پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی

پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی

ضرورت آموزش احکام

آموزش احکام اسلامی بر هر مسلمانی لازم است؛ چرا که دینداری صحیح، به یادگیری احکام و مسائل آن وابسته است و بدون دانستن دستورهای الهی، انسان، تکلیف خود را نخواهد دانست و شخص جاهل هم راه به جایی نمی برد؛ بنابراین یکی از مهمترین وظایف هر مسلمان یاد سپاری احکام دین است که برای همه لازم و ضروری است. در این باره علی بن ابی حمزه از امام صادق علیه السلام شنید که می فرمود: «تَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ یتَفَقَّهْ مِنْکمْ فِی الدِّینِ فَهُوَ أَعْرَابِی؛[الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، دارالکتب الاسلامیة، ج1، ص 31، باب فرض العلم و وجوب طلبه] دین را یاد بگیرید [و بفهمید]، زیرا هر یک از شما که احکام دینش را نیاموزد همانند اعراب دوران جاهلیت، [فردی جاهل و دور از فرهنگ] خواهد بود.»

امام علیه السلام در روایت دیگری - که مفضل بن عمر کوفی آن را نقل کرده است- آثار زیانبار بی توجهی به احکام و مسائل دینی را یاد آور می شود و می فرماید: «مَنْ لَمْ یتَفَقَّهْ فِی دِینِ اللَّهِ لَمْ ینْظُرِ اللَّهُ إِلَیهِ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَمْ یزَک لَهُ عَمَلا؛[بحارالأنوار، علامه محمد باقر مجلسى، مؤسسه الوفا، ج 1، ص 214، باب العلوم التی أمر الناس بتحصیلها] هر کس احکام و معارف دین خدا را نفهمد [تا به آن به درستی عمل کند و در حقیقت یک مسلمان صوری باشد]، خداوند در روز قیامت به او توجهی نخواهد کرد و اعمالش را پاکیزه و شایسته پذیرش نداند.»

از منظر امام موسى بن جعفر علیه السلام بی توجهی به آموزش احکام و دقت نکردن در آن، باعث محرومیت از منافع بی شماری می شود که هر انسان مسلمان برای نیل به آنها لحظه شماری می کند. آن گرامی در این زمینه فرمود: «تَفَقَّهُوا فِی دِینِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِیرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِیعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِیلَةِ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیا وَ فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعَابِدِ کفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى الْکوَاکبِ وَ مَنْ لَمْ یتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ لَمْ یرْضَ اللَّهُ لَهُ عَمَلاً؛[بحارالأنوار، علامه محمد باقر مجلسى، مؤسسه الوفا، ج10، ص 247. باب احتجاجات موسى بن جعفر علیه السلام] در دین خدا تفقّه کنید که فقه [و شناخت احکام و معارف]، کلید بینایى است و کمال عبادت و وسیله نیل به مقامات بلند و رتبه هاى عالى دین و دنیاست. و امتیاز شخص ِآگاه [به احکام] بر عابد، چون امتیاز خورشید بر ستارگان است. و هر که در دینش تفقه نکند [و آن را نفهمد]، خدا هیچ عملى را از او نخواهد پسندید.»

حتی امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام، موضوع آموزش احکام و مسائل دینی را به جوانان آن قدر مهم و ضروری می دانند که در صورت بی توجهی جوانان شیعه به این گونه معارف، آنان را مستحق تأدیب و مجازات دانسته و در این باره این چنین هشدار داده اند: «لَوْ اُتِیتُ بِشَابٍّ مِنْ شَبَابِ الشِّیعَةِ لَا یتَفَقَّهُ لَأَدَّبْتُهُ؛ اگر یکى از جوانان شیعه را نزدم بیاورند که [وظیفه خود را در] شناخت احکام [و معارف دین] انجام نمی دهد، او را تأدیب می کنم.»[بحارالأنوار، علامه محمد باقر مجلسى، مؤسسه الوفا، ج 1، ص 214]

پیشنهاد ویژه: ویژه نامه خورشید یازدهم

حال باتوجه به ضرورت آموزش احکام دینی، به محضر امام حسن عسکری علیه السلام شرفیاب می شویم و برخی از پاسخهای فقهی آن بزرگوار را در باب احکام مبتلا به جامعه، از زبان حضرتش می شنویم:

1. خطر وسواس

چنانچه از امام عسکری علیه السلام در مورد افراط در وضو گرفتن و مصرف بی رویۀ آب سؤال کنیم، ایشان در جواب فرموده است: «مَنْ تَعَدَّى فِی طَهُورِهِ کانَ کنَاقِضِه؛[تحف العقول، حسن بن شعبه حرانى، نشر جامعه مدرسین، ص489] هر کس از وضوى خود تعدّى کند (زیاده از مقرّر بشوید، یا آب بریزد)، همانند نقض کننده و باطل کننده آن است.» یعنی با وسواس و افراط در وضو، عمل خود را باطل می کند.

2. لباس نماز گزار

محمد بن عبدالجبار در موضوع لباس نماز گزار از محضر حضرت چنین پرسید: «آیا جایز است نماز خواندن در کلاهی که پشم حیوان حرام گوشت بر آن است یا تکه ای ابریشم و یا قطعه ای از پشم خرگوش در آن است؟»

امام علیه السلام فرمود: «لَا تَحِلُّ الصَّلَاةُ فِی الْحَرِیرِ الْمَحْضِ وَ إِنْ کانَ الْوَبَرُ ذَکیاً حَلَّتِ الصَّلَاةُ فِیهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى؛[تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسى، دار الکتب الاسلامیه، ج 2، ص 207، باب ما یجوز الصلاة فیه من اللباس]

نماز خواندن [نماز گزار مرد] در لباس تهیه شده از ابریشم خالص جایز نیست؛ امّا اگر [لباس نماز گزار] از پشم حیوان تذکیه شده (ذبح شرعی شده) [تهیه شده] باشد، نماز در آن صحیح است، به خواست خداوند.»

3. برکات جمع بین الصلاتین

در حالی که مخالفان شیعه در موضوع جمع بین الصلاتین به ما ایراد می گیرند که این خلاف سنت است، امام عسکری علیه السلام برای حل مشکل عباس ناقد، وی را به جمع بین الصلاتین راهنمایی می کند. او می گوید: تمام اموالم بر اثر حادثه ای از دستم رفت و تمام دوستان، همکاران و آشنایان از اطرافم پراکنده شدند و من خیلی ناراحت و پریشان احوال شدم. در این وضعیت به محضر امام حسن عسکری علیه السلام پناه بردم و مشکلاتم را عرضه داشتم. امام علیه السلام به من فرمود: «اجْمَعْ بَینَ الصَّلَاتَینِ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ تَرَى مَا تُحِبُّ؛[الکافی، ج 3، ص 287، باب الجمع بین الصلاتین] نماز ظهر و عصر را بدون فاصله و پشت سر هم بخوان، آنچه را دوست داری می بینی [و به خواسته ات می رسی].»

4. فلسفه روزه

حمزۀ بن محمد از امام علیه السلام در باره فلسفه روزه سؤال کرد. امام علیه السلام در پاسخ فرمود: «لِیجِدَ الْغَنِی مَضَضَ الْجُوعِ فَیحِنَّ عَلَى الْفَقِیرِ؛[وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، مؤسسه آل البیت  علیه السلام، ج 10، ص 8] [یکی از حکمتهای روزه این است که] ثروتمند، سختی و مشقت گرسنگی را احساس کند و به فرد نیازمند بیش تر عطوفت و مهربانی داشته باشد.»

5. پرداخت زکات

علی بن بلال، از یاران نزدیک امام عسکری علیه السلام، در موضوع مصرف زکات، نامه ای به امام علیه السلام نوشت و از محضر حضرت سؤال کرد که آیا می توانم زکات و صدقه مالم را به نیازمندان از غیر اصحاب خودم (غیر شیعیان) پرداخت کنم.

امام علیه السلام در پاسخ نوشت: «لَا تُعْطِ الصَّدَقَةَ وَ الزَّکاةَ إِلَّا لِأَصْحَابِک؛[تهذیب الأحکام، ج 4، ص 53. از آنجا که علی بن بلال از یاران امام جواد و امام هادی علیه السلام نیز محسوب می شود، این احتمال وجود دارد که مکاتبه به جای حضرت عسکری علیه السلام، با یکی از آن دو بزرگوارصورت گرفته باشد] [علی بن بلال!] صدقه و زکات خود را به غیر از اصحاب [شیعۀ] خودت نپرداز.»

6. حج و وصیت

ابراهیم بن مهزیار به امام ابو محمّد عسکرى علیه السلام نامه ای نوشت: «به محضر امام اعلام می دارم که یار با وفای شما، جناب علىّ بن مهزیار وصیت کرده است که از در آمدِ مزرعه اى که یک چهارم آن را برای شما قرار داده است، سالى یک حجّ تمتع در برابر بیست دینار به جا آورند، و از زمانِ قطع راه بصره، مخارجِ سفر دو برابر شده است، و مردم به بیست دینار اکتفا نمی کنند و همچنین دو حجّ براى عدّه اى از موالى شما وصیت کرده است.» امام علیه السلام در جواب نوشت: «یجْعَلُ ثَلَاثُ حِجَجٍ حَجَّتَینِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى؛[من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 445، باب من أوصى فی الحج بدون الکفایة] ان شاء اللَّه تعالى به جاى سه حجّ دو حجّ قرار می دهند.»

7. حکم تقیه

روزی یکى از أصحاب امام حسن عسکری علیه السلام، در مجلس آن حضرت به آن گرامی عرضه داشت که یکى از برادران شیعه، نزد من آمد و از من پرسید: «من گرفتار مخالفان مذهب شیعه شده ام و آنان مرا در مسئله امامت، می آزمایند و قسم مى دهند، جانم در خطر است، چه کنم تا از دستشان نجات یابم؟»

من به او گفتم: «مگر چه مى گویند؟» گفت: «مى گویند که آیا معتقدى فلانى پس از رسول خدا ﷺ امام است و من چاره اى جز گفتن آرى ندارم و گر نه مرا به باد کتک مى گیرند. من هم به ناچار گفتم: «نَعَم؛ آرى» و قصدم گفتن «نَعَمَاً» از انعام بود که شامل شتر، گاو و گوسفند مى شود؛ امّا آنان اصرار می کنند و مى گویند بگو: «وَاللهِ؛ به خدا سوگند.»

ای پسر رسول الله! من به آن شیعه مظلوم گفتم: «اگر گفتند بگو «و اللَّه» تو بگو «ولّى»؛ از فلان کار صرف نظر کرد؛ زیرا آنان پى نخواهند برد و تو جان سالم به در برى.»

پس به من گفت: «اگر بصورت واضح از من خواستند بگویم «و اللَّه» و «ها» را در آن آشکار کن، چه کنم؟»

گفتم: «بگو: «وَ اللَّهُ؛ (و خداوند) و «ها» را رفع بده؛ زیرا در صورت عدم کسره دادن به «ها»، سوگند شمرده نمى شود.» آن دوستِ مؤمن رفت و پس از مدّتى نزد من آمد و گفت: «همان مطالب را بر من عرضه داشتند و مرا قسم دادند، و همان طور که تو گفتى عمل کردم.»

امام حسن عسکرى علیه السلام به او فرمود: «أَنْتَ کمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ الدَّالُّ عَلَى الْخَیرِ کفَاعِلِهِ، لَقَدْ کتَبَ اللَّهُ لِصَاحِبِک بِتَقِیتِهِ بِعَدَدِ کلِّ مَنِ اسْتَعْمَلَ التَّقِیةَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ مُوَالِینَا وَ مُحِبِّینَا حَسَنَةً، وَ بِعَدَدِ مَنْ تَرَک التَّقِیةَ مِنْهُمْ حَسَنَةً أَدْنَاهَا حَسَنَةٌ لَوْ قُوبِلَ بِهَا ذُنُوبُ مِائَةِ سَنَةٍ لَغُفِرَتْ وَ لَک بِإِرْشَادِک إِیاهُ مِثْلُ مَا لَه؛[الإحتجاج على أهل اللجاج، احمد بن علی طبرسی، نشر مرتضی، مشهد،1403، ج 2، ص460] تو مشمول همان فرمایش رسول خدا ﷺ هستى که فرمود: «راهنماى به خیر همچون انجام دهنده آن است.» خداوند براى رفیق تو به سبب تقیه اى که کرد به شمار افرادى از شیعیان و موالیان و دوستداران ما که تقیه را به کار بسته اند، حسنه عطا کرده و به تعداد افرادى که تقیه را ترک گفته اند نیز حسنه نوشته است. کم ترین آن حسنه، آن است که اگر با گناهان صد سال روبه رو شود، همه آمرزیده شود، و براى تو به سبب این راهنمایى و ارشاد، همانند او حسنه خواهد بود.»

8. معاملات حرام

محمد بن حسن، طی نامه ای از محضر امام پرسید: «فردی با پولی که از راهزنان یا سارقان می گیرد وسیله ای یا خادمی می خرد. آیا جایز است از ثمرات و منافع اینها بهره برداری کند؟» امام در پاسخ نامه مرقوم فرمودند: «لَا خَیرَ فِی شَی ءٍ أَصْلُهُ حَرَامٌ وَ لَا یحِلُّ اسْتِعْمَالُهُ؛[وسائل الشیعه،ج 17، ص 86، باب أنه لا یحل ما یشترى بالمکاسب] [بطور کلی] هر چیزی که در اصل، حرام باشد خیری در آن نیست و استعمال آن هم حرام می باشد.»

9. خرید دربست زمین

محمد بن حسن صفار، ضمن مکاتبه ای از محضر امام چنین استفتا کرد: «مردی از فردی زمینی با مرزبندی دقیق و تشخیص حدود چهارگانۀ آن خریده است. در این زمین زراعت، درخت خرما و درختان دیگری وجود دارد؛ امّا در قولنامه، چیزی در این باره نوشته نشده و ذکری از زراعت و درختانِ داخل زمین، به میان نیامده است؛ البته در متن قرار داد بطور کلی، قید شده است که خریدار آنجا را با تمام حقوق داخلی و خارجی خریداری کرد. آیا زراعت و درختان، داخل در حقوق آن زمین اند یا نه؟» امام پاسخ داد: «إِذَا ابْتَاعَ الْأَرْضَ بِحُدُودِهَا وَ مَا أُغْلِقَ عَلَیهِ بَابُهَا فَلَهُ جَمِیعُ مَا فِیهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ؛[تهذیب الأحکام، ج7، ص138، باب الغرر و المجازفة] هرگاه [مشتری]، زمین را با تمام حدودش بطور دربست بخرد، همه آنچه در آن قرار دارد مال خریدار است؛ إن شاءالله [این گونه عمل خواهید کرد].»

10. خریدن یک طبقه

محمّد بن حسن صفّار، نامه اى به امام عسکرى علیه السلام نوشت و پرسید: «مردى از یک ساختمان دو طبقه، طبقه اوّل را با تمام خصوصیات و حقوق آن خریدارى کرد. آیا خریدار، حقّى در مرتبه فوقانى آن دارد یا نه؟»

امام علیه السلام مرقوم فرمودند: «لَیسَ لَهُ إِلَّا مَا اشْتَرَاهُ بِاسْمِهِ وَ مَوْضِعِهِ إِنْ شَاءَ اللَّه؛[من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 242، باب إحیاء الموات و الأرضین] او جز آنچه را به اسم و خصوصیات آن خریده است مالک نیست.» یعنی خریدار، فقط طبقه اول را مالک است. به خواست خداوند [این گونه عمل خواهید کرد].»

نکته مهم

بدیهی است که این احادیث بعنوان حکم شرعی مطلق نمی تواند مورد ملاک عمل برای یک مسلمان مکلف قرار بگیرد؛ زیرا مجتهدان جامع شرایط باید این احادیث را بررسی علمی کنند و در نهایت، فتوای فقیهِ مجتهد برای مقلدش حجت شرعی خواهد بود. البته این سخنان نه تنها بعنوان رهنمود اخلاقی و فقهی در اکثر مواد با احکام شرعی و اعتقادات مسلم شیعی سازگار است؛ بلکه برخی از آنها مبنا و مستند فتاوای فقهای عظام قرار می گیرد.

پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی - پاسخهای امام حسن عسکری علیه السلام به ده پرسش فقهی