تشنگی در عاشورا

کسی که سه روز تشنه بماند دیگر رمقی در بدن ندارد شهدای کربلا چگونه توانسته اند بجنگند و عده ای را بکشند؟
پاسخ: با سلام. سخن برخی مداحان در مورد سه روز تشنگی امام (علیه السلام) و اصحابشان هرگز مورد تایید نمی باشد. برای توضیح بیشتر به مطالب زیر توجه فرمایید:
جلوگیری از رسیدن آب به خیمه های امام حسین (علیه السلام)
نامه ای از عبیداللَّه بن زیاد به عمر بن سعد رسید که در آن آمده بود:
امّا بعد، از رسیدن آب به حسین (علیه السلام) و یارانش مانع شو، به گونه  ای که حتّی یک قطره از آن ننوشند.
پس عمر بن سعد، عمرو بن حَجَّاج زُبَیْدِی را با پانصد سوار به سوی شریعه فرات روانه کرد تا امام (علیه السلام) و یارانش را از رسیدن به آب منع کنند. این جریان [در هفتم محرّم یعنی ] سه روز پیش از کشته شدن حسین بن علی (علیهما السلام)  اتّفاق افتاد.[1]
به گزارش برخی مقتل نویسان پس از آن که دشمن مانع رسیدن آب به امام حسین (علیه السلام)  و یارانش شد و تشنگی به آنان آسیب رساند، آن حضرت کلنگی برداشت و به پشت خیمه زنان آمد، نوزده گام به سمت قبله برداشت، و آنجا را حفر نمود، چشمه ای از آب گوارا پدیدار گشت، که امام (علیه السلام) و همراهانش از آن نوشیدند و مشک های خود را پُر کردند. سپس آن چشمه ناپدید گشت و کسی از آن اثری ندید.[2] پس از این بود که ابن زیاد به ابن سعد نوشت:
«به من خبر رسیده که حسین  چاه حفر کرده و به آب دست یافته است. هرگاه این نامه به دستت رسید تا می توانی آنان را از حفر چاه منع کن و کار را بر آنان تنگ بگیر. نگذار حتّی یک قطره از آب فرات بنوشند».
از آن پس عمر بن سعد فشار و سخت گیری را درباره آب چنان بیشتر کرد[3] که امام دیگر موفق به کندن چاه نشد.
مقدسی و ابن حجر هَیْتَمِی (دو تن از علمای بزرگ اهل سنّت) می گویند: اگر نه این بود که ستمگران میان حسین† و آب حائل شده بودند و منع آشامیدن آب از وی می کردند، به واسطه شجاعت و مردانگی زوال ناپذیر او، هرگز بر وی دست نمی یافتند.[4]
آوردن آب توسط عباس بن علی(علیهما السلام)
چون تشنگی بر امام و یارانش شدّت گرفت، برادرش عباس (علیه السلام) را با سی سوار و بیست پیاده[5] همراه با بیست مشک[6] [جهت آوردن آب] به سوی شریعه روانه کرد. آنان شبانه تا نزدیکی فرات پیش رفتند در حالی که پیشاپیش ایشان نافع بن هلال جملی پرچم را در دست داشت. عمر بن حَجَّاج زُبَیْدِی (مأمور شریعه) صدا زد: کیستی و برای چه آمده ای؟، نافع گفت: آمده ایم تا از این آبی که ما را از آن منع کرده اید بنوشیم.
- بنوش گوارایت باد.
- قطره ای از این آب نمی نوشم در حالی که حسین (علیه السلام) و این اصحابش که می بینی تشنه اند. در این هنگام همراهان نافع پیش آمدند. عمرو گفت: این کار انجام شدنی نیست و راهی برای آب دادن به اینان نیست. ما را اینجا گماشته  اند که آب را از آنها منع کنیم. وقتی همراهان نافع به او نزدیک شدند، نافع [بدون توجّه به سخن وی ] به یاران پیاده اش گفت مشک ها را پر کنند و آنان یورش برده، مشکها را پر کردند. عمرو بن حَجَّاج با افرادش به همراهان نافع حمله کردند، امّا عباس بن علی † و نافع بن هلال به آنها هجوم برده، حمله آنان را دفع کردند. سپس آنان به جای خویش بازگشتند، ولی باز راهشان را سدّ کردند و عمرو بن حَجَّاج با آنان درگیر شد که یکی از یارانش زخمی شد و به همان زخم مُرد. سرانجام یاران امام حسین (علیه السلام)  با مشک های پر به نزد آن حضرت بازگشتند.[7] خوارزمی گوید: از این پس عباس  را «سقّاء» لقب دادند.[8]
موضوع تشنگی و هدف دشمن از منع آب
همان گونه که از طبری نقل شد، زمان دستور منع آب، سه روز پیش از عاشورا، یعنی روز هفتم یا حداکثر هشتم محرّم بوده است. اهداف دشمن از این اقدام را می توان این گونه بیان کرد که اوّلاً اردوی امام با مشکل دسترسی به آب روبرو  شود و مبارزه، برای او سخت تر  گردد. دوّم اینکه این حربه می توانست اطفال و زنان را بیشتر بیازارد و چه بسا دشمن تصوّر می کرد بتواند به این وسیله راهی برای فشار داخلی بر امام بیابد و مثلاً کودکان و زنان، آن حضرت را ناچار به تسلیم کنند که البتّه  چنین نشد. امّا اینکه آیا امام (علیه السلام) در این مدّت به آب دسترسی داشته است یا نه، باید گفت برخی شواهد نشان می دهد که امام تا صبح عاشورا (البتّه به سختی) توانسته است در حدّ محدود، و به مقدار نیاز، آب تهیه کند. گزارش کندن چاه گرچه در منابعی چون طبری و ابن اعثم نیامده است، امّا نامه ابن زیاد به ابن سعد نشان می دهد که امام حسین (علیه السلام) ـ حدّاقل یکبار ـ اقدام به حفر چاه نموده است. این موضوع چه بوسیله کرامت و مقام امامت و چه به طریق عادی و احتمال بالا بودن آب در آن منطقه انجام شده باشد، دسترسی محدود اردوی حسینی به آب را در این حدّ نشان می دهد. قرائن نشان می دهد که این جریان پس از دستور اوّل برای منع آب یعنی پس از روز هفتم بوده است. بنابراین به نظر می رسد در خیمه گاه امام تا روزهای آخر، آب وجود داشته است. چنانکه گذشت، قبلاً اباالفضل  (علیه السلام) با گروهی از یاران امام، بیست مشک[9] آب برای اردوگاه تهیه کرده بود و احتمالاً هنوز چیزی از آن باقی بود. به گزارش ابی مِخْنَف امام حسین (علیه السلام) در آخرین لحظات به فرات نزدیک شد، امّا پیش از آنکه آب بردارد دشمن او را مجروح کرد.[10] آنچه گفته شد به معنای نفی اصل جریان تشنگی در کربلا، نیست؛ بلکه مقصود این است که، آنچه مربوط به کمبود آب و تشنگی است مربوط به روز عاشورا است و همین اندازه هم مصیبت کمی نیست؛ زیرا حالت جنگ و مبارزه و مجروح شدن که خود موجب تشنگی است از یک سوی و سخت گیری دشمن از سوی دیگر کافی است که برای امام و یارانش بخصوص کودکان و زنان شرایط بسیار سختی را بوجود آورده باشد. ضمن اینکه دشمن پیوسته با سخنانی اهانت آمیز در صدد ایجاد جنگی روانی برضد امام و اردوگاه او بوده است.

--------------
منابع:
[1]. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 5، ص412؛ انساب الاشراف، ج3، ص389.
[2]. خوارزمی، مقتل الحسین، ج1، ص244.
[3]. ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج5، ص91؛ خوارزمی،  مقتل الحسین، ج1، ص244.
[4]. مطهّر بن طاهر مقدسی، اَلْبِدَءُ و التاریخ، ج6، ص 11؛ ابن حجر هَیْتَمِی، الصواعق المحرقة، ص197.
[5]. ابوالفرج اصفهانی: سی پیاده. (مَقاتل الطالبیین، ص117).
[6]. ابوحنیفه دِیْنَوَری: هر نفر یک مشک داشت. (الاخبار الطِّوَال، ص376).
[7]. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 5، ص412؛ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج5، ص92؛ بَلاذُری، انساب الاشراف، ج3، ص389.
[8]. خوارزمی، مقتل الحسین، ج1، ص245. در منابع، زمان این آب آوردن روشن نیست. طبری آن را پس از دستور منع آب از سوی ابن زیاد، گزارش می کند. بنابراین باید مربوط به روز هفتم یا پس از آن باشد. امّا ابوالفرج اصفهانی آوردن آب را در روز عاشورا می داند.
(مَقاتل الطالبیین، ص117).
[9]. و بنا بر آنچه از گزارش ابوحنیفه دِیْنَوَری استفاده می شود حدود 50 مشک. (الاخبار الطِّوَال، ص376).
[10]. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج5، ص449. بنا به گزارش ابن سعد و دِیْنَوَری، ظرفی آب در اختیار حضرت قرار گرفت، امّا چون خواست بیاشامد، حُصَیْن بن نُمَیْر با زدن تیر بر دهان مبارک آن حضرت، مانع از خوردن آب شد. (ترجمة الحسین و مقتله، فصلنامه تراثنا، ش10، ص183، الاخبار الطِّوَال، ص381).