درس (18): ادعیه و زیارات در باره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف
اشاره
ص:203
بخش دوم: معرفی ادعیه و زیارات مهدوی
فصل اول: ادعیه و زیارات مهدوی صادره از امام مهدی علیه السلام
ادعیه اهل بیت علیهم السلام یا قرآن ساعد به گونه ای همسو با قرآن کریم، اهداف والای انسانیت را در جامعه ی اسلامی دنبال می کند. در این میان دعاهای ویژه حضرت مهدی علیه السلام به دو صورت بیان شده اند: که مورد اول در عنوان مطرح گردید، ادعیه و زیارتهای مهدوی که از جانب شخص امام مهدی علیه السلام صادر گردیده شامل موضوعات مختلفی است و با نام توقیعات شناخته می شوند.
«توقیع» در لغت به معنای«نامه را نشان کردن» و «نوشتن عبارتی در ذیل نامه و نوشته » است. همچنین به «پاسخ های مکتوب بزرگان و دولتمردان به پرسشها و درخواستهای کتبی که از ایشان می شود » نیز می گویند.(1)
ص:204
1- لغتنامه دهخدا ، علی اکبر دهخدا، ج5، ص45-71
امروزه به سبب کاربرد بیشتر توقیعات در منابع مهدویت، هنگامی که سخن از«توقیع» به میان می آید، ذهن به توقیعات واپسین پیشوای معصوم، حضرت مهدی علیه السلام منصرف می شود. اما از امامان دیگر نیز نوشته هایی با عنوان «توقیع» صادر شده است.(1)
موضوع توقیعات صادره از امام زمان علیه السلام هم شامل معارف مهدوی است مانند زیارت آل یاسین، دعای فرج، دعای افتتاح و.... و هم شامل مطالب غیر مهدوی مانند دعای رجبیه، دعای حجاب، دعای شفای بیماری و... اینک به برخی از دعاهایی که در مورد امام زمان علیه السلام در کتاب ارزشمند مفاتیح الجنان توسط شیخ عباس قمی جمع آوری شده است اشاره ای می کنیم، این دعاها همگی از جانب شخص امام زمان علیه السلام به ما رسیده است و در فصل بعد به دعاهای که در مورد آن حضرت از جانب دیگر معصومین علیهم السلام نقل گردیده می پردازیم:
زیارت آل یاسین (فصل دهم، مقام دوم)
دعای فرج (الهی عظم البلاء) (فصل هفتم)
صلوات رسیده به ابوالحسن ضراب اصفهانی (در اعمال روز جمعه)
دعای منسوب به امام زمان علیه السلام (اللهم ارزقنا توفیق الطاعه)
دعای اللهی بحق من ناجاک (به نقل از سید علی بن طاووس)
که در این میان به توضیح مختصری در مورد زیارت آل یاسین خواهیم پرداخت.
ص:205
1- کافی ، کلینی، ج1، ص145.
زیارت آل یاسین
الف) منابع و مصدر زیارت:
زیارت آل یاسین یکی از زیارت های مشهور حضرت صاحب الامر علیه السلام است، راوی و ناقل این زیارت جناب ابو جعفر محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری که همه عالمان رجال و حدیث از او به بزرگی و قداست یاد کرده اند (طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج2، ص492).
این زیارت هم از لحاظ سند و هم از لحاظ متن و محتوا، ویژگی هایی دارد که آن را در شمار بهترین و معتبرترین زیارت های اهل بیت علیهم السلام قرار داده و در مجامع مهم حدیث و دعا نقل گردیده است.(1)
برخی از اسناد این زیارت عبارتند از:
قدیمی ترین متنی که این زیارت شریفه در آن آمده است کتاب گرانقدر احتجاج مرحوم طبرسی است، در جلد2، ص318-316.
علامه مجلسی بخاطر اهمیتی که این زیارت شریفه داشته است سه مرتبه آن را در کتاب بحار الانوار آورده است: (اول:ج53، ص173-171 در قسمت توقیعات امام عصر علیه السلام . دوم: ج94، ص5-2 در کتاب الذکر و الدعاء.
سوم: ج1و2، ص83- 81 در کتاب المزار).
ب) زمان خواندن زیارت:
زیارت آل یاسین از جمله زیارات مطلقه به شمار می آید یعنی ویژه زمان و مکان معینی نیست و هر گاه که آرزومندان و دلباختگان امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف) حال مناجات با خدای تعالی و زیارت پیشوایشان را در خود بیابند، می توانند با خواندن این زیارت و دعای پس از آن به بهره مندی از الطاف خداوند بخشنده مهربان و عنایت ویژه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) برسند.
ص:206
1- پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی ، صدر الاسلام همدانی، ص138-135.
در آغاز توقیع مبارک این زیارت چنین آمده است:
«عن محمد بن عبدالله بن حجفر الحِمیری أنه قال: خَرَجَ توقیعٌ مِنَ الناحِیه المُقدَّسَهِ - حَرَسَها الله تعالی- بَعدَ المسائل: بسم الله الرحمن الرحیم٭لا لِأمرهِ تِعقِلونَ و لا مِن أولیائهِ تَقبَلُون؛(حِکمَه بالغه فما تُغنِ النُّذُرِ)عن قوم لا یؤمِنون. السَّلام عَلَینا و عَلَی عباد الله الصَّالحین. فَإذا أردتُمُ التَّوجَّهَ بِنا إلَی الله تعالی و إلَینا، فقولوا کَما قال الله تعالی: سلامٌ علی آل یس....»
محمد حِمیری گوید: این فرمان از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)که خدای تعالی ایشان را نگاه دارد، در پاسخ پرسشهایی بیرون آمد: به نام خداوند بخشاینده مهربان*نه در فرمان او خرد را به کار می گیرید و نه از دوستانش می پذیرد؛﴿سخن استوار رسایی است، هرچند که هشدار به کار ناباوران نمی آید﴾ (قمر/5) * درود بر ما و بر بندگان شایسته ی خداوند باد! هرگاه که خواستید به وسیله ما به سوی خدای تعالی و نیز به خود ما رو کنید، چنانچه خدای تعالی می فرماید، بگویید: بر آل یاسین درود و سلام باد....
می بینیم که در آخر عبادت به دو نوع توجه اشاره شده است: یکی توجه إلی الله، دیگری توجه إلینا و هر دو توجه بنا (بوسیله ما) است. مگر در آن واحد دو توجه می شود: متوجّهٌ الیه خداست و خاندان رسالت. گویا پیوندی ناگسستنی و ارتباطی قطع نشدنی میان ذات کبریا و آیینه تمام نمای او
ص:207
دیده می شود که هر کس می خواهد به هر نحوی به خدا راهی جوید و به او قربی پیدا کند، باید از این راه بیاید.
ج) محتوای زیارت:
بطور کلی زیارت آل یاسین از دو قسمت ترکیب یافته است که قسمتی به عنوان زیارت که با جمله«سلامٌ علی آل یاسین» آغاز می شود و به کلمه«آمین» ختم می گردد و قسمت دیگر به عنوان دعاست که با جمله«اللهم إنی أسألک» شروع و به عبارت«یا أرحم الراحمین» تمام می شود.
مبحث مورد بررسی در این جا تنها قسمت اول یعنی زیارت می باشد، به تعبیری این قسمت از پنج فراز تشکیل شده است، دو فراز اول که مشتمل بر سلام و درود است، متضمن بیست و سه سلام است که با توجه بیشتری می توان آن را چهل سلام به حساب آورد، زیرا که بسیاری از فقرات آن شامل دو عنوان است که با واو به یکدیگر عطف شده و در واقع دو سلام است، همانند«السلام علیک یا خلیفه الله و ناصر حقه»و بعضی از آنها چهار عنوان را در خود جمع نموده اند، مانند«السلام علیک أیها العلم المنصوب و العلم المصبوب والغوث و الرحمه الواسعه و عداً غیر مکذوب» و در آخرین سلام که سلامی کلی و درودی جمعی است می خوانیم:«السلام علیک بجوامع السلام ».
فراز سوم مشتمل بر یک دوره اجمالی عقائد حقّه امامیه از مبدأ تا معاد می باشد که به صورت گواه گرفتن آن وجود مقدس بر آن ذکر شده است. در فراز چهارم هم گویی انسان خود را در حضور می بیند و مشوق وضع
ص:208
درونی و باطنی خود را نسبت به خاندان پاک رسالت اظهار می دارد. و فراز آخر هم که عصاره ای از کل زیارت است در مورد زایر محقق شده و آمادگی یاری کردن خود را به حضرت ابلاغ می کند.
فراز اول: سلام بر اوصاف وجود نورانی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
دراین قسمت 19 سلام به آن وجود مقدس همراه با ذکر صفات کمال حضرتش آمده است.
در واقع در مورد هر یک از سلام های زیر معارفی نهفته است که می توان با دریافت آنها شناختی کلی نسبت به ساحت مقدس امام علیه السلام پیدا کرد.
السلام علیک یا داعی الله
ربانّی آیاته
باب الله
دیان دینه
خلیفه الله
ناصر حقّه
حجه الله
دلیل ارادته
تالی کتاب الله
ترجمانه
بقیه الله
میثاق الله
وعد الله
ص:209
العَلَم المنصوب
العِلمُ المصبوب
الغوث
الرحمه الواسعه
الامام المأمون
المقدَّمُ المأمول
فراز دوم: سلام و درود بر حالات متعدد امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
در برخی از عبارتهای حاوی سلام در این زیارت، عرض سلام و درود در قالب اوقات و زمان های متفاوت و با اشاره به حالات مختلف حضرتش بیان گردیده است که این تکرار سلام ها و تنوع و تفنن درودها می تواند بیانگر این حقیقت باشد که ممکن است به مولای خودش عرض ادب کند تا جایی که در آخرین سلام که چهلمین سلام است بند بند وجودش سلامی شود و به آن جان جانان ابلاغ گردد. که شامل 18 حالت زیر می باشد:
السلام علیک فی آناء لیلک
أطراف نهارک
حین تقوم
حین تقعد
حین تقرء
حین تبین
حین تصلی
حین تقنت
ص:210
حین ترکع
حین تسجد
حین تهلل
حین تکبّر
حین تحمد
حین تستغفر
حین تصبح
حین تمسی
فی الیل
فی النهار
فراز سوم: برترین گواهان عالم بر باور اعتقادات
دراین فراز زایر پس از معرفت و شناخت امام خود، ایشان را گواه گرفته و اعتقادات خویش را عرضه می کند:
اعتقاد به توحید: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له
اعتقاد به نبوت: اشهد أن محمداً عبده و رسوله
اعتقاد به امامت: أشهدک أن علیاً امیرالمؤمنین حجتُّه/ والحسن حجته/ والحسین حجته/ و.... اشهد أنک حجه الله
اعتقاد به رجعت: إنّ رجعتکم حقٌ/ لا ریب فیها/ یوم لا ینفع نفساً ایمانها و....
اعتقاد به معاد: اشهد أنّ الموت حق/ ناکراً و نکیراً حق/ النشر و البعث الحق/الصراط و المرصاد حق/ والمیزان و الحشر حق/ و
ص:211
الحساب حق/ والجنّه و النار حق/ و الوعد و الوعید بهما حق.
فراز چهارم: تولی و تبری:
دوستی دوستان خدا و بیزاری از دشمنان او و دشمنان دوستانش معیار روشنی برای تشخیص ایمان حقیقی و مؤمنان راستین قلمداد شده که در این فرازهای زیارت آل یاسین به خوبی نمایان است همچنین راز خوشبختی پیروی و فرمانبرداری خدا و ائمه اطهار علیهم السلام بوده و حق و حقیقت در جلب رضایت ایشان است:
شقی من خالفکم
سعد من اطاعکم
أنا ولی لک
بریءٌ من عدوّک
فالحق ما رضیتموه
والباطل ما اسخطتموه
و المعروف ما أمرتم به
و المنکر ما نهیتکم عنه
فراز پنجم: آمادگی یاران:
اعلام آمادگی برای یاری و مهرورزی به خاندان عصمت و طهارت جایگاه ویژه ای در معارف آسمانی اسلام دارد و البته مهم تر آن است که این دو خصلت با کیمیای اخلاص همراه بوده و همواره ارائه گردد.عبارتهای پایانی زیارت آل یاسین در حقیقت چکیده ای از مجموع زیارت می باشد یعنی زایر به مودت و محبتی عملی نسبت به امام خویش می رسد:
ص:212
و نصرتی معدَّه لکم
مودتی خالصه لکم
امام باقر علیه السلام فرموده اند: «القائلُ مِنکم، إن أدرکتُ القائم من ءال محمد نصرتهُ کالمُقارعُ بسیفهِ کالشهّید مَعَهُ»(1)
هر کدامتان که بگوید، اگر قائم خاندان محمد صلی الله علیه و آله و سلم را دریابم. یاری اش می کنم، نه تنها مانند کسی است که شمشیر می زند بلکه مانند کسی است که همراه وی به شهادت می رسد.
فصل 2:ادعیه و زیارات مهدوی صادره از سایر معصومین علیهم السلام
همانگونه که در فصل قبل مشاهده گردید ادعیه و زیارت هایی در ارتباط با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف وجود دارد که صادره از خود آن حضرت می باشند، در این فصل نیز به برخی از ادعیه و زیارت های مهدوی که از سایر معصومین علیهم السلام وارد شده اند خواهیم پرداخت.
تعدادی از دعاهایی که در مورد حضرت مهدی علیه السلام بدست ما رسیده و از سایر ائمه نقل شده است، در کتاب ارزشمند مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است عبارتند از:
دعای سلامتی حضرت (اللهم کن لولیک) که در اعمال شب بیت و سوم ماه رمضان آمده است.
دعای عهد که به نقل از امام صادق علیه السلام است.
دعای ندبه نیز از امام صادق علیه السلام است.
ص:213
1- بحار الانوار ، ج2، ص126، ح16
دعای دوران غیبت به نقل از امام صادق علیه السلام (اللهم عرفنی نفسک)
دعا برای امام عصر علیه السلام به نقل امام رضا علیه السلام (اللهم ادفع عن ولیک)
صلوات بر حجج طاهره به نقل از امام حسن عسگری علیه السلام
زیارت حضرت صاحب الامر علیه السلام (اللهم بلغ مولانا الامام)
دعای (سلام الله الکامل التام)که استغاثه ای است به حضرت مهدی علیه السلام
زیارت حضرت حجت علیه السلام در روز جمعه
در این مجال به شرح مختصری از دعای عهد می پردازیم.
دعای عهد
الف) منابع و مصدر دعا
این دعا از زیبا ترین و معتبرترین دعاهایی است که به نقل از امام صادق علیه السلام به ما رسیده. برخی از منابعی که برای این دعا موجود است عبارتند از:
به نقل از مرحوم کفعمی در کتاب بلدالامین، اصلی ترین منبع دعا کتاب«عتیق» نوشته محمد بن هارون تلعکبری از علمای قرن چهارم است.
این دعا در کتاب مصباح الزائر سید بن طاووس نیز در صفحه455 آورده شده است.
مجموعه جباعی (جد شیخ بهایی)
علامه مجلسی این دعا را در جلد 94 مجموعه بحارالانوار صفحه 41 نقل کرده اند.
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان
ص:214
ب) زمان خواندن دعا:
با توجه به روایت زیر زمان خواند دعای عهد چهل صبح می باشد: «رَوی عَن جعفر بن محمد بن الصادق علیه السلام أنَّه قال: مَن دعا إلی الله أربعین صباحاً بهذا العهد کان من انصار قائمنا و أن مات أخرجَهُ الله الیه من قبره ی و عطاه الله بکل کلمه الف حسنه و محا عنه الف سیئه» (بحار الانوار،ج954،ص41).
امام صادق علیه السلام هر کس با این دعای عهد چهل صبح به سوی خدا دعا کند از یاران قائم ما خواهد بود و اگر بمیرد، خداوند او را از قبرش به سوی حضرت قائم علیه السلام خارج خواهد ساخت و در مقابل هر کلمه ای هزار حسنه به او می دهد و هزار گناه از او محو می کند.
ج)محتوای دعای عهد
محتوای دعای عهد از هفت بخش تشکیل شده است.
فراز اول: خداشناسی:
در ابتدای دعای عهد با بیان عظمت و قدرت خداوند، ذهن و دل انسان را آماده پذیرش امر مهم الهی می کند.
ربّ النّور العظیم
ربّ الکرسی الرّفیع
ربّ البحر المسجور
منزل التورات و الإنجیل و الزّبور
ربّ الظّلّ و الحرور
منزل القرآن العزیز
ربّ الملائکه المقرّبین و الانبیاء و المرسلین.
ص:215
فراز دوم: خداشناسی همراه با درخواست:
بعد از بیان قدرت خداوند، عبد درگاه الهی با آگاهی به نقص و ناتوانی خود همراه با درخواست و تمنا صفات معبود خویش را برمی شمرد و می گوید:
اللهم إنی اسئلک بوجهک الکریم
بنور وجهک المنیر
مُلکِکَ القدیم
اشرقت به السموات و الأرضون
باسمک الذی یصلح به الاوَّلون و الاخرون
یا حیا......حین لا حی
یا محیی الموتی و ممیت الاحیاء
یا حی لا إله إلا أنت
فرازسوم:ابلاغ درود
چشم انتظاران ظهور، به همراه صفات برجسته از خداوند درخواست می کنند که بهترین و کاملترین درود و سلام ها را بر حضرت ابلاغ نمایند و آن درود ویژگی هایی دارد:
اوصاف شخص درود شونده
الف) مولانا
ب)الامام
ج)الهادی
د)المهدی
ص:216
ه)القائم بأمرک
2-کمیت درود:
عن جمیع المؤمنین و المؤمنات
فی مشارق الأرض و مغاربها
سهلها
جبلها
برّها
بحرها
3- کیفیت درود:
زنه عرش الله
مداد کلماته
ما احصاه علمه
احاط به کتابه
فراز چهارم: تجدیدی عهد:
«عهد و پیمان التزام خاص و نوعی تعهدپذیری در مقابل شخص یا کاری است، باید خود را به وظایفی که نسبت به امام داریم ملتزم سازیم و با او برای انجام خواسته ها و آرمان هایش عهد ببندیم (عهداً) و آن عهد را با اسباب و وسایلی محکم کنیم (عقداً)و در نهایت با او بیعت کرده و دست در دست او نهاده و دل و سر به او بسپاریم (بیعته)». عهد و عقد و بیعت
ص:217
سه مرتبه از یک حقیقت اند که در شدت و ضعف با یکدیگر تفاوت دارند. (بیعتی تا همیشه،مسعود پور سید آقایی).
بنابراین در این فراز از دعا، انسانها تجدید عهد و پیمان با حضرت مهدی (روحی له الفداء) می کنند. تجدید و عهدی که دائمی است و از خدا می خواهیم که همیشه بر این عهد پا برجا بمانیم و هیچگاه روی گردان نشویم.
اجدُّد له فی صبیحه یومی هذا
و ماعشت فی أیامی
عهداً
عقداً
بیعهً له فی عنقی
لا احول عنها
لا ازول ابدا
فراز پنجم: پیوند با امام:
بستن عهد و پیمان زمینه ای است برای برقراری پیوند عمیق با حضرت و خود را جزو یاران او قرار دادن و این پیوند در 8 مقام آورده شده است:
انصاره
اعوانه
الذّابّین عنه
المسارعین الیه فی قضاء حوائجه
ممتثلین لأوامره
ص:218
المحامین عنه
السّابقین الی ارادته
المستشهدین بین یدیه
فراز ششم: درخواست رجعت:
رجعت به معنای بازگشت دوباره به دنیا، از اعتقادات حتمی شیعه است.
ان حال بینی و بینه الموت الذی جعلته علی عبادک حتماً مقضیاً
فأخرجنی من قبری
مؤتزراً کفنی
شاهراً سیفی
مجرِّداً قناتی
ملبّیاً دعوه الدّاعی
فی الحاضر والبادی
فراز هفتم: دعا و ذکر برنامه های حضرت برای ظهور:
هر امام و رهبری برای هدایت امت خویش نیاز به نصب برنامه ها و اصولی دارد.
دعا برای ظهور:
ارنی الطّلعه الرّشیده
الغرّه الحمیده
ص:219
عجّل فرجه
سهّل مخرجه
اوسع منهجه...
برنامه های ظهور:
و اعمر به بلادک
أحی عبادک
حتی لا یظفر بشی ءٍ من الباطل إلا مزّقه
یحقَّ الحقَّ و یحققه
مفزعاً لمظلوم عبادک
ناصر لمن لا یجد له ناصراً غیرک
مجدِّداً لما عطّل من أحکام کتابک
مشیداً لما ورد من أعلام دینک
ص:220
