پیشینه عید نوروز در ایران باستان

پیشینه عید نوروز در ایران باستان

در ایران باستان دو جشن داشتند، یکی جشن مهرگان در آغاز فصل سرما و جشن نوروز در آغاز فصل گرما که از اول فروردین آغاز می شد و هر دو را به خاطر آغازین روز فصل گرما و یا سرما نوروز می گفتند و مدت اجرای جشن ها در نوروز چند روز بود. در ادامه با پیشینه عید نوروز در ایران باستان با ما همراه باشید.

نوروز در زمان های قدیم در اول بهار نبود، بلكه در فصول سال می گشت و گاه به بهار و گاه به تابستان و گاه به زمستان می افتاد.[معين، محمد، فرهنگ، ج 4، ص 4842]

در ایران باستان دو جشن داشتند، یكی جشن مهرگان در آغاز فصل سرما و جشن نوروز در آغاز فصل گرما كه از اول فروردین آغاز می شد و هر دو را به خاطر آغازین روز فصل گرما و یا سرما نوروز می گفتند و مدت اجرای جشن ها در نوروز چند روز بود.[ابوريحان بيروني، التفهيم، ص 253]

قراینی در دست است كه می رساند این جشن در عهد قدیم یعنی به هنگام تدوین بخش كهن اوستا نیز در آغاز برج حَمَل یعنی اول بهار برپا می شده، و شاید به نحوی كه اكنون بر ما معلوم نیست آن را در اول برج مزبور ثابت نگاه می داشتند، چنان كه از تاریخ بر می آید در عهد ساسانیان، نوروز یعنی روز اول ایرانی و نخستین روز فروردین ماه در اول فصل بهار نبود، بلكه مانند عید فطر و عید اصلی در میان مسلمانان، آن هم در فصول می گشت (منتهی نه بدان سرعت كه اعیاد عربی می گردند) در سال 467 هجری قمری، نوروز در 23 برج هوت، یعنی 17 روز به پایان زمستان مانده واقع بود. در این هنگام جلال الدین ملكشاه سلجوقی (465 ـ 485 ق) ترتیب تقویم جدید جلالی را بنا نهاد و نوروز را در روز اول بهار ـ كه موقع نجومی تحویل آفتاب به برج حمل است قرار داده ثابت نگهداشت...، فردوسی در اشعار خود آورده كه در نوروز جمشید به پادشاهی رسید و آن روز را روز نو خواندند (هر چند این مطلب به طور صریح استفاده نمی شود) و لكن ممكن است در نوروز این اتفاق افتاده باشد.[نرم افزار مرکز تحقیقات کامپیوتری نور]

از مطالب فوق روشن می گردد كه نوروز از مراسم بسیار كهن ایرانیان آریایی است هر چند از مراسم نوروز در دربار شاهنشاهان هخامنشی و اشكانی اطلاعات دقیقی در دست نیست.

در سال 471 ق به فرمان جلال الدین ملكشاه سلجوقی (465 ـ 485) عمرخیام و چند منجم دیگر تقویم جلالی را تنظیم كرده و نوروز را در اول بهار یا نخستین روز برج حمل قرار دادند.[ابوريحان بيروني، آثار الباقيه، ترجمه اكبر دانا سرشت، ص 290، و فرهنگ عميد، واژة نوروز]

خلفای نخستین اسلام به نوروز اعتنایی نداشتند. ولی بعدها خلفای اموی برای افزودن درآمد خود هدایای نوروز را از نو معمول داشتند. بنی امیه هدیه ای در عید نوروز بر مردم ایران تحمیل می كردند كه در زمان معاویه مقدار آن به 5 تا ده میلیون درهم بالغ می شد.[جرجی زیدان، تمدن اسلامی، ج 2، ص 22] نخستین كسی كه هدایای نوروز و مهرگان را رواج داد حجاج بن یوسف بود، اندكی بعد این رسم (اهدا تحفه) به خاطر گران آمدن بر مردم (زمان عمر بن عبدالعزیز) منسوخ گردید ولی در تمام این مدت ایرانیان مراسم عید خود را برپا می داشتند.

در دوره های بعد، خصوصا زمان ظهور ابومسلم خراسانی به بعد سلسله (طاهریان، صفاریان) كه زمان نفوذ عباسیان و برمكیان بوده، این جشنها رونق گرفته و تا به حال كه صورت می پذیرد.[معین، محمد، فرهنگ لغت، ج 4، ص 4846، لغت نوروز. دهخدا، لغت نامه، برهان قاطع، لغت نوروز.]