لطايف ماه رجب در امالي شيخ صدوق (ره)

توضيحي در مورد امالي و کتاب شيخ صدوق(ره)

از اواخر قرن سوم هجري روشي جديد براي انتقال علوم و معارف در ميان دانشمندان اسلامى ظهور كرد كه آن را فن «امالى» ناميدند. امالى جمع املاء است که امروزه آن را ديكته مي گويند. روش کار در املاء به اين صورت بوده است که يكى از اساتيد و دانشمندان بزرگ در انجمنى سخنرانى مي كرد و ديگران که نوعا شاگردان او بودند سخنان او را نوشته و به صورت کتابي جمع آورى مي كردند که به اين کتابها امالى گفته مي شود.

يکي از اين کتابها، امالى عالم بزرگ شيعه، مرحوم صدوق است. اين حديثدان و روايت شناس نامدار اسلامي كه در قرن چهارم هجري مي زيسته است در جلسه‏هاى متعددى متن احاديث را همرا با سلسله سند از حفظ و به شکل سخنراني براي ديگران املاء(ديکته) مي كرده و شاگردان هم به ثبت و ضبط آنها مي پرداختند. حاصل آن جلسات پربار علمي، کتابي شد که به امالي شيخ صدوق(ره) نام گرفت.

روايات اين کتاب به موضوعات گوناگوني پرداخته اند که يکي از آن موضوعات، ماه رجب و اعمال مستحب در آن به خصوص روزه است. در اين نوشتار برآنيم تا نگاهي به روايات مربوط به ماه رجب در اين کتاب ارزشمند بيندازيم و سعي کنيم ماه رجب را از منظر پيشوايان معصوم عليهم السلام ببينيم و با رهنمودهاي آنها از اين ماه پر برکت بهره مند شويم.

روايت اول

امام باقر عليه السلام فرمود: هر کس يک روز از رجب را روزه بگيرد خواه از ابتدا، خواه از وسط و خواه از پايان اين ماه، خداوند بهشت را بر او واجب مي گرداند(1) و خداوند در روز قيامت او را در رتبه ما و در کنار ما قرار مي دهد و هر کس دو روز از اين ماه را روزه بگيرد به او گفته مي شود اعمالت را از نو شروع کن(2) زيرا تمام گناهان گذشته تو آمرزيده شد و هر کس سه روز از ماه رجب را روزه بگيرد به او گفته مي شود گناهان گذشته و آينده تو بخشيده شد(3) و تو اجازه داري دوستان و آشنايان گنهکار خود را شفاعت کني و هر کس هفت روز از اين ماه را روزه بگيرد هفت در از درهاي جهنم(4) بر روي او بسته مي شود و هر کس که هشت روز آن را روزه بگيرد هشت در بهشت به رويش باز مي شود و به او گفته مي شود: از هر دري که دوست داري وارد شو.[1]

أَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ: اين وجوب به معناي لزوم مقتضي است. اين فراز که روايات فراوان ديگري به چشم مي خورد معنايش اين است که اگر کسي اين کار را انجام داد و مانع جدي هم در راه ورودش به بهشت وجود نداشت او حتما وارد بهشت خواهد شد

شرح چند فراز اين روايت:

1- أَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ: اين وجوب به معناي لزوم مقتضي است. اين فراز که روايات فراوان ديگري به چشم مي خورد معنايش اين است که اگر کسي اين کار را انجام داد و مانع جدي[2] هم در راه ورودش به بهشت وجود نداشت او حتما وارد بهشت خواهد شد.

2- اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ: عمل را از سر بگير هرگز به معناي بطلان عبادات و اعمال صالحي که در کارنامه فرد ثبت و ضبط است نمي باشد؛ بلکه به معناي چشم پوشي از اشتباهات گذشته و دادن مهلتي دوباره به فرد است تا در مسير بندگي دوباره گام بردارد.

3- قَدْ غُفِرَ لَكَ مَا مَضَى وَ مَا بَقِيَ: بخشش گناهان گذشته نياز به توضيح ندارد بر خلاف بخشش گناهان آينده که قدري سوال برانگيز است و اين شبهه را به ذهن القاء مي کند که خدا با اين بشارت خيال فرد را از گناهان آينده راحت کرده و غير مستقيم به او چراغ سبزي نسبت به انجام آنها نشان داده است.

اما اين تصور با بسياري از مسلمات قرآني و روايي ناسازگار است. معناي بخشش پيشاپيش اين است که اگر فرد اين عبادت را به درستي انجام داد اين زمينه براي او فراهم مي آيد تا خدا از لغزشهاي آينده او که حق الناس نيست و ريشه در عناد او با دين و دينداري ندارد در گذرد.

اين مورد هم مانند فراز اول، در حد زمينه و اقتضاء است و زماني به وقوع مي پيوندد و حتمي مي شود که مانعي در راه وقوعش وجود نداشته باشد.

4- أُغْلِقَتْ‏ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّيرَانِ السَّبْعَةُ: بنا بر گزارش قرآن کريم جهنم هفت در دارد؛ «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ.»[3] بر اين اساس معناي بسته شدن درهاي هفتگانه اين مي شود که به روي چنين شخصي تمام درهاي جهنم بسته مي شود.

نکته: اين درها بسته مي شوند تا زماني که اين شخص با سوء رفتار خود بار ديگر يک يا چند در از درهاي جهنم را به روي خود باز کند.

معناي بخشش پيشاپيش اين است که اگر فرد اين عبادت را به درستي انجام داد اين زمينه براي او فراهم مي آيد تا خدا از لغزشهاي آينده او که حق الناس نيست و ريشه در عناد او با دين و دينداري ندارد در گذرد

روايت دوم

رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرمودند: هر کس يک روز از ماه رجب را با ايمان و با قصد قربت، روزه بگيرد؛ خداوند متعال، بين او و جهنم هفتاد خندق را به عنوان مانع قرار مي دهد تا او از جهنم در امان باشد؛ پهناي هر خندق هم به انداره فاصله آسمان تا زمين است.[4]

روايت سوم

علي پسر سالم از پدرش نقل مي کند که در روزهاي پاياني ماه رجب به محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شدم. حضرت نگاهي به من کردند و فرمودند: سالم! چيزي هم از اين ماه روزه گرفته اي؟ پاسخ دادم: نه. حضرت به من فرمودند: ثوابي از تو فوت شده است که ارزشش را جز خدا کسي نمي داند. بعد فرمودند: اين ماه را خداوند بر ديگر ماهها برتري داده و قدرش را بزرگ دانسته و کَرمش را بر روزه داران اين ماه ضروري کرده است.

سالم مي گويد پرسيدم: اگر در باقيمانده اين ماه روزه بگيرم به بخشي از ثواب روزه داران اين ماه دست پيدا مي کنم؟

امام فرمود عليه السلام فرمودند: هر کس آخرين روز را روزه بگيرد از سختي جان دادن و ترس آغاز سفر قيامت و نيز از عذاب قبر در امان خواهد بود و هر کس دو روز پاياني اين ماه را روزه بدارد اجازه نامه عبور از صراط به او داده مي شود و هر کس سه روز پاياني اين ماه را روزه بدارد از ترسها و سختي هاي روز قيامت در امان خواهد بود و به او نامه دوري از جهنم داده مي شود.[5]

توضيح: همانطور که گذشت اين عنايتهاي الهي همه در حد زمينه اند که اگر مانعي در راه تحقق آنها پيدا نشود، عملي خواهند شد.

توضيح: همانطور که گذشت اين عنايتهاي الهي همه در حد زمينه اند که اگر مانعي در راه تحقق آنها پيدا نشود، عملي خواهند شد

روايت چهارم

اميرالمومنين علي عليه السلام فرمودند: هر کس يک روز از ماه رجب را روزه بگيرد؛ گناهان گذشته او بخشيده مي شود و هر کس سه روز از اول، سه روز از وسط و سه روز از پايان ماه رجب را روزه بگيرد گناه گذشته و آينده او بخشيده مي شود(که توضيح اين مطلب قبلا گذشت) و هر کس يک شب از شبهاي اين ماه را زنده نگه دارد، خداوند او را از جهنم آزاد کرده و شفاعت او را درباره هفتاد هزار گنهکار خواهد پذيرفت. کسي که در اين ماه با قصد تقرب به خداوند متعال، صدقه اي دهد، در قيامت خداوند او را به پاداشي تکريم خواهد کرد که تا آن لحظه نه چشمي ديده و نه گوشي شنيده و نه به ذهن کسي خطور کرده است.[6]

روايت پنجم

امام صادق عليه السلام فرمود: هر کس روز بيست و هفتم رجب را روزه بگيرد خداوند متعال پاداش هفتاد سال روزه را براي او منظور مي کند.[7]

اميد است ما هم بتوانيم از برکات گسترده اين ماه بهره مند شويم.

پي نوشت:
[1] مجلس دوم حديث اول.
[2] برخي گناهان مانند قتل عمد و به ناحق مظلومي و يا عدم رسيدگي به حال نيازمندان مانع محقق شدن آن وعده الهي مي شوند. ر.ک به تفسير القرآن الكريم (الثمالي)، ص 356، حديث 366.
[3] 44/حجر.
[4] مجلس سوم حديث اول.
[5] مجلس چهارم حديث هفتم.
[6] مجلس هشتاد و يک حديث اول.
[7] مجلس هشتاد و ششم حديث هفتم.