ابان بن تغلب ؛ فقیهی که محضر ۳ امام را درک کرد

ابان بن تغلب ؛ فقیهی که محضر ۳ امام را درک کرد

ابان بن تغلب  فقیهی که محضر امام علی بن حسین (علیهما السلام)، امام محمد باقر (علیه السلام) و امام جعفر صادق (علیه السلام) را درک کرد....

بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صد ها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

بیشتر بخوانید: زندگی پرماجرای ابونعیم اصفهانی

ابوسعید بن رُباح کوفی، مکنی به «ابوسعید»، «ابوسعد» و «ابن سعید»، مفسر، قاری، محدث، فقیه، ادیب، لغوی و نحوی قرون اول و دوم هجری قمری است.

او از موالی بنی جریر بن عباده بود، و نسبت جریری او به این سبب بوده است. نسبت دیگر وی، «بکری» است، که به بکر بن وائل، نیای بزرگ این خاندان، اشاره دارد. احتمالاً نسبت کوفی نیز بدان سبب است که بیشتر سال های عمر خود را در آنجا سپری کرده است.

از زادگاه و تاریخ تولد وی اطلاعی نداریم، اما می دانیم که ابان، محضر امام علی بن حسین (علیهما السلام)، امام محمد باقر (علیه السلام) و امام جعفر صادق (علیه السلام) را درک کرد و از آنان حدیث آموخت. ابان به کثرت روایات از امام صادق (علیه السلام) مشهور بود و گفته اند ۳۰ هزار حدیث از آن حضرت روایت کرده است.

وی علم قرائت قرآن را از عاصم بن ابی النّجود، طلحة بن مُصَرّف و سلیامن اعمش فرا گرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را نزد سلیمان اعمش بیاموزد. وی قاری قرآن نیز بود و به روشی خاص قرآن را قرائت می کرد که شیوه او نزد قاریان معروف بود. ابان علاوه بر حدیث و قرآن، در فقه، ادب، لغت و نحو صاحب نظر بود و به گفته طوسی، امام صادق (علیه السلام) یک بار او را برای مناظره ادبی با مدّعی برگزید.

در روزگار ابان بن تغلب ، جدال های فکری و اعتقادی بسیاری در موضوعات دینی درمی گرفت و ابان از افرادی بود که با الهام از آموزش های اهل بیت به دفاع از تشیع و تبلیغ این مذهب اهتمام می ورزید. ابان نزد امامان شیعه مقام والایی داشت و مردم برای استماع حدیث پیش او می آمدند. امام صادق (علیه السلام) به ابان گفته بود در مسجد مدینه بنشیند و مردم را در مسائل دینی راهنمایی کند.

دانشمندان رجال شیعی، ابان را ثقه دانسته و محققان رجال اهل سنت نیز وی را تأیید کرده اند، ولی سعدی جوزجانی، وی را منحرف از حق دانسته است. ذهبی، از رجال شناسان اهل سنت نیز مدافع ابان بوده و نسبت های ناروا به ابان را مردود دانسته است.

مشایخ دیگر ابان بن تغلب عبارت اند از انس بن مالک، سلیمان اعمش، محمد بن منکدر، سماک بن حرب، ابراهیم نخعی، ابوبصیر، عاصم، ابو عمرو شیبانی، حکم ابن عُتیبه، منهال بن عمرو اسدی، ابواسحاق عمرو بن عبدالله سبیعی، فُضیل بن عمرو فُقَیمی، جهم بن عثمان مدنی، عدّی بن ثابت، صلحة بن مصرّف، عطیه بن سعد عوفی، عکرمة مولی ابن عبا سو عمر بن درّ همدانی.

برخی از راویان ابان بن تغلب عبارت اند از ابان بن عبدالله یَجَلی، ابان بن عثمان احمر، ادریس بن یزید اودّی، حسّان بن ابراهیم کرمانی، حمّاد بن زید، داوود بن عیسی نَخَعی، ابوخیثمه زهیر بن معاویه جُعفی، زیاد بن حسن بن فرات قزّاز، سفیان بن عُیینه، سعید بن بشیر، سلام بن ابی خُبزه، سیف بن عمیره نخعی، شعبه بن حجاج، عبّاد بن عوّام، عبدالله بن ادریس بن یزید اودی، عبدالله بن مبارک، علی بن عابِس، قاسم بن معن مسعودیف محمد بن ابان بن تغلب، ابومعاویه محمد بن خازم ضریر، ابوخداش مَخلد بن خِداش، مفضل بن عبدالله حَبَطی، موسی بن عُقبه، هارون بن موسی نحوی، سعید بن ابی جهم، محمد بن موسی بن ابی مریم، ابوبُرده میمون مولی بنی فزاره، محمد بن ابی عُمَیر و ابن مسکان.

آثار ابان بن تغلب :

آثاری را به ابان بن ابی عیاش نسبت داده اند که در دست نیست و نامشان در فهرست ها نیز نیامده است؛ از آن جمله اند: ۱. الغریب فی القرآن؛ ۲. معانی القرآن؛ ۳. کتاب القراءات؛ ۴. کتاب صفّین؛ ۵. الفضایل.