یکی از روشها و راه کارهای مهم در تهذیب و طهارت باطن، بعد از بیداری و درک لزوم شناخت و سیر الی الله، توبه است. توبه، تمام سیئات و گناهانی را که مانع اصلی تقرّب و نزدیک شدن انسان به ربّ الارباب(خداوند سبحان) و وصل و پیوستن به اوست، می زداید و آیینه دل را برای دریافت نور ایمان جلا می بخشد.
در حقیقت، تمام قواهای ظاهری و باطنی که خداوند سبحان به انسان ارزانی داشته، امانات الهی هستند که در ابتدای سیر از تمام تیرگی ها پاک و به نور فطرت روشن می شوند، ولی بر اثر وسوسه های شیطانی به تدریج آلوده گشته و با ایجاد حجابی تیره در وجود او، مانع تابش نور ایمان می شوند و راه انسان را به سوی قرب الهی و اتصال به حق می بندند. پس آلودن فطرت انسانی به گناه، نوعی ظلم و خیانت در امانت الهی و شکستن پیمان و عهد ازلی و اطاعت از شیطان است که امری ناشایست است.
وَ الَّذِینَ هُمْ ِلأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ[1].
مؤمنان کسانی هستند که امانت ها و عهد خود را رعایت می کنند. و امانات شامل تمامى تکالیف الهى که در بشر به ودیعه سپرده شده و نیز شامل اعضاء و جوارح و قواى بشر مى شود- که باید در کارهایى که مایه رضاى خدا است به کار بست .[2]
و اما عهد بر سه قسم است: اوامر خداوند، عقدهاى واقع میان مردم و نذرها. وظیفه انسان است که به همه اقسام امانتها و وعده ها وفا کند و هیچ یک را تخلف نکند.[3]
أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوُّ مُبِینٌ.[4]
آیا با شما عهد نکردم. ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید که او برای شما دشمن آشکاری است؟!
با این حال، اگر آدمی بر اثر لغزش، برخلاف فطرت الهی خویش عملی انجام داد و از مسیر حق منحرف شد، باید بی درنگ توبه کند و با باران رحمتی که از آسمان بخشش خداوندی نازل می شود، خود را پاک سازد که «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ؛ همانا خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد.[5]
در آیه دیگری از قرآن کریم نیز، چنین بشارتی داده شده است:
وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللّهَ یَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحِیماً.[6]
و هر کس کار بدی انجام دهد یا به خویش ستم نماید، آن گاه از خداوند طلب آمرزش کند، هر آینه خدا را آمرزگار و مهربان می یابد.
توبه اگر با عمل صالح همراه شود، سیئات را به حسنات تبدیل می سازد و زمینه ساز بازگشت به سوی مبداء هستی یعنی خدا سبحان جل جلاله می شود.
مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَ کاَنَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً.[7]
کسانى که (از آنچه در آن بودند) توبه کنند و ایمان آورند و عمل شایسته نمایند، پس آنهایند که خداوند گناهانشان را تبدیل به نیکى ها مى کند (توفیق مى دهد در آینده به جاى آن گناهان عمل هاى نیک کنند، یا نسبت به گذشته گناهانشان را محو و به جایش حسنات مى نویسد) و همواره خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.[8]
در اصل توبه بازگشتن از بی راهی و آمدن و یافتن راه است...
جامی در عقد نهم در مقام توبه آورده است که : «توبه پشت بر مخالفات کردن است و روی در موافقات آوردن...
خـــاصـــه آدمـــی آمـــد تــــوبــــه ***** مـــایــه مــحـــرمــی آمــد تـــوبـــه
گـرت از نـسـبـت آدم نـه ابــاسـت ***** ربــنـا گـو و ظـلـمـنـات کـجــاســت
چـهـره پــر گـرد کـن از خـاک نـیـاز ***** مـژه از خــون جــگـر رنـگـیـن ســاز
جـامـه خـود چـو فـلـک زن در نـیل ***** بـه درون شـعـله فکن چـون قندیل
دیــده را ســرمــه بــیـداری کــش ***** رخــــت در زاویـــه خـــواری کـــش
فــرش آن زاویـه خــاکـســتــر کـن ***** جــا در او بــا دل چــون اخــگـر کـن
سـینه از ناخـن حـسـرت بـخـراش ***** حــرف مـیـل گــنـه از دل بــتــراش
دســت بـــردار بــه درگــاه خــدای ***** کای خـطابـخـش خطاگر بـخـشای
گـــریــه و زاری و خـــواریــم نــگــر ***** بـــر جـــگــر نــاوک کـــاریــم نــگــر
آتـــش افــکــنــد بـــه دل آوخ مــن ***** بــــس بـــود آتـــش دل دوزخ مـــن
ز آتــش دل شــده ام گـرم نـفـس ***** در گـنـه سـوزیـم ایـن آتــش بــس
زیـن قـبــل گـرد تــواضـع مـی تــن ***** در زاری و تــــــضــــــرع مـــــی زن
بــو کــه در دل کــنـد ایـنـت اثــری ***** وا شــود بــر رخــت از تــوبــه دری
ور نـه دریـوزه کــنــان از زن و مــرد ***** بـر در هر کـس و ناکـس مـی گـرد
درد دل می کن و همت می خواه ***** تــــا ازیـــن ورطـــه بــــرون آری راه».[9]
پی نوشت:
[1] سوره مبارکه المؤمنون – آیه 8.
[2] ترجمه تفسیر المیزان، ج15، ص: 11
[3] ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج17 ،ص 32.
[4] سوره مبارکه یس – آیه60.
[5] سوره مبارکه بقره – آیه222.
[6] سوره مبارکه نساء – آیه110.
[7] سوره مبارکه الفرقان – آیه70.
[8] ترجمه قرآن/مرحوم آیت الله مشکینی.
[9] هفت اورنگ جامی، سبحة الابرار، عقد نهم در مقام توبه(مثنوی).
مطالب مرتبط
