هفت عمل از موانع استجابت دعا

در احادیث و روایات علت های گوناگونی برای مستجاب نشدن دعا بیان شده است. با این اوصاف به حدیثی از امام سجاد علیه السلام که از هفت گناه بعنوان موانع استجابت و پذیرش دعای انسان در بارگاه الهی نام برده شده که به ذکر آنها می پردازیم:

​۱. گناه
اساساً گناه به طور کلی سبب می شود که پرده های عصمت انسان دریده شود؛ گناه می تواند موجب نزول بلا، عدم استجابت دعا، گرفتن رزق و روزى و از بین رفتن خیر و برکت در زندگی انسان و… شود. اصولاً این خاصیت و اثر طبیعی گناه است. این چیزی است که در منابع دینی ما به آن اشاره شده است.
در حدیثی آمده است خداوند می فرماید: «گاهى بنده از من حاجتى می طلبد و من آن را اجابت می کنم، ولى او گناه می کند، من هم به فرشتگان می گویم: این بنده به وسیله گناه، خود را در معرض خشم من قرار داد، و خود را مستحقّ محرومیت از نعمت من کرد، پس از این به خواسته خود نزد من نایل نخواهد شد، مگر به بندگیم گردن نهد».[۱]
امام علی(علیه السلام): «گناه مانع اجابت می شود. راه دعا را با گناهان بسته ای. بنابراین، دیر اجابت شدن دعایت را بعید ندان».[۲]
«تعجب است از کسی که دعا می کند و اجابت آن را کُند می شمارد، در حالی که اجابت را با گناهان، بسته است».[۳]
امام سجاد(علیه السلام): «گناهانى که مانع استجابت دعا می شوند، عبارت اند از: ۱. نیّت بد داشتن، ۲. پلیدى باطن، ۳. دوروئى با برادران دینى، ۴. اطمینان نداشتن به [خدا در] اجابت دعا، ۵. تأخیر نمازهاى واجب تا وقت بگذرد، ۶. ترک تقرّب جستن به خدا به وسیله نیکى و خیرات، ۷. بد دهنى و گفتن سخن زشت».[۴]

۲. استفاده از مال حرام
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «هر کس لقمه ای از حرام بخورد، تا چهل شب نمازش قبول نمی شود و تا چهل صبح دعایش مستجاب نمی گردد».[۵]
ابن عبّاس می گوید: این آیه نزد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) تلاوت شد: «اى مردم! از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است، بخورید».[۶] سعد بن ابی وقّاص برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! دعا کن تا خدا دعایم را مستجاب گردانَد. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «ای سعد! خوراکت را پاک گردان تا دعایت مستجاب شود».[۷]

۳. ستم کردن به مردم و کمک کردن به ستم کاران
یکی دیگر از موانع اجابت دعا ظلم و ستم به مردم و راضی بودن به ظلم ستم کار در حق مظلوم است. اگر کسی در حق برادر دینی اش و یا دیگر افراد مسلمان ستمی روا دارد و حقوق آنها را پایمال نماید، هرگاه به درگاه خدا تضرّع و زاری نماید و به درگاه الهی دست به دعا بلند کند، خدای متعال جواب او را نخواهد داد، و بر او غضب خواهد نمود.
ظلم و ستم، رشته محبّت الهی را پاره می کند، همان طور که خدای متعال می فرماید: «همانا خداوند ستم کاران را دوست نمی دارد».[۸]
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «قطعاً خداوند دعای ستم دیده ای را که به دیگری چنان ستمی را روا داشته است، نمی پذیرد».[۹]
«ستم نکنید که در این صورت، دعا می کنید و دعایتان مستجاب نمی شود، و باران می طلبید و باران نمی آید، و [از خدا] یاری می جویید و یاری نمی شوید».[۱۰]
امام علی(علیه السلام): «خداوند عزّ و جلّ به عیسی بن مریم(علیهما السلام) وحی فرمود که به اشراف بنی اسرائیل بگو: جز با دل های پاک و دیدگان فروهشته و دستانی پاکیزه و به ستم نیالوده به خانه ای از خانه های من وارد نشوند. و به آنان بگو: بدانید که من دعای کسی از شما را که حقّ یکی از آفریدگان من بر گردن او است، مستجاب نمی کنم».[۱۱]
امام صادق(علیه السلام): «هر کس ستم کاری را در ستمش، معذور بدارد(ستم او را توجیه کند) خداوند کسی را بر او مسلّط می گرداند که به وی ستم کند. پس چنانچه [برای رفع ستم او از خود] دعا کند، خداوند دعایش را مستجاب نمی کند و در برابر ستمی هم که به او می شود، به وی اجری نمی دهد».[۱۲]
نقل شده است؛ بنی اسرائیل به مدت هفت سال دچار قحطی شدند و خداوند متعال به پیامبرانشان وحی فرمود که؛ «اگر پیاده به سوی من آیید، چندان که زانوانتان بساید، و چندان دست به آسمان برکشید که دست هایتان به کرانه های آسمان رسد، و آن اندازه دعا کنند که زبان هایتان از دعا کردن خسته شود دعای هیچ یک از شما را نمی پذیرم و به هیچ گریه کننده ای از شما رحم نخواهم کرد تا آن گاه که حقوق مردم را به صاحبان آنها باز گردانید». آنان چنین کردند و همان روز، باران آمد.[۱۳]

۴. نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آنها
یکی دیگر از موانع اجابت دعا نافرمانی از پدر و مادر است، به طوری که قلب آنان آزرده گردد و آنها ناراضی و ناخرسند شوند.
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «حجاب در برابر دعا، سرپیچى از پدر و مادر است».[۱۴]‏
امام صادق(علیه السلام): «گناهانی که دعا را رد می کنند و فضا را تاریک می گردانند، نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آنها است».[۱۵]

۵. بریدن از خویشاوندان
یکی دیگر از موانع استجابت دعا، بریدن از خویشاوندان و ارحام است. پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «بریدن پیوند خویشاوندی، مانع اجابت دعا می شود».[۱۶]

۶. ترک امر به معروف و نهی از منکر
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «ای مردم! خداوند به شما می فرماید: امر به معروف و نهی از منکر کنید پیش از آن که دعا کنید و دعایتان را مستجاب نکنم و از من بخواهید و به شما ندهم و از من یاری طلبید و یاریتان نرسانم».[۱۷]
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «هر گاه مردم امر به معروف و نهی از منکر نکنند، و از نیکان خاندان من پیروی ننمایند، خداوند بَدان آنها را برایشان مسلّط گرداند، و در این هنگام نیکانشان دعا کنند و دعایشان مستجاب نشود».[۱۸]
امام کاظم(علیه السلام): «باید امر به معروف و نهی از منکر کنید و گرنه نابکاران شما، زمام کارهایتان را به دست می گیرند و در این صورت دعاهای نیکانتان مستجاب نخواهد شد».[۱۹]

۷. سبک شمردن نماز
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) درباره آنچه به سَبُک شمارنده نماز می رسد، می فرماید: «امّا پیامدهاى دنیوى سَبُک شمردن نماز: ۱. خداوند، برکت را از عمر او برمی دارد؛ ۲. خداوند، برکت را از روزى او برمی دارد؛ ۳. خداوند، سیماى (نشان) صالحان را از چهره او می زداید؛ ۴. هر عملى را که انجام می دهد، پاداش نمی یابد؛ ۵. دعایش به آسمان، بالا نمی رود؛ ۶. در دعاى صالحان، بهره اى نخواهد داشت».[۲۰]

پی نوشت:
[۱]. دیلمی، حسن، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج ‏۱، ص ۱۴۹، قم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۲]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص ۵۲۴، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.‏
[۳]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏۷۵، ص ۷۲، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
[۴]. صدوق، محمد بن على‏، معانی الاخبار، ص ۲۷۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
[۵]. بحار الانوار، ج ‏۶۳، ص ۳۱۴؛ أبو شجاع دیلمی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، ج ۳، ص ۵۹۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
[۶]. بقره، ۱۶۸.
[۷]. أبو القاسم طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، ج ۶، ص ۳۱۰، قاهره، دار الحرمین، بی تا.
[۸]. بقره، ۱۹۰.
[۹]. قادری هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، ج ۳، ص ۵۰۳، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ پنجم، ۱۴۰۱ق.
[۱۰]. هیثمی، نور الدین علی بن أبی بکر، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۴۲۳، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۱ق.
[۱۱]. صدوق، محمد بن على‏، خصال، ج ‏۱، ص ۳۳۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
[۱۲]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏۲، ص ۳۳۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[۱۳]. غزالی طوسی، أبو حامد محمد، احیاء علوم الدین، ج ۱، ص ۳۰۷، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
[۱۴]. حلوانی، حسین بن محمد، نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، ص ۳۷، قم، مدرسه الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
[۱۵]. الکافی، ج ‏۲، ص ۴۴۸.
[۱۶]. نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، ص ۳۷.
[۱۷]. منذری، عبد العظیم بن عبد القوی، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج ۳، ص ۱۶۴، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
[۱۸]. صدوق، محمد بن على‏، الامالی، ص ۳۰۸، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
[۱۹]. طبرسی، علی بن حسن، مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، ص ۵۰، نجف اشرف، المکتبه الحیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
[۲۰]. ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۲۲، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.