاسی و روابط بین الملل
الف. از منظر تاریخی همچون جریان محمد احمد سودانی و جریان بابیت و بهائیت که ادوارد براون و کنت دوگوبینو کتاب می نویسد
ب. از منظر تئوریهای سیاسی همچون نظریه پردازی ها (مثل نظریه
فوکویاما، نظریه هانتینگتون)
ج. از جنبه سیاست های راهبردی در خاورمیانه و طرح مباحثی همچون آرماگدون، جنگ مذهبی و آخرالزمانی، تروریسم و نشان دادن مسلمانان به عنوان بنزادگرا و طرح مباحث اوانلیکا
(صهیونیست های پروتستان یا پروتستان های بنیادگرا)
د. از منظر هنر و رسانه
3. دغدغه کشف حقیقت
مستشرقانی همچون کربن آن ماری شیمل و... که شیوه آنان بیشتر پدیدار شناسانه بوده است، جمله مستشرقانی هستند که در شناخت اسلام و مهدویت صادقانه مواجه شده اند و دارای اغراض سیاسی و یا ایدئولوژیک نبوده اند، و بیش از آن به دنبال گمشده و کشف حقیقت بوده اند.
نکته ها
الف. مفاهیمی همچون منجی گرایی، هزاره گرایی، فرجام شناسی آخرالزمان هم از جنبه سیاسی و هم از جنبه مذهبی مورد توجه غربیان قرار گرفته است.
ب. طرح مسذله مهدویت از جانب مستشرقان همچنینی هم از جنبه سیاسی مورد توجه قرار گرفته و هم از جنبه مذهبی
ج. یک جنبه از مهدویت و منجی گرایی می تواند جنبه سیاسی و ایدئولوژیک داشته باشد، اما جنبه های دیگر مهدویت دارای جنبه دینی، اجتماعی و روان شناختی دارد.
طرح بحث جلسه دوم
_ بحث درباره واژه شرق شناسی و ادوار شرق شناسی
_ بررسی و تحلیل اندیشه های دو دسته از شرق شناسان و اسلام شناسان 1. نخست شرق شناسان (به معنای دقیق کلمه) 2. اسلام شناسانی که شرق شناس نبوده اند (آنان متعلق به سرزمین های اسلامی هستند که به غرب مهاجرت کرده اند و جزء کسانی هستند که سال های زیادی در جوامع دانشگاهی غرب به تدریس اسلام شناسی و مباحثی همچون مهدویت می پردازند).
اندیشه های هانری کربن درباره مهدویت
یکی از جدی ترین مستشرقان که در حوزه مهدویت سخنان درخشانی دارد، هانری کربن است. وی درباره امام مهدی (ع) کتابی مستقل و چندین مقاله نوشته است.
_ روش وی در شناخت اسلام و مهدویت پدیار شناسی است. این روش در برابر تاریخی نگری بدین معنا است که به جای بررسی تاریخی و مبتنی کردن یک تفکر، ایده و یا مذهب به رخدادها و اوضاع تاریخی و زمان و مکان خاص، به دنبال شناخت عناصر و مولفه های اصلی آن باشیم. در روش پدیدار شناسی تلاش می شود تا عناصر اصلی و کلیدی یک دین یا مذهب شناخته شود و سپس درباره آن داوری گردد.
_ زمینه های فکری هانری کربن و دلیل اشتغال او به شیعه شناسی و امامت و مهدویت
_ کربن تحت تأثیر اندیشه های شهاب الدین سهروردی، ابن عربی، سید حیدر آملی و فرقه های باطنی شیعی همچون اسماعیلیه و شیخیه قرار داشت.
_ تفسیر باطنی هانری کربن از اسلام
_ تفسیر وی از مهدویت
_ اندیشه هیا ادوراد براون درباره شرق شناسی
_ آثار ادوارد براون درباره فرقه های منسوب به مهدویت
_ دلایل گرایش ادوارد براون به تحقیق درباره فرقه بابیت و بهائیت
_ داوری های ادوارد بروان درباره بابیت و بهائیت
3. اندیشه های همیلتون گیب درباره شیعه و مهدویت
_ اندیشه های همیلتون گیب درباره اسلام
_ نگرش همیلتون گیب درباره سیاست و مهدویت
همیلتون گیب در کتاب سیاست از دیدگاه اسلام و مسیحیت به یک تفاوت اصلی میان اسلام و مسیحیت اشاره می کند که در تبیین تحولات سیاسی در تاریخ اسلام و تاریخ مسیحیت بسیار حائز اهمیت است. وی معتقد است که اسلام با آمدن خود تشکیل حکومت داد و پیامبر اسلام علاوه بر نبی بودن حاکم نیز بود و به همین جهت در فرهنگ اسامی دین و سیاست از یکدیگر منفک نگردید و در تاریخ شیعه به ویژه، عالمان دینی و مسلمانان وفادار به این اصل باقی ماندند، به همین جهت بیشترین تحولات سیاسی و جنبش های سیاسی در میان آنان شکل گرفت. بر خلاف اهل سنت و اندیشمنانی همچون جوینی، ماوردی، غزالی و دیگر بزرگان اهل سنت، که معتقد به جدایی عرصه دین و شریعت با عرصه سیاست بودند و به همین جهت همواره در تئوری های سیاسی، به سمت تئوری سلطان وفادار ماندند و شاید التفات به این نکته انتقادی جدی به مولف کتاب حکممت و حکومت باشد که میان زعامت سیاسی و امامت دینی تفکیک می کنند.
گیب می گوید در برابر مسلمانان مسیحیان به جهت اینکه مسیحیت همراه با تشکیل حکومت و دولت نبود، از این رو در تفکر مسیحیت میان دین و سیاست جداغیی افتاد و آنان با تکیه به اینآموزه انجیلی گفتند که کار اورشلیم را باید به اورشلیم واگذارد و کار آتن را به آتن.
_ دیدگاه آنماری شیمل درباره مهدویت
_ شیوه پژوهشی آنماری شیمل درباره اسلام شناسی
_ نگرش وی درباره شیعه و مهدویت
_ امامت در اندیشه شیعه
_ اندیشه های رنه گنون درباره اسلام و آخرالزمان
_ روش شناسی رنه گنون در شناخت اسلام و مبانی نظر او
_ نقد مدرنیته در برابر سنت و بان مراحل چهارگانه تاریخی و دوره آخرالزمان
تبیین نگرش او درباره آخرالزمان و عصر مدرنیته
